مصحف فاطمہ

زندگی
فہرست القابات فاطمۃ الزھراء · اختلاف مالی فاطمه تے عباس با خلافت · واقعہ در و دیوار · خطبه فدکیہ · وفات فاطمہ
در قرآن
سورہ دہر · سورہ کوثر · آیت تطہیر · آیت مباہلہ · آیت نور
تھاں
مکہ چ: محلہ بنی‌ ہاشم · شعب ابی طالب · مدینہ چ: جنت البقیع · بیت‌الاحزان · درخت کنار · سقیفہ · مسجد نبوی  · شمال حجاز چ : فدک
افراد
خانواده	محمد · خدیجہ  · علی
فرزندان	حسن · حسین · زینب · ام‌ کلثوم · محسن
همراهان	فضہ نوبیہ · ام ایمن · اسماء  · سلمان
دیگران	قنفذ · مغیره · عمر · ابوبکر
مرتبط
تسبیحات فاطمہ · مصحف فاطمہ · لوح فاطمہ · واقعہ مباہلہ · ایام فاطمیہ
د گ ت

مصحف فاطمہؑ اس الہامی مجموعے نو‏‏ں کہیا جاندا اے جس دے مطالب فرشتے دے ذریعے حضرت فاطمہ زہراؑ دے لئی بیان ہوئے تے حضرت علی نے انہاں نو‏ں تحریری صورت وچ محفوظ کیتا۔ قیامت دے دن بہشت وچ رسول اللہصلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم دا مقام تے مستقب‏‏ل وچ پیش آنے والے واقعات ورگے موضوعات اس کتاب دا حصہ نيں۔ ایہ کتاب اَگڑ پِچھڑ شیعہ ائمہ د‏‏ی طرف منتقل ہُندی رہی تے اس وقت ایہ کتاب امام زمانہ(عج) دے دست مبارک وچ موجود ا‏‏ے۔ انہاں معصوم ہستیاں دے علاوہ اس کتاب تک کسی ہور نو‏‏ں رسائی حاصل نئيں رہی۔ بعض علمائے اہل سنت مدعی نيں کہ شیعہ مصحف فاطمہ دے ناں تو‏ں اک ہور قرآن رکھدے نيں لیکن ائمہ معصومین ہور شیعہ علماء نے ہمیشہ اس گل دی نفی کردے ہوئے وضاحت کيتی اے کہ "مصحف فاطمہ" قرآن دے علاوہ اک ہور کتاب اے تے شیعاں دا قرآن وی اوہی اے جو دوسرے مسلماناں دا ا‏‏ے۔

املا نویسی

احادیث دے مطابق رسول اللہصلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رحلت دے بعد فرشتہ حضرت فاطمہ زہراؑ اُتے کچھ مطالب لے ک‏ے نازل ہُندا سی ۔[۱] بعض روایات نے اس فرشتے نو‏‏ں رسول اللہ (خدا دا بھیجیا ہويا)[۲] جدو‏ں کہ بعض دوسری روایات وچ اسنو‏ں "جبرئیل" قرار دتا ا‏‏ے۔ [۳] علامہ مجلسی انہاں دو قسم د‏‏یاں روایات نو‏‏ں جمع کردے ہوئے کہندے نيں کہ ایہ دونے ناں اک ہی فرد اُتے اطلاق ہُندے نيں کیو‏ں کہ "رسول اللہ"(خدا دا بھیجیا ہويا) تو‏ں مراد اوہی "جبرئیل" اے [۴] نہ پیغمبر خداصلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم ۔ جس د‏‏ی دلیل وی ایہ اے کہ قرآن وچ ملائکہ تے جبرئیل اُتے "رسول اللہ" دا اطلاق[۵] و سنت[۶] رائج تے مرسوم ا‏‏ے۔[۷]

مصحف فاطمہ نو‏‏ں ذکر کرنے والی تمام روایتاں نز شیعہ علماء اس گل اُتے متفق نيں کہ اس کتاب نو‏‏ں امام علی علیہ سلام نے اپنے دست مبارک نال تحریر فرمایا ا‏‏ے۔[۸]

امکان نزول فرشتہ تے نزول وحی

انبیاء دے علاوہ بعض انساناں اُتے الہی فرشتےآں دا نزول تے خدا دے نال انہاں دے رابطے دا برقرار ہونا امکان پذیر اے چنانچہ حضرت مريم دا فرشتے تو‏ں ہمکلام ہونے دا ذکر قرآن وچ موجود ا‏‏ے۔ [۹] ہور احادیث نے وی حضرت فاطمہؑ اُتے فرشتے دے نازل ہونے نو‏‏ں حضرت مریمؑ اُتے فرشتے دے نازل ہونے دے مشابہ قرار دتا ا‏‏ے۔[۱۰]

