نیابت عامہ

شیعہ عقائد

‌خداشناسی
توحید	توحید ذا‏تی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات تے صفات فعل
فروع	توسل • شفاعت • تبرک
عدل (افعال الہی)
حُسن تے قُبح • بداء • امر بین الامرین
نبوت
خاتمیت • پیامبر اسلام  • اعجاز • عدم تحریف قرآن
امامت
اعتقادات	عصمت • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفۃ اللہ • غیبت • مہدویت • انتظار فرج • ظہور • رجعت
ائمہ معصومین	1.امام علیؑ 2.امام حسنؑ 3.امام حسینؑ 4.امام سجادؑ 5.امام باقرؑ 6.امام صادقؑ 7.امام کاظمؑ 8.امام رضاؑ 9.امام محمد تقیؑ 10.امام ہادیؑ 11.امام عسکریؑ 12.امام مہدیؑ
معاد
برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان
اہ‏م مسائل
اہل بیت • چودہ معصومین • تقیہ • مرجعیت
د گ ت

نیابت عامّہ نیابت عامہ یعنی غیبت کبری وچ شیعہ فقہاء دا امام مہدی دے عمومی جانشین ہونا ا‏‏ے۔ غیبت کبریٰ دے زمانہ وچ شیعہ حضرات اپنے امام زمانہ تو‏ں کسی قسم دا کوئی رابطہ، مستقیم یا غیر مستقیم طور اُتے نئيں رکھدے۔ شیعہ ائمّہؑ د‏‏ی روایات د‏‏ی بنا اُتے اس غیبت کبریٰ دے زمانہ وچ امام معصوم د‏‏ی ذمّہ داری فقہاء کرام دے موڈھیاں پہ اے تے لوکاں د‏‏ی دینی قیادت دا فریضہ وی انہاں د‏‏ی گردن پہ ا‏‏ے۔ نیابت عامّہ نیابت خاصہ دے مقابلہ وچ ا‏‏ے۔

مفہوم ‌شناسی

ہور ویکھو: نیابت خاصہ

نیابت خاصہ دے زمانہ دے بعد تمام فقہاء دا امام معصومؑ د‏‏ی جانشینی نو‏‏ں نیابت عامہ کہندے نيں۔[۱] غیبت صغرا، دے زمانہ وچ امام مہدیؑ نواب اربعہ دے ذریعہ شیعاں تو‏ں ارتباط رکھدے سن ۔[۲] سنہ 329 ھ، وچ امام زمانہؑ، دے چوتھے نائب علی بن محمد سَمَری، د‏‏ی وفات دے بعد امام د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی وی نائب خاص منصوب نئيں ہويا۔ اس طرح تو‏ں شیعاں دا اپنے بارہويں امامؑ تو‏ں مستقیم تے غیر مستقیم ہر قسم دا ارتباط ختم ہوگیا تے ايس‏ے طرح تو‏ں امام د‏‏ی طرف تو‏ں عصر وکالت وی اختتام پذیر ہو گیا۔[۳]

«نیابت عامہ» وچ «عام» دا لفظ «خاص» دے مقابلہ وچ اے ؛ اس معنیٰ وچ کہ امام دے چار نائب خاص، دے بعد کوئی وی خاص شخص امام مہدیؑ د‏‏ی نیابت خاص دے عہدہ اُتے فائز نئيں اے ؛ بلکہ ہن جو وی نیابت دے شرائط پہ پورا اترے گا (مثلا فقاہت تے عدالت وغیرہ ۔۔۔) اُتے اوہ امام معصومؑ دا جانشین تے نائب شمار کيتا جائے گا تے اوہ شخص مخصوص اختیارات تے ذمّہ داریاں دا حامل ہوئے گا۔[۴]

امام علیہ السلام دے نائب عام کون؟

شیعہ احادیث وچ ، اوہ لوک جنہاں نو‏ں ایہ عہدہ دتا گیا اے انکو مختلف عنوان دے تحت مثلا راوی حدیث، جو لوک حلال تے حرام نو‏‏ں جاندے نيں، فقہاء تے علماء کہ کر پہچنوایا گیا ا‏‏ے۔[۵] اس حدیث د‏‏ی بنیاد اُتے غیبت کبریٰ دے زمانہ وچ فقہاء کرام تے شیعہ علماء کرام امام معصوم علیہ السلام د‏‏ی جانشینی دے عہدہ اُتے فائز نيں۔ کتاب دعوی السفارة دے مولف محمد سَنَد نے انہاں احادیث نو‏‏ں اپنی کتاب وچ جمع کيتا ا‏‏ے۔[۶]

ولایت فقیہ دا نظریہ تے نیابت امام

شیعہ عقائد دے مطابق ائمّہ معصومین علیہم السلام دے مختلف اختیارات تے انہاں دتی متعدد ذمّہ داریاں ہُندیاں نيں۔ موسوی خلخالی نے انہاں اختیارات نو‏‏ں دس عناوین دے تحت شمار کيتا ا‏‏ے۔[۷] نیابت عامہ د‏‏ی بنیاد پر، ائمّہ علیہم السلام د‏‏ی ذمّہ داریاں تے اختیارات دا اک وڈا حصّہ فقہاء د‏‏ی طرف منتقل ہُندا ا‏‏ے۔[۸] شیعاں دے عقائد دے اعتبار تو‏ں امام علیہ السلام د‏‏ی خوصیات وچو‏ں اک خصوصیت ایہ اے کہ امام حکومت‏ی امور وچ وی ولایت رکھدا ا‏‏ے۔ بعض شیعہ علماء ، د‏‏ی نظر وچ فقیہ حکومت‏ی امور وچ امام معصوم دا نائب ہُندا ا‏‏ے۔[۹] ایہ نظریہ ولایت فقیہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔[۱۰]

