Trefynwy

Trefynwy

Math	tref, cymuned
Enwyd ar ôl	Afon Mynwy
Gefeilldref/i	Carbonne, Waldbronn
Daearyddiaeth
Sir	Sir Fynwy
Gwlad	Cymru
Gerllaw	Afon Gwy, Afon Mynwy
Cyfesurynnau	51.81°N 2.72°W
Cod SYG	W04001076
Cod OS	SO505125
Cod post	NP25
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Peter Fox (Ceidwadwyr)
AS/au y DU	Catherine Fookes (Llafur)
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Tref hanesyddol a chymuned yn Sir Fynwy, Cymru, yw Trefynwy[1][2] (Saesneg: Monmouth). Dyma brif dref y sir. Saif ar lannau Afon Mynwy, tua 2 filltir (3.2 km) o'r ffin â Lloegr. Saif y dref 36 milltir (58 km) i'r gogledd-ddwyrain o Gaerdydd a 127 m (204 km) i'r gorllewin o Lundain. Mae'n fwy na thebyg mai "Aber Mynwy" oedd yr enw gwreiddiol a cheir cofnod ohono'n dyddio nôl i 1136 (Aper Myngui ac Aper Mynuy). Yn ôl Cyfrifiad 2001 roedd y boblogaeth yn 8,547. Ymroella Llwybr Treftadaeth Trefynwy drwy'r dref.

Enw'r papur bro lleol ydy Newyddion Mynwy sy'n cael ei gyhoeddi yn achlysurol gan Cymdeithas Gymraeg Trefynwy a'r cylch. [3]

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Peter Fox (Ceidwadwyr)[4] ac yn Senedd y DU gan Catherine Fookes (Llafur).[5]

Hanes

Oes Newydd y Cerrig

Prif: Oes Newydd y Cerrig yng Nghymru

Nodweddir Oes Newydd y Cerrig, neu'r cyfnod Neolithig yng Nghymru gan ddechrau ffermio. Credir fod hyn yn dyddio o tua 4000 CC. Yn 2012, tra'n tyllu mewn ystâd o dai o'r enw 'Parc Glyn Dŵr' yng nghanol Trefynwy, darganfu Martin Tuck o Gymdeithas Archaeoleg Trefynwy olion crannog - tŷ enfawr, hir; mae'r ystâd o dai hwn ar dir fferm 'Crofft-y-Bwla'. Yn 2015 datgelwyd fod yr olion yn mynd yn ôl i'r Oes Efydd ac y bu yno waith adeiladu cychod mewn llyn enfawr, sydd wedi diflannu ers ychydig cyn dyfodiady Rhufeiniaid. Darganfuwyd ffosydd twfn, metr o led, yn sianeli hirion dros bridd a losgwyd ac a ddyddiwyd i Oes Newydd y Cerrig gan system dyddio radiocarbon: 5,000 o flynyddoedd yn ôl (2,917 CC). Mae hyn yn golygu fod y crannog hwn yn Nhrefynwy yn 2,000 o flynyddoedd yn hŷn nag unrhyw anhediad-llyn drwy Gymru a Lloegr.[6]

Erging

Gorweddai Teyrnas Erging, yn bennaf, yn yr hyn sydd erbyn heddiw yng ngorllewin Swydd Henffordd yn Lloegr. Canol y deyrnas oedd yr ardal rhwng afonydd Mynwy a Gwy (Swydd Henffordd), ond ymestynnai hefyd i'r Sir Fynwy fodern ac i'r dwyrain o afon Gwy lle ceir safle tref Rufeinig Ariconium (yn Weston under Penyard heddiw); credir fod yr enw 'Erging' yn deillio o enw'r dref honno a oedd, mae'n bosibl, yn brifddinas y deyrnas fechan.

Y bont ar Afon Mynwy yn Nhrefynwy

Y cyfnod Rhufeinig

Roedd gan y Rhufeiniaid gaer yma, a alwyd yn Blestium. Cysylltwyd y dref gyda plethwaith o ffyrdd i drefi cyfagos: Glefiwm (Caerloyw) ac Isca Augusta (Caer Rufeinig Caerllion). Credir fod mwyngloddio haearn gerllaw yn Gobaniwm (y Fenni) ac Ariconiwm (Rhosan ar Wy).

Yr Oesoedd Canol

Yn 1067 codwyd castell Normanaidd. Yn y Canol Oesoedd, ffurfiai'r afon un o ffiniau Rhwng Gwy a Hafren. Yn y cyfnod yma gallai llongau gyrraedd cyn belled a Threfynwy. Mae Pont Mynwy yn bont sydd wedi'i chryfhau'n filwrol yn unigryw yng ngwledydd Prydain. Yn ddiweddarach daeth y dref o fewn goruchwyliaeth y Lancastriaid a hi ydy tref genedigol Harri V, brenin Lloegr (20 Mawrth 1413).