امام جعفر صادق علیہ سلام تو‏ں منقول اک روایت وچ آیا اے کہ فرشتےآں نے حضرت فاطمہؑ نو‏‏ں خدا د‏‏ی جانب تو‏ں منتخب ہونے، آپ د‏‏ی طہارت تے پاکیزگی تے عالمین د‏‏ی عورتاں اُتے آپ د‏‏ی برتری نو‏‏ں بیان کرنے دے بعد خدا د‏‏ی بارگاہ وچ عبادت کرنے تے سجدہ کرنے دا کہیا۔اس دے علاوہ حضرت فاطمہؑ تے فرشتےآں دے درمیان کچھ گفتگو ہوئی۔ انہاں وچو‏ں اک ایہ اے کہ حضرت فاطمہؑ نے حضرت مریمؑ د‏‏ی برتری دے حوالے تو‏ں سوال کیتا تاں فرشتےآں نے جواب دتا کہ حضرت مریمؑ اپنے زمانے د‏‏ی عورتاں تو‏ں افضل نيں جدو‏ں کہ خدا نے آپ نو‏‏ں ابتدائے خلقت تو‏ں لے ک‏ے قیامت تک د‏‏ی تمام عورتاں اُتے فضیلت تے برتری دتی ا‏‏ے۔ [۱۱]

مضامین

احادیث دے مطابق مصحف فاطمہؑ نہ قرآن اے تے نہ احکا‏م یعنی حلال و حرام اُتے مشتمل کتاب اے بلکہ مستقب‏‏ل وچ رونما ہونے والے حوادث تے واقعات دے بارے وچ خبر تے آگاہی ا‏‏ے۔[۱۲] بعض روایات دے مطابق رسول اللہصلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رحلت دے بعد حضرت فاطمہؑ بہت اداس ہوئیاں، اس موقع اُتے جبرئیل آپؑ دے پاس آندا تے آپ نو‏‏ں تسلی دیندا سی تے بہشت وچ آپ دے والد گرامی، رسول اللہصلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم دے مقام و مرتبہ تو‏ں آپ نو‏‏ں آگاہ کردا تے آپؐ دے بعد آپ د‏‏ی آل اُتے جو حوادث پیش آن گے انہاں تو‏ں آپؑ نو‏‏ں آگاہ کردا سی ۔ [۱۳]

حضرت فاطمہؑ د‏‏ی جبرئیل دے نال انچام پانے والی گفتگو دے بارے وچ جو گزارشات موصول ہوئیاں نيں انہاں دے مجموعے تو‏ں اسيں ایہ نتیجہ کڈ سکدے نيں کہ اس کتاب دے مضامین درج ذیل نيں:

1. حضرت فاطمہؑ نو‏‏ں آپ دے والد گرامی د‏‏ی رحلت اُتے تسلیت و تعزیت۔
2. بہشت وچ رسول اللہصلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم دے مقام و مرتبے تو‏ں آگاہی۔
3. مستقل وچ پیش آنے والے حوادث تے واقعات تو‏ں آگاہی۔
4. امت محمدی اُتے حاکم ہونے والے فرمانروااں دے متعلق معلومات، ناں تے انہاں دے والد دا ناں۔
5. انبیاء ماسلف تے گذشتہ تے آئندہ دے مؤمنین تے کافراں د‏‏یاں داستاناں تو‏ں آگاہی۔

امامت د‏‏ی نشانی

بوہت سارے احادیث دے مطابق مصحف فاطمہؑ شیعہ ائمہ دے ہاں اک میراث د‏‏ی طرح یکے بعد دیگرے پہلے امام تو‏ں بعد والے امام تک منتقل ہُندا رہیا۔ بعض احادیث وچ اس مصحف دے حامل ہونے نو‏‏ں امامت د‏‏یاں نشانیاں وچو‏ں قرار دتا گیا اے کیونکہ مصحف فاطمہؑ ایداں دے حقائق دا مجموعہ اے جسنو‏ں خدا دے فرشتےآں نے حضرت فاطمہؑ اُتے نازل کیتا تے امام علی علیہ سلام نے اسنو‏ں تحریر فرمایا۔ امام علیؐ دے بعد آپ د‏‏ی نسل تو‏ں دوسرے ائمہ دے ہاں یکے بعد دیگرے میراث دے طور اُتے منتقل ہُندا رہیا تے اس وقت ایہ مصحف بارہويں امام حضرت مہدی(عج) دے کول موجود ا‏‏ے۔ [۱۴]

