|
کاظمین
کاظمین (عربی=الکاظمیة) بغداد دے جنوب وچ اک علاقے دا ناں اے جو عراق وچ دریائے دجلہ دے مغرب وچ واقع اے۔ ایہ علاقہ دو معصوم، امام کاظمؑ تے امام جوادؑ دی زیارت گاہ دی وجہ توں شیعاں دے مقدس تھاں وچ شمار ہُندا اے۔ شیعاں دی نگاہ وچ اس دی اہمیت دے باعث بعض لوک اس علاقے نوں اک مستقل شہر قرار دیندے نیں۔ حرم کاظِمَیْن امام موسی کاظمؑ تے امام محمد تقیؑ دے روضے نوں کہیا جاندا اے۔ حرم کاظمین شہر کاظمین دے جنوب وچ عراق دے راجگڑھ بغداد دے نزدیک واقع اے۔ حرم کاظمین مسلماناں خاص کر شیعاں دے زیارتی تھاںواں وچوں اے جس دی وجہ توں انہاں دے ایتھے نہایت تقدس دا حامل اے۔ حرم کاظمین تقریبا 26 ہزار مربع میٹر رقبے اُتے پھیلا ہويا اے جس دے مختلف حصے نيں جنہاں وچ صحن، روضہ مقدسہ، گلدستہ، ضریح، رواق تے گنبد شامل نيں۔ حرم دے مختلف حصے آینہ کاری، کاشی کاری، طلا کاری، منبت کاری تے خطاطی جداں فنون توں مزین نيں۔ امامین کاظمین دے روضہ اقدس اُتے پہلی مرتبہ گنبد دی تعمیر سلسلہ آل بویہ توں پہلے انجام پائی اے۔ آل بویہ، سلجوقیان، آل جلایر، صفویہ تے قاجاریہ دے حکمراناں نے حرم کاظمین دی تعمیر تے مرمت کيتیاں نيں۔ صفویہ دے دور حکومت وچ شاہ اسماعیل صفوی دے حکم توں حرم دی پرانی عمارت گرائی گئی تے اس دی جگہ نويں عمارت تعمیر کيتی گئی جو گنبد، گلدستہ تے مسجد اُتے مشتمل سی۔ قاجاریہ دے دور حکومت وچ ناصر الدین شاہ دے چچا فرہاد میرزا نے وی حرم دے تعمیری کماں وچ عمدہ خدمات انجام دتیاں جس وچ حرم دے صحن بنائے گئے۔ دریائے دجلہ دے نزدیک ہونے دی وجہ توں اس دریا وچ آنے والے طوفان دی زد وچ آکے کئی مرتبہ حرم کاظمین نوں نقصان پہنچیا اے۔ ايسے طرح سنہ 443 ہجری قمری وچ رونما ہونے والے شیعہ تے سنی فسادات ہور بغداد اُتے مغلاں دے حملے وچ وی حرم دی عمارت نوں نقصان پہنچیا۔ صفویہ دے دور حکومت توں پہلے حرم کاظمین دے انتظامات نقیباں دے ہتھوں وچ ہُندا سی۔ سید عبد الکریم بن احمد حلی حرم کاظمین دے مشہور نقیباں وچوں سن ۔ صفویہ دور حکومت وچ حرم دی انتظامات مشیخۃ الاسلام دے ذمہ لگیا دتی گئی۔ عبد الحمید کلیدار، شیخ عبد النبی کاظمی تے انہاں دا خاندان اس دور وچ حرم دے متولیاں وچوں سن ۔ موجودہ دور وچ جمال عبد الرسول الدباغ حرم دے متولی نيں۔ شیخ مفید، ابن قولویہ، خواجہ نصیر الدین طوسی تے معز الدولہ دیلمی ورگی مشہور شخصیتاں حرم کاظمین وچ مدفون نيں۔ جعفر النقدی دی کتاب الامامین الکاظمین تے روضتہا الشریفہ تے محمد حسین آل یاسین دی کتاب تریخ حرم کاظمین، من جملہ انہاں کتاباں وچوں نيں جو حرم کاظمین دے بارے وچ لکھی گئیاں نيں۔
