|
رجعترجعت شیعہ دے عقائد خاصہ وچوں اے جس دے تحت بعض صالحین موت دے بعد مہدی موعود(ع) دی مدد دے لئی زندہ ہونگے ہور بعض بدکار افراد دنیاوی زندگی وچ پلٹ کر آئیاں گے تاکہ اپنی سزا پائاں تے اپنے کيتے ہوئے مظالم دے بدلے انتقام دا سامنا کرن۔ رجعت دے لغوی معنیلفظ "رجعت" مصدر اے جو مادہ "ر ـ ج ـ ع" توں مشتق اے تے اس دے لغوی معنی بازگشت (= پرتن تے پلٹنے) دے نيں۔[۱] اس اعتقادی اصول دے لئی آیات قرآن تے احادیث وچ مختلف لفظاں استعمال ہوئے نيں جداں: "رجعت"، "کرّۃ"، "ردّ" تے "حشر"؛ اُتے لفظ "رجعت" زیادہ مشہور اے۔ لفظ "مصدر مَرَہ" اے تے اس دے معنی اک بار پلٹنے تے واپس ہونے دے نيں؛ جداں کہ اما لفظ رجعت مشهورتر است۔ رجعت مصدر مرّه به معنی یکبار بازگشتن است، چنانکه در لسان العرب آمده است: رجعت مصدر مرّه از ماده رجوع است۔[۲] فیومی کہندا اے: رجعت بفتح عین رجوع کرنے تے پرت آنے آنےے دے نيں تے جو رجعت اُتے یقین رکھدا اے اوہ دنیا وچ پلٹ آنے اُتے ایمان رکھدا اے۔[۳] اصطلاحی معنیاصطلاح وچ رجعت دے معنی ایہ نيں خداوند متعال ظہور امام مہدی(ع) دے وقت آپ(عج) دے بعض شیعاں یو زندہ کريں گا تے دنیا وچ پلٹا دے گا تا کہ آپ(عج) دی مدد کرن تے آپ(عج) دی حکومت دا مشاہدہ کرنے دی سعادت پائاں۔ ہور آپ(عج) دے بعض دشمناں نوں پلٹا دے گا تا کہ دنیا دا عذاب چکھ لاں تے امام مہدی(عج) دی طاقت و شوکت نوں دیکھ لاں تے جان لاں۔[۴] رجعت شیعہ عقائد وچرجعت مسلمہ تے ناقابل شیعہ اعتقادات وچوں اے۔ سید مرتضی اس سلسلے وچ کہندے نيں: "شیعہ امامیہ دا عقیدہ اے کہ خداوند متعال امام مہدی(عج) دے ظہور دے زمانے وچ مؤمنین دی اک جماعت نوں محشور کريں گا تا کہ حکومت حقہ دے ظہور توں بہرہ ور تے فیضیاب ہاں تے امام(عج) دی مدد دے عوض جزا تے ثواب پائاں تے دشمناں دی اک جماعت نوں وی پلٹا دے گا تا کہ انہاں توں انتقام لیا جائے"۔[۵] علامہ طباطبائی اپنی تفسیر المیزان وچ لکھدے نيں: غیر شیعہ فرقے ـ عامۃ المسلمین ـ اگرچہ ظہور مہدی(عج) اُتے یقین رکھدے نيں تے اس دے سلسلے وچ احادیث نوں تواتر دے نال نقل کرچکے نيں لیکن اوہ مسئلۂ رجعت دے منکر ہوئے نيں تے اسنوں شیعہ اعتقادی خصوصیات دا جزو سمجھے ہوئے ہوئے۔[۶] شیعہ فرقےآں وچ رجعت دا پس منظربعض تاریخی واقعات دے ضمن وچ عراق دے بعض لوکاں دی طرف اشارہ ہويا اے جو امام علی(ع) دی شہادت دے فورا بعد آپ(ع) دی دنیا وچ رجعت تے آپس آنے اُتے یقین رکھدے سن ۔[۷] محمد بن حنفیہ دی وفات دے بعد[۸]، امام موسی کاظم(ع) دی شہادت[۹] تے امام عسکری(ع) دی شہادت[۱۰] دے بعد وی بعض شیعہ فرقے انہاں دی دنیا وچ رجعت تے پلٹ آنے اُتے یقین رکھدے سن ۔ رجعت ہور ادیان وچعہد عتیق وچ رجعت دے موضوع دی طرف اشارہ ہويا اے منجملہ حزقیال نے بنی اسرائیل دے زندہ ہوجانے تے آخر الزمان وچ داؤد(ع) دی حکومت کیتی طرف اشارہ کيتے نيں[۱۱] امو دانیال نے وی کہیا اے: آخر الزمان وچ ـ اوہ جو مٹی وچ سو چکے نيں ـ جاگ اٹھاں گے۔[۱۲] عہد جدید وچ وی قیامت ثانیہ توں پہلے، مسیح دی حکومت تے انہاں دے آباء و اجداد دے زندہ ہوجانے دی طرف اشارے ہوئے نيں۔[۱۳] رجعت دی اسناد متواتر نيںرجعت دے بارے وچ احادیث و اسناد اس قدر زیادہ نيں کہ ہر قسم دے شک و شبہے دی نفی ہوئے جاندی اے۔ علامہ مجلسی اپنی کتاب بحار الانوار وچ 160 رجعت دے سلسلے می نازل تے وارد ہونے والی آیات و روایات دی طرف اشارہ کردے نيں تے لکھدے نيں: "ان لوکاں دے لئی ـ جو ائمہ(ع) دے کلام اُتے یقین رکھدے نيں ـ شک و شبہے دی گنجائش باقی نئيں رہندی کہ مسئلۂ رجعت حق اے، تے اس باب وچ ائمہ(ع) توں واردہ روایات متواتر نيں تے تقریبا 200 روایات وارد ہوئیاں نيں جو اس امر اُتے تصریح کردیاں نيں تے انہاں روایات نوں 40 توں ودھ اکابرین علماء تے محدثّین نے 50 توں ودھ معتبر کتاباں وچ ثبت و ضبط کیا اے۔ :جنہاں وچوں بعض دے ناں درج ذیل نيں: مجلسی بعدازاں انہاں کتاباں دی طرف اشارہ کردے نيں جو مسئلۂ رجعت اُتے تالیف ہوئی نيں۔[۱۴] استوں علاوہ بہت ساریاں زیارات تے دعاواں وچ وی رجعت دے عقیدے اُتے تاکید ہوئی اے جداں زیارت جامعہ، زیارت وارث، زیارت اربعین، زیارت آل یاسین، زیارت رجبیہ، دعائے وداع تے دعائے عہد[۱۵] نکتہ: شیعہ رجعت اُتے یقین و اعتقاد راسخ رکھنے دے باوجود رجعت دے منکرین نوں کافر نئيں سمجھدے؛ کیونجے رجعت مذہب شیعہ دی ضروریات و مسلمات وچوں اے ۔۔۔ تے جداں کہ احادیث توں ثابت اے رجعت اُتے ایمان، ایمان کامل تے حقیقی اسلام دی شروط وچوں اے۔[۱۶] رجعت کرنے والےبعض روایات وچ واضح طور اُتے انہاں افراد دا تذکرہ آیا اے جو رجعت کرن گے جداں: انبیاء وچوں: اصحاب وچوں: رجعت دے قرآنی دلائلقرآن ـ جو مسلماناں دے لئی قطعی ترین دلیل تے منبع و ماخذ اے ـ نہ صرف رجعت نوں اک امر محال نئيں سمجھدا بلکہ اسنوں ممکن قرار دیندا اے تے سابقہ امتاں وچ رجعت دے متعدد نمونےآں دی طرف کئی آیتاں وچ اشارہ کردا اے۔ ایہ آیات دلالت دے لحاظ توں دو قسماں وچ تقسیم ہُندیاں نيں: 1۔ اوہ آیات جو صراحت دے نال رجعت اُتے دلالت کردیاں نيں جداں: الف۔ سورہ نمل آیت 83: اس آیت وچ ارشاد ہُندا اے: "وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ(ترجمہ: تے جس دن اسيں اٹھائاں گے ہر قوم وچوں اک دستے نوں انہاں وچوں جو ساڈی آیتاں نوں جھٹلاندے نيں تاں انہاں نوں تنبیہہ کيتی جائے گی)"۔ ب۔ سوره مؤمن آیت 11: اس آیت وچ خداوند متعال دا ارشاد اے: "قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِّن سَبِيلٍ(ترجمہ: انہاں نے کہیا اے ساڈے مالک! تاں نے سانوں دو دفعہ موت دتی تے دو دفعہ زندہ کیا تاں اسيں اپنے گناہاں دا اقرار کردے نيں ہن کیا نکلنے دی کوئی صورت اے ؟۔)"