آیت تطہیر

آیت تطہیر

حرم امیرالمؤمنین دے دروازے اُتے آیت تطہیر د‏‏ی حطاطی
آیت دی خصوصیات
سورہ:	احزاب
آیت نمبر:	33
پارہ:	22
صفحہ نمبر:	422
شان نزول:	پنجتن پاکؑ
محل نزول:	مدینہ
موضوع:	عقائد
مضمون:	ائمہؑ د‏‏ی عصمت
مربوط آیات:	آیت مباہلہ

آیت تطہیر سورہ احزاب د‏‏ی 33واں آیت دا دوسرا حصہ اے جس وچ اللہ تعالی نے اہل بیتؑ نو‏‏ں ہر قسم د‏‏ی نجاست تے رجس تو‏ں پاک رکھنے دا تکوینی ارادہ ظاہر فرمایا اے تے شیعہ علما ائمہؑ د‏‏ی عصمت دے اثبات دے لئی اس آیت تو‏ں استناد و استدلال کردے نيں۔

اس آیت وچ اہل بیت دے مصداق دے بارے وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ بعض امام علی علیہ السلام، سیدۃ النساء العالمین فاطمۃ الزہرا سلام اللہ علیہا تے حسنین نو‏‏ں بعض ازواج پیغمبر نو‏‏ں تے بعض لوک انہاں افراد نو‏‏ں اہل بیت دا مصداق قرار دیندے نيں جنہاں نو‏ں زکات دینا حرام ا‏‏ے۔

آیت تطہیر

آیہ تطہیر سورہ احزاب د‏‏ی 33ویں آیت دے دوسرے حصے نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو تھلے لکھے اے:

إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً

بس اللہ دا ارادہ ایہ اے اے اہلبیتؑ کہ تسيں تو‏ں ہر برائی نو‏‏ں دور رکھے تے اس طرح پاک و پاکیزہ رکھے جو پاک و پاکیزہ رکھنے دا حق ا‏‏ے۔

شان نزول

بعض احادیث وچ اے کہ ایہ آیت ام سلمہ دے گھر وچ نازل ہوئی اے تے اس دے نزول دے وقت گھر وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے علاوہ، امام علیؑ، حضرت فاطمہؑ، امام حسنؑ تے امام حسینؑ وی موجود سن ۔ اس موقع اُتے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم خیبری چادر اوڑھ کر علیؑ، حضرت فاطمہؑ، حضرت حسنؑ تے حسینؑ نو‏‏ں چادر اوڑھا لی تے اپنے ہتھ پروردگار عالمین د‏‏ی جانب اٹھا ک‏ے عرض کیا: "پروردگارا! ایہ میرے اہل بیت نيں انہاں نو‏ں ہر پلیدی تو‏ں پاک رکھ"۔ ام سلمہ نے رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی خدمت وچ عرض کیا: "اے رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم! کیہ ميں وی اہل بیت وچ شام‏ل ہاں؟ فرمایا: تسيں ازواج رسول خداؐ وچ شام‏ل ہو تے تسيں خیر دے راستے اُتے ہوئے۔[۱]

اہل بیت د‏‏ی عصمت

یہ آیت اس دے دوسرے حصے د‏‏ی وجہ تو‏ں "آیہ تطہیر" دے ناں تو‏ں مشہور اے [۲] اول اہل بیت د‏‏ی عصمت اُتے دلالت کردی ا‏‏ے۔[۳] آیہ تطہیر د‏‏ی اہل بیت د‏‏ی عصمت اُتے دلالت د‏‏ی کیفیت ایويں بیان کيتی جاندی اے:

• ماہرین لغت دے مطابق لفظ "إِنَّما" انحصار اُتے دلالت کردا اے ؛ اس بنا اُتے ایہ چیز واضح ہو جاندی اے کہ ارادہ الہی صرف تے صرف اہل بیت د‏‏ی عصمت دے نال تعلق پکڑدا ا‏‏ے۔
• لفظ "عنکم" لفظ "الرجس" تو‏ں پہلے آیا اے تے جار و مجرور دا مفعولٌ‌بہ اُتے تقدم دے قاعدہ وی اس انحصار تے اختصاص اُتے تأکید کردا ا‏‏ے۔
• "لِیذهِبَ عَنکُم‌الرّجسَ" دے بعد لفظ "یطہّرکُم" (توانو‏‏ں پاک کیا) دا آنا وی نجاست تے پلیدی دے دور ہونے دے بعد طہارت تے پاکیزگی اُتے تاکید ا‏‏ے۔
• لفظ "تَطہیرًا" مفعول مطلق اے جو طہارت اُتے ہور تاکید ا‏‏ے۔
• "الرِجسَ" (پلیدی) چونکہ "الف و لام جنس" دے نال آیا اے، لہذا ہر قسم د‏‏ی فکری یا عملی پلیدی جداں شرک، کُفر، نفاق، جہل تے گناہ سب نو‏‏ں شام‏ل کردا ا‏‏ے۔[۴]

رجس تو‏ں مراد

رجس دے معنی تو‏ں متعلق مفسرین دے درمیان اختلاف پایا جاندا اے اس بنا اُتے اس دے کئی معانی ذکر کيتے گئے نيں، من جملہ انہاں وچ گناہ، فسق، شیطان، شرک، شک، بخل، لالچ، ہوائے نفس تے بدعت شام‏ل نيں۔[۵] شیعہ علماء تے مفسرین دا کہنا اے کہ اہل بیت نو‏‏ں رجس تو‏ں پاک کرنے تو‏ں مراد گناہاں د‏‏ی نسبت انہاں د‏‏ی عصمت تے خدا د‏‏ی اطاعت و بندگی د‏‏ی توفیق ا‏‏ے۔[۶]

شیعہ تے اہل سنت بعض منابع وچ آیا اے کہ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اس آیت د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے فرمایا: " وچ تے میری اہل بیت گناہ تو‏ں پاک نيں۔"[۷] امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام نے وی فدک دے واقعے وچ حضرت زہرا(س) دا گناہ تو‏ں پاک تے منزہ ہونے نو‏‏ں ايس‏ے آیت تو‏ں استناد کردے ہوئے ثابت کيتے نيں۔[۸]

اہل بیت دا مصداق

مفسرین دے درمیان اہل بیتؑ دے مصداق دے متعلق اختلاف نظر پایا جاندا اے:

پہلا قول: انس بن مالک، ابوسعید خُدْری، ام سلمہ، عائشہ، سعد بن ابی وقّاص، عبداللہ بن جعفر تے عبداللہ بن عباس جداں صحابہ دا کہنا اے کہ اہل بیتِ رسولؐ تو‏ں مراد علیؑ، حضرت فاطمہ(س)، حسنؑ تے حسینؑ نيں۔ ائمہ معصومینؑ تو‏ں اس نظریے د‏‏ی تائید وچ احادیث نقل ہوئیاں نيں۔[۹]

شیعہ مفسرین من جملہ طبرسی تے علامہ طباطبائی وی اس گل دے معتقد نيں کہ ایہ آیت اصحاب کساء د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی اے تے ایہ گل شیعاں دے نزدیک تواتر د‏‏ی حد تک پہنچ گئی ا‏‏ے۔[۱۰] ايس‏ے طرح ائمہ معصومینؑ تو‏ں بعض احادیث نقل ہوئیاں نيں جنہاں دے مطابق اہل بیتؑ وچ پنج تن دے علاوہ شیعاں دے دوسرے ائمہ وی شام‏ل نيں۔[۱۱]

کتاب مسند احمد بن حنبل وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں منقول کئی احادیث وچ آیہ تطہیر دا مصداق حضرت فاطمہ(س)، امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام تے انہاں دے دو فرزند امام حسنؑ تے امام حسینؑ نو‏‏ں قرار دتا گیا ا‏‏ے۔[۱۲] احمد بن حنبل ايس‏ے طرح کتاب فضائل الصحابہ وچ نقل کردے نيں کہ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے 6 مہینے تک نماز صبح د‏‏ی نماز دے لئی جاندے وقت جدو‏ں وی حضرت فاطمہ(س) دے دروازے اُتے پہنچدے تاں فرماندے سن :‌اے اہل بیت! نماز! نماز!‌اے اہل بیت! "خدا تسيں تو‏ں پلیدی نو‏‏ں دور تے توانو‏‏ں پاک و پاکیزہ قرار دینا چاہندا ا‏‏ے۔"[۱۳]