وجہ تسمیہاس شہر نوں "کاظمین" کہنے دی وجہ شیعاں دے دو امام یعنی امام کاظمؑ و امام جوادؑ دے روضیاں دا اس شہر وچ موجود ہونا اے۔[۱] اس علاقے دے ہور ناں: "کاظمیہ"، "بلدۃ الکاظمی" تے "المشہد الکاظمی" نیں۔[۲]
اس علاقے نوں امام کاظمؑ توں منسوب ہونے دی وجہ توں مشہد الامام موسی بن جعفرؑ، المشہد الکاظمی تے کاظمیہ دے ناں توں وی یاد کيتا جاندا اے۔[۸] سنہ 220 ھ وچ شیعاں دے نويں امام، امام محمد تقیؑ وی اپنے جد امجد امام موسی کاظمؑ دے جوار وچ دفن کيتے گئے۔[۹] اس بنا اُتے ایہ منطقہ کاظِمَین (دو کاظم) دے ناں توں مشہور ہويا۔[۱۰] حرم کاظمین نوں جوادَین (دو جواد) دے ناں توں وی پکاریا جاندا اے۔[۱۱] ايسے طرح باب التَبْن دے نیڑے ہونے دی وجہ توں "مشہد باب التَبْن" وی کہیا جاندا اے۔[۱۲] تبن بغداد دے قصبےآں وچوں سی جتھے اُتے احمد بن حنبل دی قبر موجود اے۔[۱۳] محل وقوع تے موسمکاظمین بغداد دے پڑوس وچ واقع اے تے آجکل اس شہر دی توسیع دی وجہ توں ایہ شہر بغداد وچ شامل ہویا اے۔ ایہ شہر دریائے دجلہ دے مغرب وچ واقع اے جس دی وجہ توں سال دے بعض ایام جداں موسم بہار وچ ایتھے موسلہ دھار بارش ہُندی اے۔[۱۴] اسی وجہ توں عباسیاں دے دور حکومت وچ بغداد تے اس دے اطراف دے ذرخیز علاقے بعنوان دارالخلافہ تے حکمران طبقہ دے لئی سیر گاہ سن۔[۱۵] کاظمین تریخ دے آئینے وچکاظمین خاص جغرافیایی حالات دی وجہ توں قدیم الایام توں لوگاں دی توجہ دا مرکز رہیا اے۔ اس دی تریخ قبل مسیح تک پہنچتی اے۔ ایہ علاقہ ساسانیاں دے دور وچ "تسوج" نامی اک ایرانی پادشاہ دا باغ سی تے اسنوں اسی ناں توں یاد کیتا جاندا سی۔[۱۶] سنہ 38 ہجری قمری وچ جنگ نہروان دے وقت امام علیؑ دے حکم توں جنگ وچ شہید ہونے والے شہداء دے جسد خاک نوں ایتھے دفن کیتا گیا تے اسنوں "مقبرۃ الشہداء" دے ناں توں یاد کیتا جادا سی۔ عباسی دور حکومت وچ بغداد دی توسیع دی نال جدوں اسنوں دارالخلافہ دا درجہ دتا گیا تو اس وقت ایہ قبرستان "شونیزی" دے ناں توں معروف سی جسنوں خلیفہ منصور دوانیقی نے خاندان عباسی دے بزرگان نوں ایتھے دفن کرنے دے لئی انتخاب کیتا تے اس دا ناں بعد وچ "مقبرے قریش" رکھیا گیا۔[۱۷] ہارون الرشید دے حکم توں سندی بن شاہک دے ہتھوں جدوں امام کاظمؑ نوں زہر دتی گئی جس توں امام دی شہادت واقع ہوئی تو امامؑ دے جسد مبارک نوں وی اسی قبرستان وچ سپرد خاک کیتا گیا۔ امام عالی مقام دے ایتھے دفن ہونے دے بعد تسیںؑ دا مرقد شریف "مشہد باب التّبَن" دے ناں توں معروف ہویا۔ سنہ 220 ہجری قمری نوں جدوں امام جوادؑ نوں وی اپنے جد امجد دے نال اس جگہ سپرد خاک کیتا گیا جو آجکل کاظمین دے ناں توں شیعیان علی ابن ابی طالب دے لئی اک مقدس مقام دی حیثیت رکھتا اے تے ہر سال ہزاراں لکھاں لوک دنیا دے گوشہ و کنار توں انہاں دو معصوم اماماں دی زیارت دے لئی اپنی جان ہتھیلی اُتے رکھ کر زیارت دے لئی آندے نیں تے اپنی مراداں پا کر ایتھے توں واپس جاندے نیں۔[۱۸] امام موسی کاظمؑ دے مرقد مبارک اُتے بننے والی پہلی عمارت اک کمرے اُتے مشتمل سی جس دے اُتے گنبد موجود سی۔[۱۹] معاصر مورخ رسول جعفریان اس عمارت دی تعمیر نوں مأمون عباسی دی طرف نسبت دیندے نيں۔[۲۰] آل بویہ دے دور وچ تعمیر نوآل بویہ دے دور وچ حرم کاظمَین دی تعمیر نو تے اس دی عمارتاں وچ وادھا کيتا گیا۔ سنہ336ھ وچ معزالدولہ دیلمی دے حکم اُتے پرانی عمارت نوں خراب کر کے دونے اماماں دے قبور اُتے مقبرے، گنبد، ساگوان دی لکڑی توں ضریح تے حرم دے اردگرد دیوار کھڑی کيتی گئی۔ اس دے علاوہ انہاں نے امن تے امان برقرار رکھنے دے لئی پہرہ دار وی مستقر کيتے۔[۲۱] معزالدولہ دے بعد انہاں دے بیٹے عزالدولہ دیلمی (367-356ھ) نے وی حرم دی تعمیر تے توسیع دے کماں نوں جاری رکھیا تے زائرین دی آرام تے آسائیش دے لئی مختلف کمرے وی بنائے گئے۔[۲۲] خطیب بغدادی دے مطابق عضدالدولہ نے سنہ 369ھ نوں شہر کاظمین دے اردگرد دیوار کھڑی کروائی تے کاظمین تے بغداد دے درمیان وچ اک ہسپتال وی تعمیر کروایا جو کاظمین وچ آنے والے زائرین دے لئی طبی سہولیات فراہم کردا سی۔[۲۳] حنابلہ بغداد دے ہتھوں حرم دی تخریبحرم کاظمین نوں شیعہ سنی فسادات وچ نقصان پہنچیا۔ سنہ 443ھ وچ اہل سنت دا اک گروہ نے بغداد دے حنابلیاں دے کہنے اُتے کاظمین اُتے حملہ کيتا، حرم دے اموال نوں غارت تے ضریح تے گنبد نوں اگ لگیا دی۔[۲۴] ستويں صدی ہجری دے اہل سنت دے مشہور تریخ دان ابن اثیر دے مطابق ایہ لوک امام موسی کاظمؑ تے امام محمد تقیؑ دی نبش قبر کرکے انہاں معصوم ہستیاں دے پیکر مبارک نوں مقبرہ احمد بن حنبل منتقل کرنا چاہندے لیکن حرم نوں مسمار کرنے دی وجہ توں انہاں دو معصوم ہستیاں دے قبور نوں نہ پہنچان سکے۔[۲۵] سنہ 450ھ وچ ارسلان بساسیری نے حرم دی دوبارہ تعمیر کردے ہوئے اماماں دے قبور اُتے نويں سرے توں مقبرے تے دو کنبد دی بجائے اک گنبد بنوایا۔[۲۶]