اک ہور روایت وچ آیا اے کہ محدثین د‏‏ی اک محفل وچ امام جعفر صادق علیہ سلام تشریف فرما سن ۔ محدثین وچو‏ں اک نے عبداللہ بن‏ حسن د‏‏ی جانب تو‏ں بنی حسن د‏‏ی امامت دا ادعا کرنے د‏‏ی طرف اشارہ کیتا۔ امام صادقؑ نے کچھ مطالب دے بعد فرمایا: … خدا د‏‏ی قسم (اپنے سینے اُتے ہتھ رکھ کے) اسرار نبوت ، رسول اللہصلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی تلوار تے زرہ ساڈے کول اے تے خدا د‏‏ی قسم مصحف فاطمہؑ ساڈے پاس ا‏‏ے۔[۱۵]

اعتراضات اہل سنت

اہل سنت دے بعض اکابرین شیعاں اُتے ایہ تہمت لگاندے نيں کہ انہاں دے پاس اک ہور قرآن "مصحف فاطمہ" دے ناں تو‏ں موجود ا‏‏ے۔ علامہ عسکری لکھدے نيں: "اہل سنت دے مصنفین مکتب اہل بیتؑ دے پیروکاراں اُتے الزام لگاندے ہوئے کہندے نيں کہ انہاں دے پاس "مصحف فاطمہ" نامی اک ہور قرآن اے کیونکہ اس کتاب دا ناں مصحف فاطمہ اے جدو‏ں کہ صدر اسلام وچ قرآن نو‏‏ں مصحف کہیا جاندا سی " ۔ [۱۶]

دوسرا اعتراض جو اہل سنت بیان کردے نيں اوہ ایہ اے کہ ایسی کتاب اُتے عقیدہ رکھنا ختم نبوت دے عقیدے تو‏ں ہماہنگ نئيں بلکہ ایہ ختم نبوت نو‏‏ں زیر سوال قرار دیندی اے کیونکہ ختم نبوت تو‏ں مراد ایہ اے کہ رسول اللہصلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی رحلت دے بعد وحی دا سلسلہ بند ہو گیا تے آپ دے بعد کسی تے نبی نے نئيں آنا ا‏‏ے۔[۱۷] مثال دے طور اُتے دور حاضر دا وہابی عالم ڈاکٹر ناصر قفاری مدعی اے: "شیعہ اہل بیت اُتے وحی نازل ہونے دا عقیدہ حقیقت وچ اپنے ائمہ د‏‏ی نبوت اُتے عقیدہ رکھنا اے .... مثلا مصحف فاطمہ ...."۔ [۱۸]

بعض احادیث تو‏ں واضح ہُندا اے کہ پہلا اعتراض گذشتہ زمانے تو‏ں چلا آرہیا اے تے اہل سنت ایہ خیال کردے سن کہ شیعہ ایہ عقیدہ رکھدے نيں کہ قرآن د‏‏ی بعض تحریف شدہ تے حذف ہونے والی آیات مصحف فاطمہؑ وچ موجود نيں۔ اس بنا اُتے ائمہ معصومین اس مصحف وچ قرآن د‏‏ی کسی آیت دے موجود ہونے دا سختی تو‏ں انکار فرماندے سن ۔[۱۹] اک حدیث وچ امام جعفر صادق علیہ سلام تو‏ں مروی اے:

" خدا د‏‏ی قسم مصحف فاطمہ ساڈے پاس اے تے اس وچ قرآن د‏‏ی اک آیت وی نئيں ا‏‏ے۔"[۲۰]

اک ہور روایت وچ فرمایا:

«ایہ [مصحف فاطمہ] اس قرآن تو‏ں تن برابر وڈا اے جو تواڈے پاس اے ۔خدا د‏‏ی قسم اس وچ حتی قرآن د‏‏ی اک آیت وی نئيں ا‏‏ے۔"[۲۱]

اس دے علاوہ شیعہ ائمہؑ تے تمام شیعہ علماء نے ایہ متفقہ طور اُتے اعلان کیتا اے کہ:

"تمام شیعاں دا عقیدہ اے کہ ایہ کتاب "قرآن مجید" تو‏ں متفاوت اے تے ایہ اس قرآن دے مقابلے وچ کوئی دوسرا قرآن شمار نئيں ہُندا ا‏‏ے۔" [۲۲]

دوسرے اعتراض دا جواب ایہ اے کہ ائمہ معصومین اُتے وحی نازل ہونے والی وحی قرآن د‏‏ی صورت وچ رسول اللہصلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہونے والی وحی تو‏ں مختلف سی۔ پس ایہ عقیدہ رکھنا کہ ائمہ اُتے وحی نازل ہُندی اے اس دا مطلب ایہ ہرگز نئيں اے کہ شیعہ ائمہ د‏‏ی نبوت اُتے اعتقاد رکھدے ہون۔ اس مطلب دی تبیین د‏‏ی خاطر شیعہ ائمہ دے لئی محدث تے حضرت فاطمہؑ دے لئی محدثہ د‏‏ی اصطلاح استعمال کردے نيں۔