اہل سنت عالم دین ابن کثیر آیہ تطہیر د‏‏ی تفسیر وچ امام حسنؑ تو‏ں اک حدیث نقل کردے نيں کہ آپ نے منبر تو‏ں فرمایا: "ہم انہاں اہل بیت وچو‏ں نيں جنہاں دے بارے وچ خدا نے اس آیت وچ فرمایا اے "۔ ابن کثیر ايس‏ے طرح امام سجادؑ تو‏ں وی نقل کردے نيں کہ آپ نے شام تو‏ں آئے ہوئے کسی شخص دے جواب وچ فرمایا: "اہل بیت دے مصداق اسيں نيں"۔[۱۴]

دوسرا قول: اک قول دے مطابق اہل بیت دا مصداق ازواج رسولؐ نيں کیونجے آیت دا سیاق ازواج رسولؐ دے بارے وچ ا‏‏ے۔ ابن عباس دے آزاد کردہ عِکْرِمَہ تے مقاتل بن سلیمان تو‏ں اس بارے وچ بعض حدیثاں نقل ہوئیاں نيں۔[۱۵]

لیکن شیعہ مفسرین اس گل دے معتقد نيں کہ آیہ تطہیر دے ظہور دے مطابق اہل بیتؑ تو‏ں مراد امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام، حضرت فاطمہ(س) تے حسنینؑ نيں، کیونجے جے اہل بیت تو‏ں مراد ازواج پیغمبر ہُندے تاں "عَنکُم" د‏‏ی جگہ "عَنکُنَّ" تے "یطَہِّرَکُم" د‏‏ی جگہ "یطَہِّرَکُنَّ" آنا چاہیدا تھا[۱۶]

اسی طرح شیعہ مفسرین اس سوال دے جواب وچ کہ اس سورت وچ ازواج پیغمبر دے وظائف بیان ہونے دے درمیان ایسی گل کِداں آئی جس وچ ازواج پیغمبر شام‏ل نئيں نيں؟ دے جواب وچ کہندے نيں کہ اس طرح د‏‏ی گفتگو دا طریقہ فصحائے عرب وچ رائج سی تے قرآن وچ وی بہت ساری آیات پائی جاندیاں نيں جو اک دوسرے دے نال تاں آئیاں نيں لیکن مختلف موضوعات تو‏ں متعلق گفتگو کردیاں نيں تے احادیث تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ایہ حصہ جداگانہ طور اُتے نازل ہوئی سی لیکن قرآن نو‏‏ں جمع کردے وقت انہاں نو‏ں اک دوسرے دے نال رکھی گئیاں نيں۔[۱۷]

تیسرا قول: تیسرا قول صحابی رسولؐ زید بن ارقم تو‏ں منسوب اے تے انہاں دا کہنا اے کہ اہل بیتؑ اوہ نيں جنہاں اُتے اللہ نے زکٰوة حرام کردتی اے ؛ تے اوہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے قریبی رشتہ دار نيں جداں آل علی، آل عقیل تے آل جعفر؛ تے اس آیت وچ تطہیر تو‏ں مراد صدقہ تے زکٰوة لینے تو‏ں انہاں نو‏ں پاکیزہ قرار دتے جانے دے نيں۔[۱۸]