سلجوقیاں دے درو وچ تعمیر نوسنہ 490ھ وچ برکیارق سلجوقی (487-498ھ) دے وزیر مَجْدالملک ابوالفضل براوستانی نے حرم کاظمین دی مرمت تے تعمیر کيتی۔[۲۷] مجدالملک نے اک مسجد دو مینار تے زائرین دی آسائش دے لئی نويں کمرے تعمیر کروائے تے کاشی کاری دے ذریعے حرم دی دیواراں دی تزئین کروائی۔[۲۸] دریائے دجلہ وچ آنے والے طوفان دے نقصاناتحرم کاظمین نوں سنہ 569ھ وچ دریائے دجلہ وچ آنے والے طوفان دی وجہ توں نقصان پہنچیا۔[۲۹] سنہ 575ھ وچ عباسی خلیفہ الناصر لدین اللہ عباسی (622-575ھ) نے حرم کاظمین وچ بعض تعمیراتی کم انجام دتے جس وچ صحن دے اطراف وچ نويں کمرے تعمیر کروائے۔[۳۰] انہاں دے انہاں اقدامات نوں بنیعباس دے دور وچ حرم وچ انجام پانے والی آخری تے سب توں عمدہ اقدامات شمار کيتے جاندے نيں۔[۳۱] سنہ 654ھ وچ کاظمین وچ رونما ہونے والے مذہبی فسادات وچ حرم دے اموال وی غارت کيتے گئے۔[۳۲] ایہ فسادات اس وقت رونما ہوئے جدوں کرخ دے رہنے والے کسی شخص دے ہتھوں اک شخص ماریا گیا جس دے بعد بغداد دے سنی نشین علاقےآں توں لوک بنی عباس دے سپاہیاں دے نال شامل ہوئے گئے تے انہاں نے کرخ اُتے حملہ کر دتا۔[۳۳] البتہ ابن فوطی دے مطابق ایہ فسادات سنہ 653ھ وچ واقع ہوئے نيں۔[۳۴] بغداد اُتے مغولاں دے حملے دے دور وچمغولاں نے سنہ 656ھ نوں بغداد اُتے حملہ تے اس اُتے قبضہ کيتا۔ اس واقعہ وچ بغداد وچ موجود بہت ساری عمارتاں نوں نقصان پہنچیا تے حرم کاظمین نوں اس حملے وچ اگ لگ گئی۔[۳۵] البتہ جداں ہی امیر قراتای بغداد پہنچے تاں اس نے عمادالدین عمر بن محمد قزوینی نوں اپنا قائم مقام منتخب کيتا۔ عمادالدین نے مسجد خلیفہ تے حرم دی تعمیر دا حکم دتا۔[۳۶] کتاب جہانگشای جوینی دے مصنف عطاملک جوینی جو سنہ 657 توں 681ھ تک بغداد دا حاکم رہ چکيا اے کہندے نيں: انہاں نے حرم نوں پہنچنے والے نقصانات دا تدارک کيتا تے اسنوں پہلی حالت وچ لُٹیا دتا۔[۳۷] اٹھويں صدی ہجری دے مشہور سیاح ابن بطوطہ نے سنہ 727ھ وچ بغداد دے سفرنامے وچ لکھیا اے کہ امام کاظمؑ تے امام محمد تقیؑ دے قبور اُتے لکڑی دی ضریح بنی ہوئی سی جس اُتے چاندی دی پالش دی ہوئی سی۔[۳۸] آل جلایر دے دور وچآل جلایر دے دور حکومت وچ بغداد تے کاظمین دریائے دجلہ وچ آنے والے طوفان دی زد وچ آگئے جس دی وجہ توں حرم کاظمین نوں وی نقصان پہنچان۔[۳۹] سلطان اویس جلایری (777-757ھ) نے حرم دی مرمت کروائی۔ انہاں دے حکم توں دونے اماماں دے قبور اُتے بکسے نصب کيتے گئے۔[۴۰] ايسے طرح انہون نے دو گنبد تے دو مینار بنوایا تے قرآنی آیات توں مزین کاشی کاری دے ذریعے حرم دی تزئین کروائی۔