۔[۲۲] 2۔ اوہ آیات جو امکان رجعت اُتے دلالت کردیاں نيں: قرآن کریم دی بعض آیات انہاں افراد دی طرف اشارہ کردیاں نيں جو مرنے دے بعد زندہ ہوئے نيں تے انہاں توں نہ صرف رجعت دا اثبات ہُندا اے بلکہ قیامت دے امکان دی گواہی وی ملدی اے۔[۲۳]: * سورہ بقرہ آیت 259: اس آیت وچ اک شخص دے 100 سال بعد زندہ ہوجانے دا تذکرہ ہويا اے: "أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىَ يُحْيِـي هَـَذِهِ اللّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللّهُ مِئَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَل لَّبِثْتَ مِئَةَ عَامٍ فَانظُرْ إِلَى طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ وَانظُرْ إِلَى حِمَارِكَ وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِّلنَّاسِ وَانظُرْ إِلَى العِظَامِ كَيْفَ نُنشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْماً فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ"۔ * سورہ بقرہ آیت 260: اس آیت وچ ذبح شدہ پرندےآں دے زندہ ہوجانے دی طرف اشارہ ہويا اے: "وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِـي الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلَى وَلَـكِن لِّيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِّنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِّنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْياً وَاعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ(ترجمہ: تے جدوں کہیا ابراہیم نے اے پروردگار مینوں دکھلا کہ کیوں کر تاں مرداں نوں زندہ کردا اے ؟اس نے کہاکیا توانوں ایمان نئيں اے ؟کہیا کیوں نئيں مگر اس لئی کہ میرے دل نوں قرار آئے، کہاتو لے لو چار پرندے تے انہاں نوں اکٹھا کر لو اپنے پاس فیر رکھ دو ہر پہاڑ اُتے اس دا اک ٹکڑا۔ فیر پکارو انہاں نوں، تاں اوہ آئیاں گے تواڈی طرف دوڑدے ہوئے اورجانے رہو کہ اللہ زبردست اے حکمت والا۔)"۔ *سورہ کہف آیت 25: اس آیت وچ خداوند متعال اصحاب کہف دی داستان تے 309 سال بعد انہاں دے زندہ ہوجانے دی داستان بیان فرماندا اے: "وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعاً(ترجمہ: تے اوہ لوک اپنے غار وچ رہے تن سو برس تے ودھ گئے اس اُتے نو۔)" * سورہ بقرہ آیت 56: "ثُمَّ بَعَثْنَاكُم مِّن بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ(ترجمہ: فیر تواڈے مرنے دے بعد توانوں اساں دوبارہ جلا دتا (= زندہ کیا) کہ شاید ہن تسيں شکر گزار ثابت ہوئے۔)" "وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا وَاللّهُ مُخْرِجٌ مَّا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ (72) فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون (73)(ترجمہ: تے جدوں کہ تسيں نے اک شخص نوں قتل کر ڈالیا سی فیر تسيں اس دے بارے وچ جھگڑ رہے سن تے اللہ ظاہر کرنے والا سی اس دا جسنوں تسيں چھپا رہے سن ٭ تاں اساں کہیا ايسے گائے دا ٹکڑا اس اُتے مارو۔ اس طرح اللہ مرداں نوں جلاندا اے۔ تے توانوں اپنی قدرت دی نشانیاں دکھاندا اے شاید ہن وی تسيں وچ عقل آ جائے۔)َ}}"۔ * سورہ بقرہ آیت 243: "أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُواْ مِن دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللّهُ مُوتُواْ ثُمَّ أَحْيَاهُمْ...(ترجمہ: کیا نئيں دیکھیا تسيں نے انہاں نوں جو مرنے دے ڈر توں اپنے گھراں توں نکلے ہزاراں دی تعداد وچ تاں کہیا انہاں نوں اللہ نے مر جاؤ فیر انہاں نوں زندہ کیا...)" * سورہ آل عمران آیت 49: اس آیت وچ خداوند متعال حضرت عیسی(ع) دے زبانی ارشاد فرماندا اے: "...قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِ اللّهِ وَأُبْرِىءُ الأكْمَهَ والأَبْرَصَ وَأُحْيِـي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللّهِ۔۔۔(ترجمہ: ...ماں تواڈے پاس تواڈے پروردگار دی طرف توں خاص معجزہ لے کے آیا ہاں کہ وچ تواڈے لئی مٹی توں پرند دی سی صورت بناندا ہاں فیر اس وچ پھونک ماردا ہاں تاں اوہ بحکم خدا پرند بن جاندا اے تے پیدائشی اندھے تے کوڑھے نوں شفا دیندا ہاں تے اللہ دے حکم توں مرداں نوں زندہ کردا ہاں...)"۔ * سورہ مائدہ آیت 110: "إِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِي وَتُبْرِىءُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوتَى بِإِذْنِي(ترجمہ: جب کہے گا اللہ اے عیسیٰ فرزند مریم ! یاد کرو میری نعمت نوں جو تسيں اُتے سی تے تواڈی ماں پر، جدوں ميں نے توانوں تقویت پہنچائی روح القدس دے نال کہ تم، لوکاں توں گلاں کردے سن گہوارہ وچ تے ادھیڑ عمر وچ تے جدوں ميں نے توانوں قانون شریعت تے حکمت تے توریت تے انجیل دا علم دتا تے جدوں تسيں مٹی توں پرندے دی سی شکل بناتے سن ۔ اس دے بعد اس وچ پھونک ماردے سن تاں اوہ میرے حکم توں پرندہ بن جاندی سی تے تسيں پیدائشی اندھے تے کوڑھی نوں چنگا کردے سن میرے حکم توں تے جدوں تسيں مرداں نوں جلا دیندے سن میرے حکم سے...)..."۔ رجعت دے دلائل منابع حدیث وچرجعت انہاں موضوعات وچوں جس اُتے ائمۂ شیعہ(ع) نے اک اعتقادی اصول دے عنوان توں تاکید دی اے۔ رسول اکرم(ص) نے فرمایا: اس خدا دی قسم جس دے دست قدرت وچ میری جان اے کہ تسيں انہاں ساری سنتاں دا سامنا کرو گے جو سابقہ امتاں وچ رائج سن، تے جو کچھ انہاں امتاں وچ جاری ہويا ہويا من و عن اس امت وچ جاری ہوئے گا ایتھے تک کہ نہ تسيں انہاں سنتاں توں انحراف کرو گے تے نہ ہی اوہ سنتاں جو بنی اسرائیل وچ رائج سن توانوں نظر انداز نئيں کرن گی۔