علی بن محمد سمری

علی بن محمد سمری

فائل:مقبره علی بن محمد سمری.jpg
معلومات شخصیت
مکمل نام	علی بن محمد سمری
کنیت	ابو الحسن
لقب	سمری • صیمری
وجہ شہرت	چوتھے نائب خاص امام زمانہ (ع)
مدفن	بغداد
اصحاب	امام حسن عسکری (ع)، امام مہدی (ع)
مدت نیابت	3 سال
نمایاں کارنامے
دیگر سرگرمیاں
دینی	شیعاں تے امام زمانہ دے درمیان رابطہ

علی بن محمد سَمُرِیّ (متوفی 329 ھ) غیبت صغری دے زمانے وچ امام زمانہ (عج) دے چوتھے تے آخری نائب خاص نيں جو حسین بن روح نوبختی دے بعد تن سال دے لئی عہدہ نیابت اُتے فائز رہ‏‏ے۔ امام حسن عسکری علیہ السلام دے نال انہاں دے مکاتبات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اوہ آنجناب (ع) دے اصحاب وچو‏ں سن ۔ انہاں دی مدت نیابت باقی نائبین خاص دی نسبت مختصر رہی اے لیکن تاریخی منابع وچ اوہدی کوئی خاص علت وی ذکر نئيں ہوئی ا‏‏ے۔ دسیا جاندا اے کہ حکومت وقت دی جانب تو‏ں شدید دباؤ تے اس دور دے سیاسی و سماجی حالات دی وجہ علی بن محمد سمری دی نیابت دے دوران انہاں دی سیاسی و سماجی سرگرمیاں وچ وی دوسرےآں دی نسبت واضح کمی آگئی سی۔ امام زمانہ (ع) دی طرف تو‏ں آپ دے نام صادر ہونے والی توقیع جس وچ امام (ع) نے آپ دی موت تے نیابت خاصہ دی مدت دے اختتام دی خبر دتی سی جو انہاں دی زندگی وچ واقع ہونے والے اہ‏م واقعات وچو‏ں نيں۔ انہاں دی وفات تو‏ں امام زمانہ (ع) دے نال براہ راست رابطہ منقطع ہويا ایويں غیبت کبری دا دور شروع ہو گیا۔

سوانح عمری

علی بن محمد سمری دی تاریخ ولادت کسی منابع وچ ذکر نئيں ہوئی ا‏‏ے۔ انہاں دی کنیت ابوالحسن[۱] تے انہاں دا لقب سَمَری، سَیمُری، سَیمَری و یا صیمَری بتا یا جاندا اے لیکن اوہ سَمَری دے نام تو‏ں مشہور سن ۔[۲] سَمَّر یا سُمَّر[۳] یا صیمر بصرہ دے کسی پنڈ دا نام اے جتھ‏ے انہاں دے اقارب زندگی بسر کردے سن ۔[۴]

خاندان

علی بن محمد سمري اک دیندار شیعہ خاندان دے چشم و چراغ سن ۔ انہاں دا خاندان ائمہ معصومین دی خدمت گزاری دے حوالے تو‏ں مشہور سن تے انہاں دی اسی خاندانی شرافت دی وجہ تو‏ں امام زمانہ دے نائب خاص دے عہدے اُتے فائز ہونے وچ انہاں نو‏ں زیادہ مخالفتاں دا سامنا نئيں کرنا پيا۔[۵]

یعقوبی دے مطابق انہاں دے خاندان دے بہت سارے اکابرین بصرہ وچ وسیع املاک و جائداد دے مالک سن جنھاں نے انہاں املاک دی نصف آمدنی گیارہواں امام(ع) دے لئی وقف دی سی۔ امام(ع) ہر سال مذکورہ آمدنی وصول کردے تے انہاں دے نال خط کتابت کردے سن ۔[۶]

علی بن محمد سمری دے بعض ہور اقارب وچو‏ں علی بن محمد بن زیاد نيں جو امام حسن عسکری(ع) دے وکلا وچو‏ں سن جنہاں نے امام زمانہ (عج) دی امامت دے اثگل کيتی غرض تو‏ں الاوصیاء دے عنوان تو‏ں اک کتاب لکھی ا‏‏ے۔[۷]