[۴۱] سنہ 776ھ نوں دریائے دجلہ دے طوفان دی وجہ توں حرم نوں فیر نقصان پہنچیا جس دے بعد سلطان اویس نے اپنے وزیر دی کوششاں توں حرم دی دوبارہ تعمیر تے مرمت کروائی تے زائرین دی سہولیت دے لئی مسافر خانے بنوائے۔[۴۲] صفویہ دے دور وچصفویہ دے دور حکومت وچ وی حرم کاظمین دی تعمیر تے مرمت دا کم ہويا۔ شاہ اسماعیل سنہ 926ھ حرم دے تمام قدیمی عمارتاں دی تخریب تے نويں عمارت بنانے دا حکم دتا جو رواق، صحن، شمالی حصے وچ اک مسجد، دو گنبد تے دو مینار اُتے مشتمل سی۔[۴۳] شاہ اسماعیل نے دونے اماماں دے قبور اُتے چاندی دے دو بکسے بنوائے۔[۴۴] سنہ 926ھ دی تریخ اُتے مشتمل کتیبہ جات حرم دی دیواراں اُتے نصب کروائے جس وچ شاہ اسماعیل دی طرف توں انجام دتے جانے والے اقدامت دا ذکر کيتا گیا سی۔[۴۵] شاہ اسماعیل نے اپنی پوری دولت تے ثروت چودہ معصومین دے ناں وقف کيتا جس دا اک حصہ حرم کاظمین پہنچیا۔[۴۶] کہیا جاندا اے که چونکہ صفویہ اپنا نسب (سیادت) امام موسی کاظم ؑ توں جوڑدے نيں ايسے وجہ توں شاہ اسماعیل نے حرم کاظمین اُتے خصوصی توجه دی۔[۴۷] حرم کاظمین وچ صفویہ دور حکومت وچ باقی رہ جانے والے بعض نواقص نوں عثمانی دور حکومت (974-926ھ) وچ سلیمان خان دے حکم اُتے مکمل کرویا گیا۔[۴۸]من جملہ انہاں کماں وچ مینار دی تعمیر دا کم سنہ 978ھ وچ مکمل ہويا جس دا آغاز صفویہ دور وچ ہويا سی۔[۴۹] شاہ عباس اول نے سنہ 1032ھ وچ دوبارہ بغداد اُتے قبضہ کيتا۔ انہاں دے حکم توں دونے قبور اُتے فولادی ضریح تعمیر کروائی۔[۵۰]لیکن ایران تے عثمانی حکومت دے تعلقات خراب ہونے دی وجہ توں ضریح نوں نصب کرنے دا کم سنہ 1115ھ تک مؤخر ہويا۔[۵۱] شاہ صفی نے وی سنہ 1045ھ وچ حرم کاظمین وچ بعض تعمیراتی کم کروائے گلدستےآں دی بنیاداں دا استحکام من جملہ انہاں کماں وچوں سی۔[۵۲] قاجاریہ دے دور وچقاجاریہ دے دور حکومت وچ آقا محمد خان قاجار (1193-1212ھ) دے حکم توں دو گنبد تے صحن بنائے گئے ہور حرم دے جنوبی حصے وچ موجود رواق جو امام موسی کاظم ؑ دے قبر مطهر دے سرہانے تک جا پہنچکی سی اُتے چھت لگائی گئی تے حرم دے فرش اُتے سنگ مرمر لگایا گیا۔[۵۳] سنہ 1221ھ وچ فتح علی شاہ قاجار (1250-1212ھ) نے رواقاں دی آینہکاری تے کاشی کاری ہور میناراں اُتے دوبارہ سونے توں تزئین کرایا گیا۔[۵۴] سنہ 1282ھ، عبدالحسین تہرانی جو شیخ العراقین دے ناں توں معروف سن تے میرزاخان امیرکبیر دے وکیل سن، نے امیر کبیر دی میراث دے تیسرے حصے توں حرم وچ تعمیراتی کم انجام دتے جس وچ رواقاں تے صحناں دی مرمت، آینہکاری تے کاشیکاری شامل اے۔