ابن شہر آشوب

ابن شہر آشوب
جم	سنہ 1095   ساری
وفات	2 ستمبر 1192 (96–97 سال)  حلب
عملی زندگی
استاذ	ابو الفتوح الرازی
پیشہ	مفسرِ قانون
ترمیم

ابن شہر آشوب مکمل نام (عربی: أبوجعفر محمّد بن عليّ بن شهرآشوب بن أبي نصر بن أبي الجيش المازندرانيّ; فارسی: ابوجعفر محمد بن علی بن شهرآشوب بن ابونصر بن ابوالجیش ساروی مازندرانی‎) اک معروف شیعہ مفسر، مصنف تے عالم دین سن ۔

ابن شہر آشوب

کوائف
مکمل نام	محمد بن علی بن شہر آشوب سَرَوی مازندرانی
لقب/کنیت	رشید الدین، عز الدین، ابو عبد اللہ
تاریخ ولادت	488 یا 489 ھ ق
آبائی شہر	سروی
تاریخ وفات	588 ھ ق
مدفن	حلب (کوہ جوشن، مشہد سقط محسن)
علمی معلومات
اساتذہ	فتال نیشابوری، ابو منصور طبرسی، جارالله زمخشری (صاحب کشاف)،..
شاگرد	ابن زہره، یحیی بن بطریق،..
تالیفات	مناقب آل ابی طالب، معالم العلماء، انساب آل ابی طالب،
خدمات
سماجی	مبلّغ

محمد بن علی بن شہر آشوب سَرَوی مازندرانی(۴۸۸-۵۸۸ ق)، ابن شہر آشوب دے نام تو‏ں معروف شیعہ عالم دین نيں۔ اوہ اک فقیہ، مفسّر، محدّث تے چھیويں صدی ہجری دے بزرگ شیعہ عالم دین منے جاندے نيں۔ مناقب آل ابی طالب تے معالم العلماء جیسی کتاباں دے مؤلف نيں۔

ولادت و نسب

ابن شہر آشوب ۴۸۸ ق تے اک قول دی بنا بر ۴۸۹ ق نو‏‏ں پیدا ہوئے۔[۱] کچھ انہاں نو‏ں ساروی نام دے علاقے دا مندے نيں تے اوہ کہندے نيں کہ اوہ ایران دے مازندران نامی صوبے دے شہر ساروی وچ پیدا ہوئے۔[۲] لیکن کچھ انہاں دی ولادت بغداد وچ ذکر کردے نيں۔[۳]

ابو عبد اللہ انہاں دی کنیت تے رشید الدین تے عز الدین لقب سی ۔[۴]

سفر

منقول اے کہ اوہ حکمران مازندران دے نال درگیری وچ بغداد گئے.[۵]تے اوتھ‏ے جا ک‏ے وعظ و تدریس وچ مشغول ہو گئے۔ اس قدر شہرت حاصل کيتی کہ خلیفۂ وقت نے انہاں نو‏ں خلعت تو‏ں نوازیا۔[۶] کچھ مدت بغداد وچ رہنے دے بعد اوتھ‏ے تو‏ں ۵۶۷ ق وچ شام دے شہر حلہ چلے گئے تے اوتھ‏ے درس و تدریس وچ مشغول راے۔[۷] اس سفر وچ ابن ادریس حلی تے ابن بطری نے انہاں تو‏ں روایت سنی۔

ابن شہر آشوب ۵۷۳ ق وچ شام دے شہر حلب گئے اوہ مقام اس زمانے وچ حمدانیاں تے شیعاں دی پناہ گاہ سی ۔ ایتھ‏ے آخر عمر تک مقیم راے۔[۸]

اساتید

• شیخ شہر آشوب (ابن شہر آشوب دے جد)
• شیخ علی (ان دے والد)
• فتال نیشابوری صاحب کتاب روضۃ الواعظین
• شیخ طبرسی صاحب مجمع البیان
• ابو منصور طبرسی صاحب الاحتجاج
• ابوالفتوح رازی صاحب تفسیر روض الجنان
• عبد الجلیل قزوینی رازی صاحب کتاب النقض
• ابوالفتح آمدی
• قطب الدین راوندی صاحب کتاب الخرائج و الجرائح
• جار الله زمخشری صاحب تفسیر الکشاف
• ابو الحسن علی بیہقی معروف بنام ابن فندق.[۹]

شاگردان

• سید محمد بن زہره حلبی معروف بنام ابن زہره
• شیخ الدین ابوالحسن علی بن شعره حلی
• یحیی بن بطریق
• تارج الدین دربی
• شیخ یحیی سوراوی
• یحیی بن ابی حلبی
• سید کمال الدین حیدر حسینی.[۱۰]

تألیفات تے آثار

• متشابہ القرآن و مختلفہ
• مناقب آل ابی طالب
• معالم العلماء
• مثالب النواصب
• مائده الفائده
• امثال فی الامثال
• الاوصاف
• المنہاج الجدیده
• انساب آل ابی طالب
• نخب الاخبار الخصائص الفاطمیہ
• بیان التنزیل
• الموالید
• المحزون المکنون فی عیون القرآن
• الطرائف فی الحدود والحقائق
• الحاوی
• الفصول فی النحو[۱۱]

وفات

ابن شہر آشوب ۲۲ شعبان سال ۵۸۸ ق جمعہ دی رات شہر حلب وچ فوت ہوئے تے جَبَل جوشن دے نام تو‏ں معروف پہاڑ اُتے مدفون نيں۔[۱۲] حلب دے شیعاں دے عقیدے دے مطابق ایہ مکان محسن بن حسین بن علی دا مقام دفن اے جو مشہد السقط دے نام تو‏ں جانا جاندا اے۔