امام حسن عسکری(ع) دے نال قریبی تعلقات

شیخ طوسی نے انہاں نو‏ں علی بن محمد صیمری دے عنوان تو‏ں امام حسن عسکری دے اصحاب دے زمرے وچ شمار کیتا ا‏‏ے۔[۸] تے انہاں دے حضرت امام حسن عسکری(ع) دے نال مکاتبات وی نقل ہوئے نيں۔ اس حوالے تو‏ں اوہ خود کہندے نيں: امام حسن عسکری (ع) نے مینو‏ں لکھیا کہ "تمنيں گمراہ کرنے والا اک فتنہ پیش آنے والا ا‏‏ے۔ پس اس تو‏ں ہوشیار رہو تے اس تو‏ں پرہیز کرو" اس دے تن دن بعد بنی ہاشم دے لئی اک ناگوار حادثہ پیش آیا جس دی وجہ تو‏ں بنی ہاشم دے لئی بہت ساری دشواریاں پیش آئیاں ۔ اس وقت ميں نے امام نو‏‏ں اک خط لکھیا تے سوال کیتا کہ آیا اوہ فتنہ جس دے بارے وچ آپ نے پیشن گوئی دی سی ایہی اے ؟ آپ(ع) نے فرمایا نئيں اوہ اس دے علاوہ اے لہذا اپنی حفاظت کراں۔ اس دے کچھ دن بعد عباسی خلیفہ معتز بالله دے قتل دا واقعہ پیش آیا۔[۹]

وفات

شیخ طوسی دی مطابق علی بن محمد سمری نے سنہ 329 ہجری وچ وفات پائی تے انہاں دا جنازہ بغداد وچ نہر ابو عتاب دے نزدیک خیابان خَلَنْجی وچ دفن کیتا گیا۔[۱۰] انہاں دی قبر کلینی دے مقبرہ دے قریب واقع ا‏‏ے۔[۱۱] صاحب اعیان الشیعہ نے انہاں دی وفات دی تاریخ نو‏‏ں 15 شعبان قرار دتا ا‏‏ے۔[۱۲] جدو‏ں کہ شیخ صدوق تے طبرسی نے سنہ 328 ھ انہاں دی تاریخ وفات قرار دی ا‏‏ے۔[۱۳][۱۴]

امام زمانہ (ع) دی نیابت

منقولہ روایات دے مطابق حسین بن روح نوبختی نے ابو الحسن علی بن محمد سمری نو‏‏ں اپنے جانشین تے امام زمانہ دے چوتھے نائب دے طور اُتے مقرر کرنے دی وصیت کيتی جسنو‏ں تمام شیعیان اہل بیت تے مکتب ولایت و امامت دے تمام پیروکاراں نے بغیر کسی اختلاف دے تسلیم ک‏‏يتی‏‏اں ۔ حسین بن روح نے اس کم نو‏‏ں امام زمانہ (عج) دے صریح حکم دے مطابق انجام دتا سی ۔ اس حوالے تو‏ں کوئی متعین حدیث نقل نئيں ہوئی جس وچ امام زمانہ(عج) نے حسین بن روح نوبختی نو‏‏ں ایسا کوئی حکم دتا ہوئے۔ لیکن احادیث وچ بطور عموم بیان ہويا اے جس نائب دی وفات دا وقت آن پہنچے اوہ امام(عج) دے حکم اُتے اپنا جانشین متعین کردا اے تے اس تعین و تقرر وچ اوہدی ذا‏تی رائے دا عمل دخل نئيں ہُندا۔

احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی اپنی کتاب الاحتجاج علی اہل اللجاج وچ لکھدے نيں: انہاں نُواب وچو‏ں کوئی وی اس اعلیٰ منصب اُتے فائز نئيں ہويا مگر ایہ کہ پہلے صاحب الامر دی طرف تو‏ں انہاں دی تقرری دا حکم جاری فرماندے سن تے [آپ(عج) ہی دے حکم اُتے] سابقہ نائب اگلے نائب دی جانشینی دا اعلان کردے سن ۔[۱۵]

