1814 yng Nghymru

Ymladd ornest gyda llawddryll

Mae'r erthygl hon yn ymwneud ag arwyddocâd penodol y flwyddyn 1814 i Gymru a'i phobl

Deiliaid

• Tywysog Cymru - Siôr (Siôr IV yn ddiweddarach)
• Tywysoges Cymru - Caroline o Brunswick

Digwyddiadau

Rhifyn cyntaf o Seren Gomer 1 Ionawr, 1814

• 1 Ionawr - Cyhoeddir y papur wythnosol cyntaf yn y Gymraeg, pan sefydlir Seren Gomer gan Joseph Harris (Gomer), gweinidog gyda'r Bedyddwyr yn Abertawe.[1]
• 3 Ionawr - Rhoi siarter tref i Lanbedr Pont Steffan
• Chwefror - Anthony Bushby Bacon yn gwerthu ei hawliau mwynau yng Nghyfarthfa i Richard Crawshay am £95,000.
• Mai - Sefydlu Ysbyty Môn ac Arfon, Bangor [2]
• 10 Medi - Ymladdwyd y gornest angheuol olaf a gofnodwyd yng Nghymru yn Adpar, Castellnewydd Emlyn.[3] Lladdwyd Thomas Heslop o Jamaica; cafwyd tirfeddiannwr lleol, Beynon, yn euog a'i dirwyo swllt.

Celfyddydau a llenyddiaeth

Llyfrau newydd

• John Jones - Natur a Chyneddfau Gweddi
• J Evans, Caerfyrddin (cyhoeddwr) - Y psallwyr, neu, psalmau Dafydd [4]

Cerddoriaeth

• Thomas William - Perl Mewn Adfyd [5]

Genedigaethau

Nathan Dyfed

Creuddynfab

• 29 Ionawr - Edward William Thomas cerddor (bu farw 1892) [6]
• 5 Mawrth - Joseph Edwards cerflunydd (bu farw 1882) [7]
• 18 Mawrth - Syr George Elliot, Barwnig 1af Barwnig, perchennog a datblygydd glofeydd, gwleidydd (bu farw 1893) [8]
• 27 Mawrth - John Williams, cerddor (bu farw 1878) [9]
• 28 Mawrth - Jonathan Reynolds (Nathan Dyfed) awdur ac eisteddfodwr (bu farw 1891) [10]
• 19 Mai - Lewis Llewelyn Dillwyn, diwydiannwr a gwleidydd Rhyddfrydol Cymreig [11]
• 2 Mehefin - David Evans gweinidog Wesleaidd (bu farw 1847) [12]
• 14 Mehefin - George Robert Wythen Baxter awdur (bu farw 1854) [13]
• 16 Mehefin - Robert Davies (Cyndeyrn), cerddor (bu farw 1867) [14]
• 28 Mehefin - James Evan (Carneinion), pregethwr cynorthwyol gyda'r Annibynwyr, ac awdur (bu farw 1842) [15]
• 13 Gorffennaf - William Davies, palaeontolegwr (bu farw 1891) [16]
• 23 Gorffennaf - John Evans (I. D. Ffraid), llenor (bu farw 1875) [17]
• 20 Awst - William Williams (Creuddynfab), llenor a bardd (bu farw 1869) [18]
• 24 Awst - David Davies (Dafi Dafis, Rhydcymerau), pregethwr gyda'r Methodistiaid Calfinaidd (bu farw 1891) [19]
• 8 Medi - John Pughe (Ioan ab Hu Feddyg), llenor, ffisegwr a llawfeddyg (bu farw 1874) [20]
• 16 Medi - David Evans (Dewi Dawel), teiliwr, tafarnwr, bardd, etc. (bu farw 1891) [21]
• 17 Medi - Joseph Thomas, gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd (bu farw 1889) [22]
• 11 Hydref - John Henry Hughes (Ieuan o Leyn) gweinidog a bardd (bu farw 1893) [23]
• dyddiad anhysbys
  • David Morgan, diwygiwr crefyddol (bu farw 1883) [24]
  • George Grant Francis, dyn busnes a hynafiaethydd (bu farw 1882) [25]
  • Benjamin Davies, Hebreydd (bu farw 1875) [26]
  • Richard Davies ysgrifennydd Cymdeithas Genhadol yr Eglwys (bu farw 1854) [27]
  • Thomas Hughes, gweinidog Wesleaidd (bu farw 1884) [28]
  • William Jones, gweinidog gyda'r mudiadau "diwygiadol" ymhlith y Wesleaid, ac wedyn gyda'r Annibynwyr (bu farw 1895) [29]
  • William Lewis cenhadwr gyda'r Methodistiaid Calfinaidd ac ieithydd (bu farw 1891) [30]

