1839 yng Nghymru

Murlun coffa'r Siartwyr, Casnewydd

Mae'r erthygl hon yn ymwneud ag arwyddocâd penodol y flwyddyn 1839 i Gymru a'i phobl.

Digwyddiadau

Cartŵn Punch am helyntion Beca

• John Frost, cyn-faer Casnewydd, yn cael ei amddifadu o'i swydd fel ynad oherwydd ei gydymdeimlad â Siartiaeth .
• 30 Ebrill - Siartwyr yn terfysgu yn Llanidloes ac yn cipio rheolaeth ar y dref am bum niwrnod.
• 7 Mai - Arestio Henry Vincent ar ôl annerch cyfarfod Siartaidd a'i gludo i garchar Trefynwy .[1]
• 13 Mai - Dechrau Helyntion Beca.
• 25 Gorffennaf - William Ewart Gladstone yn priodi Catherine Glynne o Benarlâg.
• 1 Awst - Agoriad athrofa'r Bedyddwyr yn Hwlffordd
• 28 Awst - Mary Anne Lewis, gweddw AS Caerdydd, Wyndham Lewis, yn priodi Benjamin Disraeli .[2]
• 5 Hydref - Agor Doc Gorllewinol Tre-biwt.[3]
• 4 Tachwedd - Terfysg Casnewydd: mae rhwng 5,000 a 10,000 o gydymdeimlwyr Siartaidd dan arweiniad John Frost, llawer ohonynt yn lowyr, yn gorymdeithio i Westy Westgate yng Nghasnewydd, Sir Fynwy, i ryddhau carcharorion Siartaidd; mae tua 22 yn cael eu lladd pan mae milwyr, dan gyfarwyddyd Thomas Phillips, y maer, yn saethu at y dorf.[4]
• 23 Tachwedd - Arestio Zephaniah Williams, un o arweinwyr gorymdaith y Siartwyr i Gasnewydd, ar fwrdd llong yng Nghaerdydd .[5]
• Syr Thomas Frankland Lewis [6] Thomas Frankland Lewis yn ymddiswyddo fel cadeirydd Comisiwn Cyfraith y Tlodion, i gael ei olynu gan ei fab, George Cornewall Lewis.[7]
• Charles Williams yn cael ei benodi'n ddarlithydd, athro, a thrysorydd Coleg yr Iesu, Rhydychen [8]
• Agoriad Coleg Annibynnol Aberhonddu

Celfyddydau a llenyddiaeth

Llyfrau newydd

• John Davies, Aberdâr - Y Ffordd Dda pregeth a draddododd yng Nghapel Ebeneser, Aberdâr, 9 Medi 1839 i gefnogi Siartiaeth [9]
• William Williams (Caledfryn) – Drych Barddonol
• Maria James - Wales and other Poems [10]
• James Evan (Carneinion) - Y Cristion Dyddorgar: neu Lawlyfr i Broffeswyr Crefydd [11]
• Evan Breeze (Cadfan) - Yr Odlydd Cysurus, Cyfaill i'r trallodus [12]
• John Dorney Harding - Essay, on the Influence of Welsh Tradition upon European Literature [13]
• John Owen - Coffhad am Daniel Rowlands Llangeitho [14]
• John Williams (Ioan ap Ioan) - Lloffyn y Prydydd [15]

Cerddoriaeth

• John Roberts (Ieuan Gwyllt) - Hafilah (emyn dôn) [16]
• Mary Owen - Hymnau ar Amryw Destunau [17]
• John Roberts - Caniadau y Cysegr [18]

Genedigaethau

Cranogwen

Y Cwilsyn Gwyn

• 9 Ionawr - Sarah Jane Rees (Cranogwen), ysgrifennwr (bu f. 1916) [19]
• 24 Ionawr - Dan Isaac Davies, addysgwr (bu f. 1887) [20]
• 30 Ionawr - John Davies (Ossian Gwent), bardd (bu f. 1892) [21]
• 10 Chwefror - Thomas Jones (Cynhaiarn), cyfreithiwr a bardd (bu f. 1916) [22]
• 17 Ionawr - Robert Alfred Cunliffe, Aelod Seneddol Bwrdeistrefi Fflint a Bwrdeistrefi Dinbych (bu f. 1905) [23]
• 13 Chwefror - Robert Bird, gwleidydd (bu f. 1909) [24]
• 14 Chwefror - Anna Fison (Morfudd Eryri), ieithydd, eisteddfodwraig, bardd ac addysgydd (bu f. 1920) [25]
• 7 Mawrth - Ludwig Mond, diwydiannwr a anwyd yn yr Almaen (bu f. 1909)
• 31 Mawrth - Thomas Henry Thomas (Arlunydd Penygarn), arlunydd (bu f. 1915) [26]
• 2 Mai - Gwilym Williams (Ab Alaw Goch), barnwr (bu f. 1906) [27]
• 9 Mai - William Morris Lewis, gweinidog (MC) [28]
• 12 Mehefin - Edward James, gweinidog Annibynnol (bu f 1904) [29]
• 12 Awst - Owen Griffith (Eryr Eryri), Cerddor (bu f. 1903) [30]
• Medi - Edward Pritchard, peiriannydd sifil (bu f. 1900) [31]
• 24 Medi - John Neale Dalton, caplan brenhinol a thiwtor (bu f. 1931)
• 12 Hydref - Thomas Howells (Hywel Cynon), glöwr, argraffydd, cerddor, bardd, a phregethwr (bu f 1905) [32]
• 11 Rhagfyr - John Thomas, Llanwrtyd, cerddor (bu f. 1921) [33]
• Dyddiad anhysbys
  • John Evans Jones (Y Cwilsyn Gwyn) newyddiadurwr (bu f. 1893) [34]
  • Richard Owen (Y Diwygiwr) gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd [35]
  • Thomas Thomas, gweinidog gyda'r Wesleaid ac awdur (bu f. 1888) [36]