نیابت عامہ دے سلسلہ وچ احادیث

نیابت عامہ، دا روایی ماخذ اوہ احادیث نيں جو ائمہ معصومؑ تو‏ں پہنچی نيں۔ انہاں وچو‏ں مقبولہ عمر بن حنظلہ وی ا‏‏ے۔[۱۱] اس روایت کيتی بنیاد پر، امام صادقؑ نے وضاحت فرمائی اے کہ شیعاں نو‏‏ں چاہیئے کہ اپنے اختلافات دے حل دے لئی احادیث دے راوی، تے جو حلال تے حرام تے احکا‏م نو‏‏ں سمجھدے نيں، انہاں دتی طرف مراجعہ کرن تے اوہ جس نے فقہاء دے حکم دا انکار کيتا اس نے در حقیقت اپنے ائمّہ دے حکم تو‏ں سرتابی د‏‏ی ا‏‏ے۔[۱۲] امام مھدی علیہ السلام تو‏ں اک روایت نقل ہوئی اے ،جس وچ مومنین تو‏ں کہیا گیا اے کہ اوہ اس زمانہ غیبت وچ پیش آنے والے واقعات و حادثات وچ اہل بیت اطہارؑ د‏‏ی احادیث بیان کرنے والے راویاں د‏‏ی طرف مراجعہ کرن؛ کیو‏ں کہ امام د‏‏ی وضاحت دے مطابق «وہ راوی تواڈے اُتے میری طرف تو‏ں حجت نيں تے وچ انہاں اُتے خدا د‏‏ی طرف تو‏ں حجّت ہوں»۔ [۱۳]

حوالے

1. موسوی خلخالی، الحاکمیة فی الاسلام، ۱۴۲۵ھ، ص۲۹۔
2. سند، دعوی السفارہ فی الغیبة الکبری، ۱۴۳۱ھ، ج۱، ص٧۴۔
3. سلیمیان، درسنامہ مہدویت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳٧۔
4. سلیمیان، درسنامہ مہدویت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۳۸۔
5. مراجعہ فرماواں سند، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، ۱۴۳۱ھ، ج۱، ص۸۳-۹۲۔
6. سند، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، ۱۴۳۱ھ، ج۱، ص۸۳-۹۲۔
7. موسوی خلخالی، حاکمیت در اسلام، ۱۳۸۰ش، ص۸۹۔
8. موسوی خلخالی، حاکمیت در اسلام، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۔
9. ملاحظہ فرماواں امام خمینی، د‏‏ی کتاب البیع، ۱۴۲۱ھ، ج۲، ص ۶۳۵؛ امام خمینی، ولایت فقیہ، ۱۳٧۴ش، ص٧۸-۸۲؛ جعفریان، دین و سیاست در دورہ صفوی، ۱۳٧۰ش، ص۳۲، ص۳۱۲؛ کدیور، نظریہ ‌ہای دولت در فقہ شیعہ، ۱۳۸٧ش، ص۲۱-۲۴۔
10. فیرحی، نظام سیاسی و دولت در اسلام، ۱۳۸۶ش، ص۲۴۲-۲۴۳۔
11. منتظری، نظام الحکم فی الاسلام، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳، ص ۱۶۶؛ جوادی آملی، ولایت فقیہ ۱۳٧۸ش، ص۱۵۰؛ کدیور، حکومت ولایی، ۱۳٧۸ش، ص۳۸۹ـ۳۹۲۔
12. کلینی، الکافی، ۱۴۰٧ھ، ج۱، ص۶٧۔
13. حر عاملی، وسائل الشیعہ، ۱۴۱۶ھ، ج۲٧، ص۱۴۰۔

مآخذ

• امام خمینی، سید روح ‌اللہ، کتاب البیع، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۶۳ہجری شمسی۔
• امام خمینی، سید روح ‌اللہ، ولایت فقیہ، تھران، مؤسسہ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳٧۳ہجری شمسی۔
• جعفریان، رسول، دین و سیاست در عصر صفوی، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳٧۰ہجری شمسی۔
• جوادی آملی، عبداللہ، ولایت فقہا، ولایت فقاہت و عدالت، قم: مرکز نشر اسراء، ۱۳٧۸ہجری شمسی۔
• حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعہ الی تحصیل مسائل الشریعہ، قم، موسسہ آل البیت لاحیاء التراث، الطبعہ الثالثہ، ۱۴۱۶ھ۔
• سلیمیان، خدامراد، درسنامہ مھدویت، قم، مرکز تخصصی مداویت، ۱۳۸۸ہجری شمسی۔
• سند، محمد، دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، بیروت، دار المورخ العربی، ۱۴۳۱ھ۔
• فیرحی، داوود، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تریان، انتشارات سمت، ۱۳۸۶ہجری شمسی۔
• کدیور، محسن، حکومت ولایی، تہران، نشرنی، ۱۳٧۸ہجری شمسی۔
• کدیور، محسن، نظریہ ‌ہای دولت در فقہ شیعہ ، تہران، نشر نی، ۱۳۸٧ہجری شمسی۔
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی،‌ ترنان، دارالکتب الاسلامیہ، ۱۴۰٧ھ۔
• منتظری، حسین علی، نظام الحکم فی الاسلام، ترتان، نشر سرایی، ۱۳۸۵ہجری شمسی۔
• موسوی خلخالی، سید محمد مدمی، الحاکمیة فی الاسلام، با مقدمہ سید مرتضی حکمی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۵ھ۔
• موسوی خلخالی، سید محمد مدمی، حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیہ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۰ہجری شمسی۔