Wedi'r Oesoedd Canol

Yn 1536 fe'i gwnaed yn dref weinyddol Sir Fynwy.

Twristiaeth

Mae Trefynwy'n ganolfan dwristaidd eitha poblogaidd gan ei bod wed'i lleoli yn Nyffryn Afon Gwy a ddynodwyd yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig. Mae hefyd yn ardal Gadwraeth Arbennig, yn bennaf oherwydd yr amrywiaeth eithriadol o blanhigion dŵr a geir yn ei dalgylch.[7] Ceir hefyd amrywiaeth o bysgod, sy'n cynnwys poblogaeth sylweddol o eogiaid, ac ymhlith y rhywogaethau llai cyffredin, poblogaeth o'r Gwangen (Alosa fallax). Yn nhalgylch afon Gwy y ceir y boblogaeth fwyaf o'r Dyfrgi yng Nghymru. Nid oes llawer o broblemau llygredd ar hyd yr afon.

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[8][9][10][11]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Trefynwy (pob oed) (10,508)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Trefynwy) (929)			9.1%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Trefynwy) (4702)			44.7%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer mewn gwaith rhwng 16 a 74 oed(Trefynwy) (1,702)			37.7%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Preswylwyr enwog

• Harri V o Loegr
• Dave Edmunds
• Sieffre o Fynwy
• Wyn Morris
• Charles Stewart Rolls
• Zephaniah Williams

Gweler hefyd

• Tarddiad yr enw Mynwy
• MonmouthpediA Cymraeg
• Afon Troddi
• Llwybr Clawdd Offa
• Camlas Sir Fynwy a Brycheiniog
• Rheilffordd Mynwy
• Castell Mynwy
• Esgob Mynwy
• Terfysg Casnewydd
• copaon Sir Fynwy

Cyfeiriadau

1. "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
2. British Place Names; adalwyd 21 Rhagfyr 2021
3. http://www.cymdeithasgymraegtrefynwy.org.uk Archifwyd 2014-03-19 yn y Peiriant Wayback Cymdeithas Gymraeg Trefynwy a'r Cylch
4. Gwefan Senedd Cymru
5. Gwefan Senedd y DU
6. www.walesonline.co.uk; adalwyd 2015
7. "Safle SAC Afon Gwy (Saesneg)". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-10-07. Cyrchwyd 2012-01-11.
8. "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
9. Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
10. Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
11. Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013^[dolen farw]

Dolen allanol

• (Saesneg) Gwefan lleol

Trefi a phentrefi Sir Fynwy

Trefi
Brynbuga  · Cas-gwent  · Cil-y-coed  · Y Fenni  · Trefynwy
Pentrefi
Aber-ffrwd  · Abergwenffrwd  · Betws Newydd  · Bryngwyn  · Caer-went  · Castellnewydd  · Cemais Comawndwr  · Cilgwrrwg  · Clydach  · Coed Morgan  · Coed-y-mynach  · Cwmcarfan  · Cwm-iou  · Drenewydd Gelli-farch  · Y Dyfawden  · Yr Eglwys Newydd ar y Cefn  · Gaer-lwyd  · Gilwern  · Glasgoed  · Goetre  · Gofilon  · Y Grysmwnt  · Gwehelog  · Gwernesni  · Gwndy  · Hengastell  · Little Mill  · Llanarfan  · Llan-arth  · Llanbadog  · Llancaeo  · Llandegfedd  · Llandeilo Bertholau  · Llandeilo Gresynni  · Llandenni  · Llandidiwg  · Llandogo  · Llanddewi Nant Hodni  · Llanddewi Rhydderch  · Llanddewi Ysgyryd  · Llanddingad  · Llanddinol  · Llanelen  · Llanelli  · Llanfable  · Llanfaenor  · Llanfair Cilgedin  · Llanfair Is Coed  · Llanfihangel Crucornau  · Llanfihangel Gobion  · Llanfihangel Tor-y-mynydd  · Llanfihangel Troddi  · Llanfihangel Ystum Llywern  · Llanfocha  · Llan-ffwyst  · Llangatwg Feibion Afel  · Llangatwg Lingoed  · Llangiwa  · Llangofen  · Llan-gwm  · Llangybi  · Llanhenwg  · Llanisien  · Llanllywel  · Llanofer  · Llanoronwy  · Llan-soe  · Llantrisant  · Llanwarw  · Llanwenarth  · Llanwynell  · Llanwytherin  · Y Maerdy  · Magwyr  · Mamheilad  · Matharn  · Mounton  · Nant-y-deri  · Newbridge-on-Usk  · Y Pandy  · Pen-allt  · Penrhos  · Pen-y-clawdd  · Porth Sgiwed  · Pwllmeurig  · Rogiet  · Rhaglan  · Sudbrook  · Tre'r-gaer  · Tryleg  · Tyndyrn  · Ynysgynwraidd