Marwolaethau

Bedd Thomas Charles

• 26 Chwefror - Owen Dafydd bardd cefn gwlad a baledwr (g 1751) [31]
• 12 Mawrth - Evan Thomas (Ieuan Fardd Ddu), argraffydd a chyfieithydd (g 1733) [32]
• 23 Ebrill - Richard Jones, offeiriad ac awdur (g 1757) [33]
• Mai - Thomas Williams (Twm Pedrog), bardd (g 1774) [34]
• 2 Mai - Thomas Coke - olynydd John Wesley fel arweinydd y Wesleaid (g 1747) [35]
• 16 Mai - Charles Hassall swyddog tir a thir-fesurydd (g 1754) [36]
• 21 Mehefin - Erasmus Gower, llyngesydd (g 1742) [37]
• 26 Medi - Owen Jones (Owain Myfyr), hynafiaethydd (g 1741) [38]
• 5 Hydref - Thomas Charles, gweinidog (g 1755) [39]
• 1 Rhagfyr - Thomas Owen, offeiriad Eglwys Loegr (g 1764) [40]
• Dyddiad anhysbys:
  • Philip Dafydd - cynghorwr Methodistaidd, (g 1732) [41]
  • John Thomas (Pentrefoelas), (g 1742) [42]

Cyfeiriadau

1. "Seren Gomer - Papurau Newydd Cymru". papuraunewydd.llyfrgell.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
2. "COTTON, JAMES HENRY (1780 - 1862), deon eglwys gadeiriol Bangor ac addysgydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
3. "41THE GOOD OLD DAYS - The Aberystwith Observer". David Jenkins. 1910-03-03. Cyrchwyd 2019-11-09.
4. Y psallwyr, neu, psalmau Dafydd, wedi eu nodi megis ag y maent i'w canu neu i'w dywedyd mewn eglwysydd: yn nghyd a threfn y foreol a phrydnhawnol weddi bob dydd trwy'r flwyddyn, a cholectau perthynol i bob dydd gŵyl: hefyd, pigion o psalmau canu. Caerfyrddin: Argraffwyd gan J. Evans. 1814.
5. "WILLIAM, THOMAS (1761 - 1844), gweinidog Annibynnol ac emynydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
6. "THOMAS, EDWARD WILLIAM (1814 - 1892), cerddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
7. "EDWARDS, JOSEPH (1814 - 1882), cerflunydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
8. Davies, David Leslie (1997). "ELLIOT, Syr GEORGE (1815 - 1893), BARWNIG, perchennog a datblygydd glofeydd". Y Bywgraffiadur. Cyrchwyd 9 Tachwedd 2019.
9. "WILLIAMS, JOHN ('Gorfyniawc o Arfon'; 1814 - 1878), cerddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
10. "REYNOLDS, JONATHAN OWAIN ('Nathan Dyfed'; 1814-1891), awdur ac eisteddfodwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
11. "Dillwyn, Lewis Llewelyn (1814–1892), industrialist and politician | Oxford Dictionary of National Biography". www.oxforddnb.com. doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-47114. Cyrchwyd 2019-11-09.
12. "EVANS, DAVID ('yr ail'; 1814 - 1847), gweinidog Wesleaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
13. "BAXTER, GEORGE ROBERT WYTHEN (1815 - 1854), awdur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
14. "DAVIES, ROBERT (Cyndeyrn; 1814 - 1867), musician | Dictionary of Welsh Biography". biography.wales. Cyrchwyd 2019-11-09.
15. "EVAN(S), JAMES ('Carneinion'; 1814 - 1842), Trefgarn, Sir Benfro, pregethwr cynorthwyol gyda'r Annibynwyr, ac awdur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
16. "DAVIES, WILLIAM (1814 - 1891), palaeontolegwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
17. Cofnodion bedydd plwyf Llansanffraid blwyddyn 1814 rhif 54 (yng ngofal Archifdy Sir Ddinbych)
18. "WILLIAMS, WILLIAM ('Creuddynfab'; 1814 - 1869), llenor a bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
19. "DAVIES, DAVID ('Dafi Dafis, Rhydcymerau'; 1814 - 1891), pregethwr gyda'r Methodistiaid Calfinaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
20. "PUGHE, JOHN ('Ioan ab Hu Feddyg'; 1814-1874), meddyg ac awdur. | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