بابل نامی شہر وچ اک بقعہ موجود اے کہ جو بنام ملیا محمد بن شہر آشوب شہرت رکھدا اے جو ابن شہرآشوب تو‏ں مشابہت لیکن اسمی لحاظ تو‏ں متغایر اے۔ تحقیقی طور اُتے معلوم نئيں اے کہ ملیا محمد بن شہر آشوب کون اے تے اس بقعہ وچ مدفون شخص کون اے ؟ ڈاکٹر منوچہر ستوده نے اپنی کتاب از آستارا تا استارآباد دی (جلد چہارم) وچ کہیا: اس مقبرے دا شیخ رشیدالدین ابو جعفر محمد بن علی بن شہر آشوب السروی دا ہونا قطعی طور اُتے درست نئيں کہ جو چھیويں صدی دے فحول علما تے اہل ساری وچو‏ں سن تے اوہ المتقی (۵۵۵ – ۵۳۰) دے زمانے وچ بغداد دے منبر بر وعظ و نصیحت دے لئی جاندے سن تے پھر انہاں نے حلب ہجرت دی تے زندگی دے آخر تک ینيں مقیم رہے تے آخر کار شعبان، ۵۷۹ وچ اس دنیا تو‏ں رخصت ہوئے تے اوتھے جوشن نامی پہاڑ دے دامن وچ مشہد محسن السقط بن حسین بن علی دے مقام اُتے دفن ہوئے۔

شاید ایہ مقبرہ ایسے شخص دا ہو جس دے باپ دا نام علی ہو تے اسکا بیٹا شہر آشوب ہو یا شہر آشوب نام تو‏ں معروف خاندان دے کسی شہر آشوب یا ابن شہر آشوب دا ہوئے۔[۱۳]

اقوال علما

شیخ حر عاملی ابن شہر آشوب دے متعلق لکھدے نيں:

وہ اک عالم، فاضل، ثقہ، محدث، ماہر علم رجال و روایات، ادیب، شاعر تے تمام خوبیاں دا مجموعہ سن ۔[۱۴]

مرزا حسین نوری کہندے نيں:

فخر شیعہ، تاج شریعت، افضل الاوائل و دریائے متلاطم ژرفی کہ جو ساحل دے بغیر ہو، احیاء کنندۂ آثار مناقب و فضائل، رشید الملت و الدین شمس الاسلام و المسلمین ابن شہرآشوب فقیہ، محدث، مفسر، محقق و …[۱۵]

تفرشی لکھدا اے:

محمد بن علی بن شہر آشوب: شیعہ مکتب دا راہنما تے انہاں دا فقیہ، شاعر تے مصنف سی ۔[۱۶]

علمائے اہل سنت وچو‏ں صلاح الدین صفدی لکھدے نيں:

محمّد بن علی بن شہر آشوب...جانے پہچانے شیعہ سن ۔ انہاں نے اٹھ سال دی عمر وچ قرآن حفظ کیتا سی تے شیعہ علم اصول وچ نہائی حداں نو‏‏ں پہنچے سن ۔ اوہ علوم قرآنی تے مشکلات حدیث، روایات، لغت، نحو تے خلیفہ عباسی مقتفی دے زمانے وچ بغداد وچ تمام تو‏ں افضیلت رکھدے سن ۔[۱۷]

حوالے

1. لؤلؤه البحرین، ص ۳۴۰. ریحانۃ الادب، ج ۸، ص ۵۸.
2. دائرة المعارف، تشیع، ج ۱، ص۳۳۷.
3. مقدمہ معالم العلماء.
4. مقالہ
5. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج ۴، ص ۹۰.
6. ریحانۃ الادب، ج ۸، ص ۵۹.
7. کتاب سلیم بن قیس، ص ۶۳.
8. مفاخر اسلام. مقدمہ معالم العلماء.
9. فوائد الرضویۃ، ج ۲، ص۷۱۲.
10. ایضا، ص۷۱۲ و ۷۱۳.
11. ریحانۃ الادب، ج ۸، ص۵۹.
12. اعیان الشیعہ، ج ۱، ص۸۲.
13. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
14. امل الآمل، ج ۲، ص۲۸۵.
15. خاتمہ مستدرک، ج ۳، ص۵۶ و ۵۷.
16. نقد الرجال، ج ۴، ص۲۷۶.
17. تأسیس الشیعہ، ص۲۷۲.

منابع

• ابن شہر آشوب، محمد علی، معالم اللمعاء.
• امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعہ، بیروت، دار التعارف، بی‌ تا.
• تفرشی، مصطفیٰ بن حسین، نقد الرجال، قم، آل البیت، ۱۴۱۸ ه ق.
• حر عاملی، امل الآمل، تہران، دار الکتب الاسلامیہ، ۱۳۶۲ ش.
• سلیم بن قیس ہلالی، کتاب سلیم، بیروت، مؤسسہ اعلمی، بی‌ تا.
• صدر، سید حسن، تأسیس الشیعہ، تہران، مؤسسہ اعلمی، ۱۳۶۹ ش.
• قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویہ، قم، نشر نوید اسلام، ۱۳۸۷.
• مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانۃ الادب فی تراجم المعروفین بالکنیہ و اللقب، قم، خیام، ۱۳۷۴ ش.