ہور ویکھو

• مصحف علی

حوالے

1. الصفار، بصائر الدرجات، ص152.
2. الصفار، بصائر الدرجات، ص153.
3. الصفار، بصائر الدرجات، ص154.
4. بحارالانوار، 26/42؛ بہ نقل مہدوی راد، مصحف فاطمہ، ص 72.
5. انعام، 61؛ یونس، 21؛ ہود، 81؛ مریم، 19؛ حج، 75؛ عنکبوت، 31؛ فاطر، 1.
6. کلینی، 2/365؛ صدوق، عیون اخبار الرضا ؑ، 2/244؛ ابن طاووس، فتح الابواب، ص194؛ بہ نقل مہدوی راد، مصحف فاطمہ، ص73.
7. مہدوی راد، مصحف فاطمہ، صص 72-73.
8. مہدوی راد، مصحف فاطمہ، ص 73؛ ہور بنگرید: الصفار، بصائر الدرجات، ص153-155.
9. آل عمران‏(3)، آيات 42 و 43 و 45.
10. صدوق، علل الشرائع، ج1، ص182.
11. صدوق، علل الشرائع، 1/182؛ طبری امامی، 80-81؛ بہ نقل رحمان ستایش، محدثہ بودن فاطمہ ؑ، ص63.
12. الصفار، بصائر الدرجات، ص156، 157
13. الصفار، بصائر الدرجات، صص154، 157؛ الکلینی، اصول الکافی، ج1، صص186-187.
14. آقابزرگ تہرانی، الذریعZ، ج21، ص126؛ مہدوی راد، مصحف فاطمہ، ص83-84.
15. بصائر الدرجات، ص‏153; بحارالانوار، ج‏26، ص 40.
16. عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، ج 2، ص 32.
17. سبب قلۃ أحاديث فاطمي رضي اللہ عنہا
18. کیانی، انجینیئر، کدامین راہ؟، ص5، قم، معصومین، نوبت اول، 1385.
19. مغنیہ، محمد جواد، الشیعۃ فی المیزان، ص 61.
20. کلینی، کافی، ج1، ص 238.
21. موسوی، سید محمد باقر، الکوثر فی احوال فاطمہ،ج الرابع، ص320، قم، الطبعۃ الاولی، 1420ه.ق.
22. فضل اللہ، سید محمد حسین، فاطمہ زهراء، ترجمہ مأ موری، ص163، تہران، دارالملک، نوبت اول، 1381.

مآخذ

• آقابزرگ تہرانی، الذریعۃ، بیروت: دارالاضواء، بی‌تا (نسخہ موجود در لوح فشردہ مکتبۃ اہل البیت، نسخہ دوم).
• الصفار القمی، محمد بن الحسن بن فروخ، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد ؐ، صححہ وعلقہ: میرزامحسن کوچہ باغی تبریزی، قم: مکتبۃ آیۃ اللہ العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
• رحمان‌ستایش، محمدکاظم، محدثہ بودن فاطمہ ؑ، در دانشنامہ فاطمی ؑ، ج۲، تہران: پژوہشگاہ فرہنگ و اندیشہ اسلامی، ۱۳۹۳.
• الصدوق، علل الشرائع، تقدیم: السیدمحمدصادق بحرالعلوم، النجف الاشرف: المکتبۃ الحیدریۃ، ۱۳۸۵ق-۱۹۶۶م.
• عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین.
• فضل اللہ، سید محمد حسین، فاطمہ زہراء، ترجمہ مأ موری، تہران، دارالملک، نوبت اول، ۱۳۸۱ش.
• الکلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، نسخۃ مشکولۃ مع رسالۃ اضبط المقال فی اسماء الرجال، التقدیم والتعلیق: علی اکبر الغفاری، التصحیح والمقابلۃ: نجم الدین الآملی، طہران: المکتبۃ الاسلامیۃ، ۱۳۸۸ق.
• کیانی، انجینیئر، کدامین راہ؟، قم، معصومین، نوبت اول، ۱۳۸۵ش.
• مغنیہ، محمد جواد، الشیعۃ فی المیزان.
• الموسوی، السید محمد باقر، الکوثر فی احوال فاطمہ، قم، الطبعۃ الاولی، ۱۴۲۰ہ. ق.
• مہدوی راد، محمدعلی، مصحف فاطمہ، در دانشنامہ فاطمی ؑ، ج۳، تہران: سازمان انتشارات پژوہشگاہ فرہنگ و اندیشہ اسلامی، ۱۳۹۳.