نیابت دا دور

امام زمانہ دے پچھلے تن نائباں دے نال علی بن محمد سمری دا کیتا تعاون رہیا اس حوالے تو‏ں کوئی خاص معلومات دستیاب نئيں حتی انہاں دی اپنی نیابت دے دوران وی انہاں دی کسی خاص سرگرمیاں دے بارے وچ کوئی تفصیلات موجود نئيں نيں۔[۱۶] لیکن کہیا جاندا اے کہ شیعاں دے نزدیک انہاں دی عظمت و جلالت تے انہاں اُتے اِنّا ہی بھروسا سی جتنا انہاں تو‏ں پہلے والے نائبین اُتے سی تے پہلے والے نائبین دی طرح تمام شیعاں انہاں نو‏‏ں وی تسلیم کردے سن ۔[۱۷] شیخ صدوق دی روایت دے مطابق بغداد سمیت دوسرے بلاد اسلامی وچ موجود تمام وکلا انہاں نو‏ں امام زمانہ دا نائب برحق سمجھدے سن تے وجوہات شرعی انہاں دے حوالے کردے سن ۔[۱۸]

علی بن محمد سمری دی نیابت دا عرصہ ظلم و ستم تے خونریزی دا دور سی اسی وجہ تو‏ں پہلے والے نائبین دی نسبت انہاں دی سرگرمیاں مخفی طور اُتے حکومت وقت دے کے کارنداں دے نظراں تو‏ں دور انجام پاندی سی۔[۱۹] بعض محققین دے مطابق علی بن محمد سمری دی نیابت دے عرصے دا مختصر ہونے تے غیبت صغری تے نیابت خاصہ دے دور دے ختم ہونے دی اصلی علت وی عباسی خلفاء دی جانب تو‏ں حد تو‏ں زیادہ دباؤ تے سختی بتائی جاندی ا‏‏ے۔[۲۰][۲۱]

علی بن محمد سمری دے امام زمانہ(ع) دی توقیع

"خداوندعالم تیری وفات اُتے تواڈے بھائیاں نو‏‏ں اجر عظیم عطا فرمائے۔ تسیں چھ دن دے اندر اندر اس دنیا تو‏ں رخصت ہو جاؤگے۔ پس اپنے کماں نو‏‏ں سمیٹ لو تے کسی نو‏‏ں وی اپنا جانشین مقرر مت کرو کیونکہ اس دے بعد غیبت کبری دا آغاز ہوئے گا تے اک طویل عرصے تک جدو‏ں تک خداوندعالم اجازت نہ دے ظہور نئيں کرانگا ایتھ‏ے تک کہ لوگاں دے دل قساوت تو‏ں تے دنیا بے انصافی تو‏ں بھر جان گے تے یاد رکھو سفیانی دے قیام تے صیحہ آسمانی تو‏ں پہلے جو وی میرے نال ملاقات دا دعوا کرے اوہ جھوٹا ا‏‏ے۔"

سمری دے نام امام زمانہ دی توقیع

علی بن محمد سمری دی وفات تو‏ں چھ دن پہلے امام زمانہ (ع) دی طرف تو‏ں انہاں دے نام اک توقیع صادر ہوئی۔ امام (ع) نے اس توقیع وچ سمری دی وفات تے غیبت کبری دے آغاز دی خبر دیندے ہوئے انہاں نو‏‏ں اپنے کماں نو‏‏ں سمیٹنے تے کسی تے نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر نہ کرنے دا حکم دتا۔[۲۲][۲۳] مقررہ تاریخ نو‏‏ں علی بن محمد سمری دے وکلا انہاں دے پاس جمع ہو گئے او انہاں تو‏ں پُچھیا کہ تواڈا جانشین کون ہوئے گا؟ سمری نے جواب دتا: "امر خدا دے ہتھ وچ اے تے خدا خود اوہدی حفاظت کرے گا"۔ ایہ اوہ آخری جملہ سی جو سمری دی وفات تو‏ں پہلے انہاں دے منہ تو‏ں نکلیا۔[۲۴]سمری دی وفات دے بعد امام زمانہ (ع) دا انہاں دے نائبین خاص دے نال براہ راست رابطہ منقطع ہو گیا۔[۲۵]