21. "EVANS, DAVID ('Dewi Dawel'; 1814 - 1891), teiliwr, tafarnwr, bardd, etc. | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
22. "THOMAS, JOSEPH (1814 - 1889), gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-10.
23. "HUGHES, JOHN HENRY ('Ieuan o Leyn'; 1814 - 1893), gweinidog a bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-10.
24. "MORGAN, DAVID (1814 - 1883), diwygiwr crefyddol | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
25. "FRANCIS, GEORGE GRANT (1814 - 1882), dyn busnes a hynafiaethydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
26. "DAVIES, BENJAMIN (1814 - 1875), Hebreydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
27. "DAVIES, RICHARD (1814 - 1854), ysgrifennydd y 'Church Missionary Society' | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
28. "HUGHES, THOMAS (1814 - 1884), gweinidog Wesleaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
29. "JONES, WILLIAM (1814? - 1895), gweinidog gyda'r mudiadau 'diwygiadol' ymhlith y Wesleaid, ac wedyn gyda'r Annibynwyr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
30. "LEWIS, WILLIAM (1814 - 1891), cenhadwr gyda'r Methodistiaid Calfinaidd ac ieithydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
31. "DAFYDD, OWEN (1751 - 1814?), bardd cefn gwlad a baledwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
32. "THOMAS, EVAN ('Ieuan Fardd Ddu'; 1733 - 1814), argraffydd a chyfieithydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
33. "JONES, RICHARD (1757? - 1814), clerigwr ac awdur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
34. "WILLIAM, THOMAS (1761 - 1844), gweinidog Annibynnol ac emynydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
35. "COKE, THOMAS (1747 - 1814), gweinidog Wesleaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
36. "HASSALL, CHARLES (1754 - 1814), swyddog tir a thir-fesurydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
37. "GOWER, Syr ERASMUS (1742 - 1814), llyngesydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
38. "JONES, OWEN ('Owain Myfyr'; 1741 - 1814), crwynwr yn Llundain, ac un o'r ffigurau amlycaf ym mywyd llenyddol Cymru yn niwedd y 18fed ganrif a dechrau'r 19fed | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
39. "CHARLES, THOMAS ('Charles o'r Bala'; 1755 - 1814). | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
40. "OWEN, THOMAS ELLIS (1764 - 1814), clerigwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
41. "DAFYDD, PHILIP (1732 - 1814 yn ôl Meth. Cym., ii, 458 ac ymlaen), cynghorwr Methodistaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-11-09.
42. D. Ambrose Jones, Llenyddiaeth a Llenorion Cymreig y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg (Hugh Evans a'i Feibion, Lerpwl, 1922).

Rhestrau'r 19eg Ganrif yng Nghymru

1800au: 1800 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 - 1810au: 1810 1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 - 1820au: 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 - 1830au: 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 - 1840au: 1840 1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 - 1850au: 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 - 1860au: 1860 1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 - 1870au: 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 - 1880au: 1880 1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 - 1890au: 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899