[۲۴]۔[۲۵] اس حدیث دے مطابق جو کچھ سابقہ امتاں وچ وقوع پذیر ہويا اے اس امت وچ وی وقوع پذیر ہوئے گا تے انہاں سنتاں وچوں اک "مسئلۂ رجعت" تے "مرداں دا زندہ ہوجانا" اے جو مذکورہ آیات دے مطابق واقع ہويا اے تے اس سنت نوں اس امت وچ وی واقع ہونا اے۔ امام صادق(ع) نے اک حدیث دے ضمن وچ رجعت نوں ایمان دی شرطاں وچ قرار دتا اے۔[۲۶] ہور امام باقر(ع) تے امام صادق(ع) نے ایام اللہ[۲۷] دی تفسیر کردے ہوئے فرمایا: "ایام اللہ وچ مہدی موعود دے ظہور، یوم رجعت تے روز قیامت شامل نيں۔[۲۸]۔[۲۹] امام رضا(ع) ایمان وچ اہم تے مؤثر عقائد دا ذکر کردے ہوئے رجعت نوں انہاں عقائد دے زمرے وچ شمار کردے نيں تے اسنوں توحید، نبوت، امامت، معراج تے قبر وچ سوال و جواب اُتے شیعہ عقائد دا تسلسل قرار دیندے نيں۔یکی از عقاید مهم و موثر در ایمان را اعتقاد به رجعت ذکر نموده و آن را در راستای اعتقاد به توحید و نبوت و امامت و معراج و سوال قبر قرار داده است۔[۳۰] ہور مروی اے کہ مامون عباسی نے امام رضا(ع) دی خدمت وچ عرض کيتا: "یا اباالحسن! رجعت دے بارے وچ کیہ فرماندے نيں؟ امام(ع) نے فرمایا: رجعت حق اے، تے سابقہ امتاں نوں اس دا سامنا پيا اے ۔ قرآن وی رجعت اُتے مہر تصدیق ثبت فرماندا اے تے رسول اللہ(ص) نے فرمایا اے: پس پیش آندا اے اس امت نوں اوہ پیش آئے گا بغیر کِسے کمی تے زیادت دے اوہ سب کچھ جو سابقہ امتاں اُتے گذرا اے ، تے فرمایا اے: جب میرے فرزنداں وچوں مہدی(عج)]] ظہور کريں گا عیسی(ع) آسمان توں آتر آئیاں گے تے آنجناب(عج) دی اقتدا وچ نماز ادا کرن گے۔ مامون نے عرض کيتا: آخر کار ہوئے گا کیا؟ فرمایا: حق اہل حق دی طرف پلٹے گا۔[۳۱] رجعت دے موضوع اُتے لکھی گئی کتاباںشیعہ تعلیمات وچ رجعت دا رتبہ بہت نمایاں اے تے ايسے بنا اُتے شیعہ علماء تے محدثین نے قدیم الایام توں اس موضوع نوں خاص توجہ دتی اے تے متعدد کتاباں تے رسالے دی تالیف دا اہتمام کیا اے گوکہ ایہ افسوسناک امر اے کہ انہاں وچوں بہت ساریاں کتاباں ویلہ لنگھن دے نال نال ضائع ہوئے چکيتیاں ناں تے انہاں دا صرف ناں کتاباں رجال تے لسٹ وچ مذکور اے۔[۳۲] آقا بزرگ طہرانی نے اپنی کتاب الذریعہ الی لکھتاں الشیعہ وچ 30 کتاباں دا تذکرہ کیا اے جو مختلف ادوار وچ اس موضوع اُتے لکھی گئی نيں۔[۳۳]۔[۳۴]۔[۳۵]۔[۳۶] رجعت دے بارے وچ شائع ہونے والی کتاباں وچ بعض اہم ترین کتاباں دے ناں بمع تعارف:
الشيعة والرجعة حالیہ برساں وچ وی اس سلسلے وچ کتاباں تالیف ہوئیاں نيں جنہاں وچوں ذیل دی چند کتاباں دی طرف اشارہ کیا جاسکدا اے:
متعلقہ مآخذحوالے
مآخذ
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