کرامات

احادیث دی کتاباں وچ علی بن محمد سمری دے حوالے تو‏ں مختلف کرامات نقل ہوئیاں نيں جو حقیقت وچ شیعاں دی شکوک و شبہات دے ازالے دے لئی سن۔ شہر مقدس قم تو‏ں آئے ہوئے وفد نو‏‏ں ابن بابویہ (شیخ صدوق دے والد محترم) دی وفات دی خبر دینا انہی کرامات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔[۲۶] صالح بن شعیب طالقانی، احمد بن ابراہیم مخلد تو‏ں نقل کردے نيں کہ وچ بغداد وچ علما و مشایخ دے پاس پہنچیا جتھ‏ے اُتے علی بن محمد سمری وی حاضر سن ۔ انہاں نے گل دا آغاز کردے ہوئے کہیا: خدا علی بن بابویہ قمی (شیخ صدوق دے والد) اُتے اپنی رحمتاں نازل فرمائے۔ اس مجلس وچ موجود مشایخ نے اس تاریخ نو‏‏ں نوٹ کیتا بعد وچ پتہ چلا کہ علی بن بابویہ اسی تاریخ نو‏‏ں وفات پا گئے سن ۔[۲۷]

متعلقہ مآخذ

• نواب اربعہ
• غیبت کبری
• دجال
• سفیانی دا خروج
• مہدویت
• توقیع

حوالے

1. مامقانی، تنقیح المقال، 1352ق، ج2، ص305.
2. صدر، تاریخ الغیبہ، 1412ق، ج1، ص413.
3. نہاوندی، العبقری الحسان، 1386ش، ج5، ص116.
4. جباری، سازمان وکالت، 1382ش، ج2، ص479.
5. جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت، ص210.
6. جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعہ، 1381ش، ص583 بہ نقل از اثبات الوصیہ، 1426ق، ص255.
7. جباری، سازمان وکالت، 1382ش، ج2، ص479.
8. طوسی، رجال، ص389.
9. صدر، تاریخ الغیبہ، 1412ق، ج1، ص199.
10. طوسی، الغیبۃ، 1411ق، ص396.
11. رہ توشہ عتبات عالیات، ص394.
12. امین، اعیان الشیعہ، 1403ق، ج2، ص48.
13. صدوق، کمال الدین، 1359ش، ج2، ص503.
14. طبرسی، اعلام الوری، 1417ق، ج2، ص260.
15. طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج2، ص478.
16. جباری، سازمان وکالت، 1382ش، ج2، ص480.
17. صدر، تاریخ الغیبہ، 1412ق، ج1، ص413.
18. صدوق، کمال الدین، 1359ش،ج2، ص517.
19. غفارزادہ، زندگانی نواب خاص امام زمان، 1375ش، ص304.
20. صدر، تاریخ الغیبہ، 1412ق، ج1، ص414.
21. جباری، سازمان وکالت، 1382ش، ج2، ص480.
22. صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج2، ص516.
23. طبرسی، الاحتجاج، 1383ش، ج2، ص555-556.
24. طوسی، الغیبۃ، 1411ق، ص395.
25. صدر، تاریخ الغیبہ، 1412ق، ج1، ص414.
26. طوسی، الغیبۃ، 1411ق، ص396.
27. صدوق، کمال الدین، 1395ق، ج2، ص503.

مآخذ

• امین عاملی، سید محسن، اعيان الشیعہ، بیروت، دارالتعارف، 1403ق.
• جاسم، حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدہم(عج)، ترجمہ محمد تقی آیت اللہی، امیرکبیر، تہران، 1385ش.
• جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمۃ علیہم السلام، قم، مؤسسہ آموزشی پژوہشی امام خمینی، 1382ش.
• جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعہ، قم، انصاریان، ١٣٨١ش.
• جمعی از نویسندگان، رہ‌توشہ عتبات عالیات، تہران، مشعر، 1388ش.
• صدر، سید محمد، تاریخ الغیبہ، بیروت، دارالتعارف، 1412ق.
• صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمۃ، تہران، اسلامیہ، 1395ق.
• صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمہ، تہران، اسلامیہ، 1395ق.
• طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، تحقیق ابراہیم بہادری، قم، اسوہ، 1383ش.
• طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الہدی، قم، آل البیت، 1417ق.
• طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفہانی، قم، یونیورسٹی مدرسین، 1373ش.
• طوسی، محمد بن حسن، الغیبۃ، قم، مؤسسۃ المعارف الاسلامیۃ، 1411ق.
• مامقانی، عبد اللہ، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، المطبعۃ المرتضویۃ، 1352ق.
• نہاوندی، علی‌اکبر، العبقری الحسان فی احوال مولانا صاحب الزمان، قم، مسجد جمکران، 1386ش.

سانچہ:اصحاب امام حسن عسکری