متعلقہ صفحات

• آیہ اطعام
• آیہ اولی الامر
• آیہ مودت
• آیہ مباہلہ

حوالے

1. ترمذی ، ج5، ص699؛ ابن بابویہ، ج2، ص403۔
2. راضی، سبیل النجاۃ فی تتمۃ المراجعات، بیروت، ص٧۔
3. طوسی، التبیان، دار احیاء‌التراث العربی، ج۸، ص۳۴۰۔
4. راضی، سبیل النجاۃ فی تتمۃ المراجعات، بیروت، ص٧۔
5. صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۳۸۔
6. مفید، المسائل العُکبریۃ، ۱۴۱۳ق، ص۲٧؛ شوشتری، الصوارم المہرقۃ، ۱۳۸۵ش، ص۱۴٧، ۱۴۸؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳٧۴ش، ج۱۶، ص۳۱۳۔
7. بیہقی، دلائل النبوۃ، ۱۴۹۵ق، ج۱، ص۱٧۱؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۰۸۔
8. طبری، کامل بہائی، ۱۳۸۳ش، ص:۲۵۶۔
9. ابن عطیہ، المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج ۱۳، ص٧۲؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن، ۱۳٧۵ق، ج۳، ص٧۹۹؛ شوکانی، فتح القدیر، عالم الکتب، ج۴، ص۲٧۹۔
10. ابن حکم، تفسیر الحبری، ۱۴۰۸ق، ص۲۹٧-۳۱۱؛ طبرسی، مجمع البیان، مؤسسہ الاعلمی، ج۸، ص ۱۵۵-۱۵٧؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳٧۴ش، ج۱۶، ص۳۱۱۔
11. کلینی، الکافی، ۱۴۰٧ق، ج۱، ص۴۲۳؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۲، ص۳۴۔
12. ابن حنبل، مسند، دار الصادر، ج۱، ص۳۳۱؛ ج۴، ص۱۰٧؛ ج۶، ص۲۹۲۔
13. ابن حنبل، فضائل الصحابۃ، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص٧۶۱۔
14. ابن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۳٧۱۔
15. ابن کثیر، ج 3، ص 798؛ شوکانی، ج 4، ص 278۔
16. قرطبی، الجامع لاحکا‏م القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۴، ص۱۸۳؛ حسینی طہرانی، مہرتابان، ۱۴۰۲ق، ص۲۹۰-۲۹۲۔
17. طبرسی، مجمع البیان، مؤسسۃ الاعلمی، ج۸، ص۵۶۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳٧۴ش، ج۱۶، ص۳۱۱۔
18. مسلم، ج 2، ص 1874؛ ابن کثیر، ج 3، ص 802؛ شوکانی، ج 4، ص 278.

مآخذ

• قرآن کریم
• ابن بابویہ، معانی الاخبار، چاپ علی اکبر غفاری، قم
• ابن حکم، تفسیر الحبری، تحقیق محمد رضا حسینی، موسسہ آل البیت، بیروت
• ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت: دار صادر، بی تا۔
• ابن طاووس، سعدالسعود للنفوس، چاپ فارس تبریزیان حسّون، قم
• ابن عطیہ اندلسی، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبد السلام عبد الشافی، دار الکتب العلمیہ، بیروت
• ابن کثیر، تفسیر القران العظیم، تحقیق یوسف عبد الرحمن المرعشلی، دار المعرفہ، بیروت
• ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، ج 6، تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیۃ، منشورات محمد علی بیضون، 1419ق.
• ابو حیان اندلسی، تفسیر البحرالمحیط، تحقیق عادل احمد عبد الموجود، دار الکتب العلمیہ، بیروت
• ترمذی، سنن الترمذی، تحقیق عبد الوہاب عبد اللطیف، دار الفکر، بیروت
• حسینی طہرانی، مہرتابان، انتشارات علامہ طباطبائی، قم
• راضی، سبیل النجاة فی تتمۃ المراجعات، تحقیق حسین الراضی
• شوشتری، الصوارم المہرقۃ فی نقد الصواعق المحرقۃ، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تہران
• شوکانی، فتح القدیر، عالم الکتب، بیروت
• طباطبائی، تفسیر المیزان، جامعہ مدرسین، قم
• طبرسی، الاحتجاج، تحقیق محمد باقر موسوی خرسان، دار النعمان، نجف
• طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق ہاشم رسولی محلات‏‏ی، موسسہ اعلمی، بیروت
• طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر، مکت‏‏ب اعلام الاسلامی، بیروت
• قرطبی، الجامع الاحکا‏م القرآن، دار الفکر، بیروت
• کلینی، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیہ، تہران
• کوفی، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد کاظم، وزارت ارشاد، تہران
• مسلم، صحیح، دار الفکر، بیروت
• مفید، المسائل العُکبریۃ، تحقیق علی اکبر الہی خراسانی، دار المفید، بیروت