Marwolaethau

Carreg Bedd Syr Charles Paget, Bermuda

• 27 Ionawr - yr Is-lyngesydd Syr Charles Paget, morwr a gwleidydd [37]
• 31 Ionawr - John Ellis, cyfrwywr a cherddor (g 1760) [38]
• 16 Chwefror - John Pugh (Ieuan Awst) cyfreithiwr a bardd (g 1783) [39]
• 11 Mai - "Doctor" John Harries, Cwrt-y-cadno, Dyn Hysbys, (g c1785) [40]
• 16 Mai - Edward Clive, Iarll 1af Powis, 84 [41]
• 20 Mai - Rice Rees, hanesydd, (g 1804) [42]
• 23 Mai - Owen Williams, cerddor (g 1774) [43]
• 20 Mehefin - Richard Williams (Dryw Bach), bardd a datganwr (g 1790) [44]
• 20 Gorffennaf - Griffith Hughes, gweinidog Annibynnol (g 1775) [45]
• 6 Medi - Evan Griffiths, gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd (g. 1778) [46]
• 29 Rhagfyr - Hopkin Bevan, gweinidog ac awdur, 74
• Dyddiad anhysbys
  • Benjamin Phillips, gweinidog gyda'r Bedyddwyr Undodaidd (g 1750) [47]
  • Henry Evans, gweinidog gyda'r Bedyddwyr Albanaidd (g c1787) [48]

Hanes Cymru
Cynhanes Cymru Cynhanes Archaeoleg
Oes y Celtiaid Brythoniaid Rhufeiniaid
Oesoedd Canol Oesoedd Canol Oesoedd Canol Cynnar Oes y Tywysogion Goresgyniad Tywysogaeth Cymru Oesoedd Canol Diweddar Rhyfeloedd y Rhosynnau
Cyfnod modern cynnar Cyfnod modern cynnar Gwrachyddiaeth yng Nghymru
Cyfnod modern Cyfnod modern Chwyldro ddiwydiannol 20g Annibyniaeth yr Eglwys Rhyfel Byd I Rhwng y rhyfeloedd Rhyfel Byd II Y Blitz Datganoli
Teyrnasoedd Deheubarth Gwynedd Morgannwg Powys
Pwnc Cyfansoddiadol Demograffig LHDT Milwrol Morwrol Tiriogaethol
Rhestr digwyddiadau Gwleidyddol Economaidd 17g 18g 19g 20g
Iaith Y Gymraeg
Crefydd Derwydd Cristnogaeth
Llenyddwyr Cynfeirdd Gogynfeirdd Beirdd y Tywysogion Beirdd yr Uchelwyr
Llenyddiaeth Cynfeirdd Cymraeg Canol 16g 17g 18g 19g Dogfennau pwysig
Arweinwyr Brenin y Brythoniaid Brenin Cymru Tywysog Cymru Rhestr Prif Weinidog Cymru
Deddfau pwysig Statud Rhuddlan Deddfau Penyd Deddfau 1536 & 1542 Cyfansoddiadol: 1998 2006 2014 2017 2020 Ieithyddol: 1942 1967 1993 2011 2012
Mytholeg a symbolau Draig Y Brythoniaid Draig Goch Mytholeg Arbeisiau Baneri
Hanesyddiaeth Hanesyddiaeth
WiciBrosiect Cymru
v t e