[۵۵] ناصر الدین شاہ (1313-1264ھ) نے سنہ 1283ھ وچ چاندی دی ضریح بنا کے صفویہ دے دور وچ بنائی گئی ضریح دی جگہ نصب کروایا۔ ايسے طرح انہاں نے حرم دے مشرقی حصے دے رواقاں وچ آینہکاری تے طلاکاری کروائی۔[۵۶] ناصرالدین شاہ دے چچا فرہاد میرزا نے صحن دی تجدید بنا کروائی۔[۵۷] انہاں نے حرم دے اطراف وچ موجود گھراں نوں خرید کر صحن وچ وادھا کيتا۔ ايسے طرح جنوبی حصے دے تن دروازےآں دے داخلی بالکنی دے اُتے اک گھڑے ہور مشرقی حصے دے تِناں دروازےآں دے داخلی بالکنی دے اُتے اک گھڑی نصب کروائی۔[۵۸] صدام دے دور حکومت وچ حرم کاظمین وچ کوئی تعمیراتی کم انجام نئيں پایا۔ لیکن صدام دے سقوط دے بعد حرم دی تعمیر تے توسیع دے مختلف پراجیکٹ اُتے کم ہويا۔ دونے گنبداں دی طلاکاری دی مرمتِ، ضریح دی تعویض تے صحن صاحب الزمان تے صحن حضرت علیؑ من جملہ انہاں پراجیکٹ وچوں نيں۔[۵۹] معماریحرم کاظمین 14514 مربع میٹر اُتے پھیلا ہويا اے۔ حرم دی مختلف عمارتاں تے انہاں توں مربوط زمیناں دی کل مساحت تقریبا 26 ہزار مربع میٹر تک پہنچکی اے۔[۶۰] ضریحامام موسی کاظمؑ تے امام محمد تقیؑ دی ضریح سنہ 1324ھ وچ بانو سلطان بیگم دی طرف توں وقف شدہ اے۔ جس دی لمبائی 676 سینٹی مٹر، چوڑائی 517 سینٹی میٹر تے اونچائی تقریبا ساڑے تن میٹر اے۔[۶۱] ضریح دی داخلی چھت لکڑی دی بنی ہوئی اے جس وچ خط ثلث تے خط نستعلیق دے مختلف نسخے موجود نيں۔ ایہ ضریح سنہ 1359ھ وچ بنائی گئی اے۔[۶۲] موجودہ ضریح توں پہلے جو ضریح نصب کيتی گئی سی اوہ ناصر الدین شاہ دے دور وچ بنائی گئی سی تے 109 سال ایہ ضریح حرم وچ نصب رہی۔[۶۳] رواق حرم کاظمین وچ چار رواق نيں جنہاں دے فرش اُتے سنگ مرمر لگیا ہويا اے۔[۶۴] انہاں رواقاں دی دیواراں دے نچلے نصف حصہ نوں سنگ مرمر جدوں کہ بالائی نصف حصے تے چھت نوں آئینہ کاری دے نال تزئین کيتا گیا اے۔[۶۵] حرم دے رواق درج ذیل نيں:
دروازےحرم کاظمین دے رواقاں وچوں چھ دروازے روضہ اقدس دی طرف جدوں کہ اٹھ دروازے باہر دی جانب صحن وچ کھلدے نيں۔[۷۱] ابتداء وچ جدوں فرہاد میرزا دے حکم توں حرم دے رواقاں دی تعمیر ہوئی تاں انہاں وچ ست دروازے سن لیکن کچھ مدت دے بعد بہشت دے اٹھ دروازےآں دی مناسبت توں اک دروازے دا وادھا کيتا گیا۔[۷۲] حرم دے دروازے سونے تے چاندی توں بنے ہوئے نيں تے انہاں اُتے خط نستعلیق توں قرآن دی آیات، عربی تے فارسی بولی وچ اشعار تے انہاں دروازےآں دے بنانے دی تریخ کنده کيتیاں گئیاں نيں۔