Cyfeiriadau

1. A Gwent Anthology. Christopher Davies. 1988. t. 134. ISBN 978-0-7154-0655-7.
2. Paul Smith (12 September 1996). Disraeli: A Brief Life. Cambridge University Press. tt. 37. ISBN 978-0-521-38150-5.
3. "CORY (Cory Brothers and Company Limited) | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
4. "John Lovell and the People's Charter". The struggle for democracy. Kew: Yr Archif Genedlaethol. 2003. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-09-26. Cyrchwyd 2019-05-11.
5. David Egan (1 January 1987). People, Protest, and Politics: Case Studies in Nineteenth Century Wales. Gomer Press. t. 85. ISBN 978-0-86383-350-2.
6. "LEWIS, Syr THOMAS FRANKLAND (1780 - 1855), gwleidyddwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
7. "LEWIS, Syr GEORGE CORNEWALL (1806 - 1863), gwleidyddwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
8. "WILLIAMS, CHARLES (1807? - 1877), pennaeth Coleg Iesu, Rhydychen | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
9. "DAVIES, JOHN (1803 - 1854), gweinidog Annibynnol | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
10. "JAMES, MARIA (1793 - 1868), bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
11. "EVAN(S), JAMES (' Carneinion '; 1814 - 1842), Trefgarn, Sir Benfro, pregethwr cynorthwyol gyda'r Annibynwyr, ac awdur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
12. "BREEZE, EVAN (1798 - 1855), bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
13. "HARDING, Sir JOHN DORNEY (1809 - 1868) twrnai'r frenhines ('Queen's Advocate') | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
14. "OWEN, JOHN (1788 - 1867), clerigwr ac awdur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
15. "WILLIAMS, JOHN (' Ioan ap Ioan '; 1800 - 1871), gweinidog gyda'r Bedyddwyr, ac awdur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
16. "ROBERTS, JOHN (' Ieuan Gwyllt '; 1822 - 1877), cerddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
17. "OWEN, MARY (1796 - 1875), emynyddes | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
18. "ROBERTS, JOHN (1807 - 1876), cerddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
19. "REES, SARAH JANE (' Cranogwen '; 1839 - 1916), ysgolfeistres, bardd, golygydd, a sefydlydd 'Merched y De' | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
20. "DAVIES, DAN ISAAC (1839 - 1887), un o arloeswyr dysgu Cymraeg yn yr ysgolion | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
21. "DAVIES, JOHN (' Ossian Gwent '; 1839 - 92), bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
22. "JONES, THOMAS (' Cynhaiarn '; 1839 - 1916), cyfreithiwr a bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
23. "Cunliffe, Sir Robert Alfred, fifth baronet (1839–1905), politician". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/55703. Cyrchwyd 2020-11-20.
24. "MR ROBERT BIRD JP - Evening Express". Walter Alfred Pearce. 1909-01-04. Cyrchwyd 2020-11-21.
25. "FISON, ANNA 'Morfudd Eryri' (1839-1920), ieithydd, eisteddfodwraig, bardd ac addysgydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
26. "THOMAS, THOMAS HENRY (' Arlunydd Penygarn '; 1839 - 1915), arlunydd, etc. | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
27. "WILLIAMS, GWILYM (1839 - 1906), barnwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
28. "LEWIS, WILLIAM MORRIS (1839 - 1917), gweinidog (MC) | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
29. "JAMES, EDWARD (1839 - 1904), gweinidog Annibynnol | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
30. "GRIFFITH, OWEN (' Eryr Eryri '; 1839 - 1903), cerddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
31. "PRITCHARD, EDWARD (1839 - 1900), peiriannydd sifil | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
32. "HOWELLS, THOMAS (' Hywel Cynon '; 1839 - 1905), glöwr, argraffydd, cerddor, bardd, a phregethwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
33. "THOMAS, JOHN (' John Thomas, Llanwrtyd '; 1839 - 1921), cerddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
34. "JONES, JOHN EVANS (1839 - 1893), newyddiadurwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
35. "OWEN, RICHARD (1839 - 1887), ' y diwygiwr,' gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
36. "THOMAS, THOMAS (1839 - 1888), gweinidog gyda'r Wesleaid ac ysgrifennwr ar bynciau amrywiol | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
37. "PAGET (TEULU), Plas Newydd, Llanedwen, Môn. | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
38. "ELLIS, JOHN (1760 - 1839), cyfrwywr a cherddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
39. "PUGH, JOHN (' Ieuan Awst '; 1783 - 1839) cyfreithiwr a bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
40. "Harries, John (c. 1785–1839), astrologer and physician". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/61967. Cyrchwyd 2020-11-20.
41. "HERBERT (TEULU) IEIRLL POWYS ('POWIS') | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
42. "REES, RICE (1804 - 1839), clerigwr ac ysgolhaig | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
43. "WILLIAMS, OWEN (1774 - ar ôl 1827), cerddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
44. "WILLIAMS, RICHARD (' Dryw Bach '; 1790 - 1839), bardd a datganwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
45. "HUGHES, GRIFFITH (1775 - 1839), gweinidog Annibynnol | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
46. "GRIFFITHS, EVAN (1778 - 1839), gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
47. "PHILLIPS, BENJAMIN (1750 - 1839), gweinidog gyda'r Bedyddwyr Undodaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.
48. "EVANS, HENRY (fl. 1787-1839), gweinidog gyda'r Bedyddwyr Arminaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-11-20.

Rhestrau'r 19eg Ganrif yng Nghymru

1800au: 1800 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 - 1810au: 1810 1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 - 1820au: 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 - 1830au: 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 - 1840au: 1840 1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 - 1850au: 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 - 1860au: 1860 1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 - 1870au: 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 - 1880au: 1880 1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 - 1890au: 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899