[۷۳] بالکنیحرم دے رواقاں دے اطراف وچ تن بالکنی نيں۔ بالکنی چھت دار تے مستطیل شکل وچ بنی ہوئیاں نيں تے انہاں تک رسائی دے لئی صحن وچ لوہے دی سیڑیاں لگی ہوئیاں نيں۔[۷۴] باب المراد دی بالکنی سنہ 1281ھ وچ تے قبلہ دی جانب موجود بالکنی سنہ 1285ھ وچ بنائی گئیاں نيں۔[۷۵] بالکنی قریش دی تعمیر ہور سنہ 1321ھ وچ آغاز تے سنہ 1332ھ وچ اختتام نوں پہنچیا۔[۷۶] صحن تے انہاں وچ داخل ہونے والے دروازےباب المراد دی دیوار اُتے نصب تحریر دے مطابق فرہاد میرزا نے سنہ 1298ھ وچ حرم کاظمین دے صحن دی تعمیر دا حکم دتا۔ صحن دے اطراف وچ کمرے بنائے گئے تے ہر کمرے دے سامنے بالکنی وی تعمیر کرائی گئی۔[۷۷] قاجاریہ دور حکومت وچ صحن کاظمین وچ داخل ہونے دے تن راستے سن جنہاں دے دروازےآں دی کاشی کاری دے ذریعے تزئین کيتی گئی سی۔[۷۸] بعد وچ انہاں دروازےآں دی تعداد 10 ہوئے گئياں[۷۹] جنہاں دی تفصیل ایويں اے:
ان دروازےآں دے اُتے قرآن دی آیات، عربی تے فارسی اشعار تے انہاں دے بنانے دی تریخ کاتب دے ناں دے نال درج نيں۔[۸۱] تولیت تے متولیکاظمین جو پہلے بغداد دا اک محلہ شمار ہُندا سی پنجويں صدی ہجری وچ مستقل تے علیحدہ شہر دی حیثیت اختیار کر گیا تے اس دے لئی جداگانہ نقیب معین کيتے گئے۔ انہاں نقیباں دے وظائف وچوں اک حرم دے امور دی نگرانی وی سی۔ اس توں پہلے حرم دی نگرانی قیماں دے ذریعے ہُندی سی۔[۸۲]تریخ حرم کاظمین نامی کتاب وچ کاظمین دے 27 قیم یا نقیب دا ذکر ملدا اے جنہاں وچ سید عبدالکریم بن احمد حلی (648-693 ھ) دا ناں وی شامل اے جو آل طاووس دے علماء وچوں سن ۔ ابن جعفر القیم، ابوطالب علوی، علی بن علی (وفات تقریبا 569 ھ) جو فاخر علوی دے ناں توں معروف سن تے نجم الدین علی بن موسوی وغیرہ جو ستويں صدی ہجری دے علماء وچوں سن، کاظمین دے نقیب رہ چکے نيں۔[۸۳] صفوی دور حکومت وچ حرم کاظمین دے انتظامات مَشیخۃ الاسلام دے ذمہ لگیا دتے گئے۔ دور وچ مشیخہ ترکی جس دا مرکز استانبول وچ واقع سی، دے مقابلے وچ مشیخۃ الاسلام نامی اک ادارہ تاسیس کيتا گیا جس دا کاظمین وچ واقع سی حرم کاظمین دے انتظامات ايسے ادارے دے ذمے سن ۔[۸۴] جدوں عراق وچ عثمانیاں دی حکومت آئی تاں حرم کاظمین دی تولیت ربیعہ نامی شخص دے سپرد کيتی گئی جو اس توں پہلے کعبہ دے متولی سن ۔[۸۵] اس دی بعد حرم کاظمین دے متولیاں دے بارے وچ کوئی دقیق معلومات میسر نئيں؛ صرف عبد الحمید کلیددار (1282-1336ھ) تے انہاں دے والد شیخ طالب شیبی دا ناں حرم دے متولی دے طور اُتے لیا گیا اے ؛[۸۶] ایتھے تک کہ عبد النبی کاظمی (1198-1265ھ) جنہاں نے کتاب نقد الرجال تفرشی اُتے اک تکملہ وی لکھیا اے، نے حرم دی تولیت سنبھالی۔ عبدالنبی دے بعد انہاں دے بیٹےآں تے پوتاں نے اس منصب نوں سنبھالے نيں۔[۸۷] اس وقت جمال عبد الرسول الدباغ حرم کاظمین دے متولی نيں۔[۸۸] مسماری تے تعمیر نوایہ منطقہ سیلاب، زلزلہ، داخلی تے مذہبی جنگہاں دی وجہ توں کئی دفعہ ویران جاں جلا دتا گیا تے ہر دفعہ اس دی تعمیر نو ہوئی۔[۸۹] آل بویہ بغداد دے شیعہ حکمران ہونے دے ناطے اس شہر تے انہاں دو اماماں دے روضات مقدسات دی تعمیر نو وچ زیادہ دلچسپی رکھدے سن۔[۹۰] علاءالدین جوینی جو بغداد دے حکمراناں وچوں اک سی، نے وی سنہ 651 ہجری قمری وچ بغداد اُتے ہلاکو خان دے حملے تے اس دی بربادی دے بعد شہر کاظمین تے انہاں دو اماماں دے روضات دی مرمت دی۔[۹۱] کاظمین دے تاریخی تے مذہبی تھاں
کاظمین وچ مدفون شخصیتاں
تفصیلی مضمون:حرم کاظمین امام کاظمؑ تے امام جوادؑ شیعاں دے ستویں تے نواں امام نیں۔
حرم کاظمین وچ بہت سارے افراد مدفون نيں جنہاں وچ علمی تے سیاسی شخصیتاں وی موجود نيں۔[۹۵] تریخ حرم کاظمین نامی کتبا وچ 30 توں زیادہ افراد دا ناں لیا گیا اے جو بنی عباس دے دور وچ حرم کاظمین وچ دفن ہوئے نيں۔ من جملہ انہاں وچ بنی عباس دے چھیويں خلیلفہ ابوعبداللہ محمد امین، زبیدہ زوجہ ہارون رشید تے شیعہ محدث ابن قولویہ (متوفی 368ھ) شامل نيں۔[۹۶] عباسی دور حکومت دے بعد حرم وچ دفن ہونے والےآں دی تعداد وچ ہور وادھا ہويا۔[۹۷] حرم کاظمین وچ مدفون بعض افراد دا ناں درج ذیل نيں:
مونو گرافیحرم کاظمین دے بارے وچ مستقل کتاباں وی لکھی گئیاں نيں۔ من جملہ انہاں وچ محمد حسین آل یاسین (متوفی 1372ھ) دی کتاب تریخ حرم کاظمین اے۔ مصنف نے اس کتاب وچ آل بویہ، سلجوقیان، مغل، صفوی، عثمانی تے قاجاری توں مربوط حرم دی تریخ لکھایاں نيں۔[۱۰۵] ايسے طرح اک حصے وچ حرم دی صورتحال وی تحریر کيتیاں نيں۔[۱۰۶] کتاب دے ضمیمے وچ فرزندان امام کاظم، حرم دے نقباء تے متولی ہور حرم وچ مدفون افراد تے حرم دے میوزیم دے بارے وچ وی معلومات درج نيں۔[۱۰۷] غلام رضا اکبری نے اس کتاب دا فارسی وچ ترجمہ کيتا اے۔ جعفر النقدی(متوفی 1370ھ) تریخ امامین الکاظمین تے روضتہا الشریفہ[۱۰۸] تے مصطفیٰ جواد دی کتاب مشہد الکاظمین حرم کاظمین دے بارے وچ لکھی گئی ہور کتاباں نيں۔[۱۰۹] مآخذ
باہرلے جوڑ
متعلقہ مضامینحوالے
باہرلےجوڑ |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C%D9%86.jpg){kind=link}
