|
انتظار امام زمانہانتظار فَرَج، (= وُسع تے فراخی دا انتظار) شیعہ اصطلاح وچ امام زمانہ(عج) دے ظہور دا انتظار اے جو خارق عادت تے معجزانہ انداز توں ہوئے گا تے امام غائب(عج) ظہور کرکے دنیا نوں عدل و انصاف توں مالامال کرن گے جس طرح کہ ایہ ظلم و ستم توں مالامال ہوچکی ہوئے گی۔ شیعہ تعلیمات دے مطابق معنوی تے اخلاقی آمادگی دا موجب اے۔ انتظار اے کیا؟انتظار کیا اے ؟ دے جواب وچ کہیا جاسکدا اے کہ ایہ دو عناصر دا مجموعہ اے: 1۔ نفی دا عنصر 2۔ اثبات دا عنصر۔ نفی دا عنصر یعنی موجودہ صورت حال توں بیگانگی تے موجودہ حالات توں ناخوشی تے ناخوشنودی تے اثبات دا عنصر یعنی روشن مستقبل تے مطلوبہ حالات دی امید تے ایداں دے حالات دے لئی تمہیدی اقدامات بجا لیانا۔[۱]۔[۲] کلامی (= اعتقادی) اصطلاح وچ انتظار دا مفہوم روایات و احادیث توں ماخوذ اے جس دے معنی وعدہ الہی دے چشم براہ ہونے دے نيں اس کوشش دے نال کہ اپنی روح تے جسم ہور اپنے معاشرے نوں وی اس دن دے لئی تیار کیا جائے جدوں حضرت مہدی علیہ السلام دا خورشید عالمتاب طلوع ہوئے گا تے اس طلوع عظیم دے نال بنی نوع انسان دی حیات دے تمام پہلؤاں وچ فراخی نمایاں ہوئے گی۔[۳] انتظار لغت تے نفسیات وچلغت وچ انتظار دے معنی چشم براہ ہونے تے فکرمند ہونے دے نيں۔[۴]۔[۵] انتظآرنفسیاتی لحاظ توں روح دی اوہ کیفیت اے جو آمادگی دا سبب بندی اے ایسی چیز دے خیر مقدم دے لئی جس دا انتظار کیا جارہیا اے۔ اس کیفیت دے برعکس مایوسی تے ناامیدی دی کیفیت اے، پس جس قدر کہ انتظار شدید ہوئے گا تیاری تے آمادگی وی اِنّی ہی مؤکّد (= پرزور) ہوئے گی۔[۶] اصطلاح وچانتظار فَرَج یعنی چشم براہ ہونا، اس امید دے نال کہ باطل اُتے پیروزی دی آخری فتح دے لئی حالات سازگار ہون، عدل و انصاف تے اسلامی ایمان پورے کرہ ارض اُتے پھیل جائے تے پوری دنیا وچ حضرت مہدی علیہ السلام دے ہتھوں حکومت حقہ قائم و مستقر ہوجائے۔[۷]۔[۸] یعنی اصطلاحی معنی وچ انتظار اس عقیدے دا ناں اے جس دا تعلق تریخ دے انجام توں اے جدوں عالمی سطح اُتے عدل و سعادت دا قیام و نفاذ ہوئے گا۔ اس لحاظ توں انتظار اس مطلوبہ معاشرے دا انتظآر اے جدوں مطلق حکومت الہیہ مستقر ہوئے گی تے اس لحاظ توں اس دور دا انسان وی الہی حکمرانی دے نال مکمل طور اُتے سازگار ہوئے گا۔ آیات کریمہ دے مطابق، ایداں دے زمانے دا ظہور اللہ دے ارادے دے مطابق ہوئے گا، آسمانی پیغام عام ہوئے گا تے انسان آسمانی پیغام نوں بصد شوق گلے لگائے گا۔ اسلامی فکر وچ بنیادی اصول ایہ اے کہ حکومت مطلق طور اُتے اللہ دی ہوئے گی۔[۹]۔[۱۰]۔[۱۱]۔[۱۲]۔[۱۳] موضوعِ انتظارانتظار موعود دا موضوع تے نجات شناسی دا مبحث دوسرے ادیان ـ بالخصوص توحیدی ادیان ـ وچ زیر بحث اے تے اوہ سب بشارت دیندے نيں کہ اک عظیم عالمی مصلی آخر الزمان وچ ظہور کريں گا تے ایہ اوہ زمانہ ہوئے گا جدوں ظلم و ناانصافی پوری دنیا اُتے چھا گئی ہوئے گی۔ اوہ آئے گا تے عالمی عدل دا نفاذ کريں گا تے ظلم دی جڑاں اکھاڑ دے گا۔ انتظار دا پس منظرانتظار دی بحث دا تعلق اسلام وچ رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ دے زمانے توں اے۔ آنحضرت(ص) توں ظہور دی نشانیاں، موعود دی خصوصیات تے ظہور دے بعد آپ(عج) دے کارہائے نمایاں دے سلسلے وچ متعدد احادیث وارد ہوئی نيں۔[۱۴] دوسرے ادیان وچ نجات دہندہ دا انتظارانسانیت دے نجات دہندہ دے ظہور اُتے ایمان تے عدل و انصاف دے قیام دا انتظار، اک فطری انسانی امر اے چنانچہ ایہ عقیدہ تمام ملتاں تے مذاہب و ادیان وچ موجود اے۔ اس وچ کوئی شک نئيں اے کہ معاشرے دی اصلاح تے اسنوں موجودہ صورت حال توں نجات دلانے دا عقیدہ ابتداء ہی توں انسانی ذہن وچ موجود سی تے ایہ عقیدہ دین اسلام دے لئی مختص نئيں اے، کیونجے ظہور اسلام توں پہلے دے آسمانی ادیان دے درمیان وی اسيں دیکھدے نيں کہ سب نے اس حقیقت دے واقع ہونے دی خبر دتی اے تے حتی کہ مصلح کيتی خصوصیات تے انہاں دی اصلاحی روشاں وی بیان کيتیاں ناں۔ گوکہ انھاں نے مصلح نوں مہدی دا ناں نئيں دتا اے تے انہاں دی اصلاحی روشاں دا تذکرہ مہدویت دے عنوان توں نئيں کیا اے۔ ایہ عقیدہ حتی کہ زردشتی تے برہمنی مذاہب تک وی سرایت کرگیا اے۔ چینیاں دی قدیم کتاباں وچ ، قدیم ہندیاں دے عقائد وچ ، اسکینڈینویا دی اقوام وچ ایتھے تک کہ قدیم [مصر|مصریاں]] تے امریکا دے مقامی باشندےآں تے میکسیکو دے عوام وچ اس قسم دے عقائد پائے جاندے نيں۔ لہذا کہیا جاسکدا اے کہ روش مستقبل، فلاح و رستگاری تے آخری نجات اُتے یقین و اعتقاد تمام الہی تے غیر الہی ادیان و مذاہب و مکاتب دا مشترکہ عقیدہ اے تے ایہی فطری پیاس تے سوز و گداز جو پوری دنیا وچ جاری و ساری اے عقیدہ انتظار دی صحت و درستی دا ثبوت اے۔ انتظار منجی دا عقیدہ رکھنے والے آسمانی ادیان ہور دین نما مکاتب دے درمیان ذیل دے مذاہب دا تذکرہ کیا جاسکدا اے: 1۔ یہودی عزیر یا منحاس بن عازر بن ہارون دی رجعت اُتے یقین رکھدے نيں۔ یہودیت دی نشیب و فراز توں بھری تریخ وچ موعود آخر الزمان دے انتظار دا شوق ٹھاٹھاں ماردا نظر آندا اے۔ کتاب مقدس دے عہد عتیق وچ مزامیر داؤد دے سفر ـ مزمور نمبر 37 ـ وچ مرقوم اے:
یہودیاں دے مقدس متون وچ موعود دی بشارت مسلسل دتی گئی اے۔[۱۶] انہاں دا عقیدہ اے کہ موعود آئے گا تاں تمام موجودات انہاں دے وجود توں بہرہ ور ہونگے تے موعود دے منتظرین وارث زمین ہونگے... کیونجے شر پسند قوت توڑ دتی جائے گی تے صالحین نوں خدا دی تائید حاصل ہوئے گی۔[۱۷] 2۔ عیسائیاں دا ایمان اے کہ حضرت عیسی علیہ السلام پلٹ کر آئیاں گے۔ عیسائیت وچ انتظار تے نجات دہندہ دے ظہور اُتے وافر تاکید ہوئی اے تے موعود آخر الزمان دے بارے وچ واضح بشارتاں دتی گئیاں نيں: اناجیل اربعہ (= متی، لوقا، مرقس، برنابا) وچ ایسی بشارتاں بوفور پائی جاندیاں نيں جداں: "گھراں دے دروازے بند رکھو تے چراغ ہمیشہ جلائے رکھو انہاں لوکاں دی مانند جو اپنے آقا دا انتظار کررہے نيں، جدوں آئے گا تے دروازے اُتے دستگ دے گا تاں فوری طور اُتے دروازہ اس دے لئی کھول دو"۔[۱۸]۔[۱۹] 3۔ زردشتیاں دا عقیدہ اے کہ بہرام شاہ واپس آئے گا۔ انہاں دا عقیدہ اے کہ آہورا مزدا (= خیر دی روح) ہر وقت اہریمن (= شر دی وڈی روح) دے خلاف برسر پیکار اے حتی کہ آخر الزمان وچ سوشیانس ظہور کرے تے خوبی بدی اُتے تے نیکی شر تے پلیدی اُتے غلبہ پائے تے صلح و آشتی تے پاکی و پاکیزگی تے آہورا مزدا دی سربلندی دا دور دورہ ہوئے۔[۲۰]۔[۲۱] 4۔ ہندؤاں دا ایمان اے کہ وشنو واپس آئے گا۔ 5۔ مجوسیاں دا ایمان اے کہ اوشیدر پلٹ کر آئے گا۔ 6۔ بدھ مت دے مننے والے بدھ دے واپس آنے دے منتظر نيں۔ انتظار تے اسلامانتظار قرآن دی روشنی وچقرآن کریم جو اہم ترین اسلامی منبع و ماخذ اے، مسئلے دی تفصیلات بیان کيتے بغیر کئی آیات وچ اس دی طرف اشارہ کردا اے:
ان آیات نوں بہت ساریاں احادیث وچ مسئلۂ انتظار توں تاویل کیا گیا اے۔[۲۶]۔[۲۷]۔[۲۸] انتظار احادیث دی روشنی وچپیغمبر اسلام صلی اللہ علیہ و آلہ نے اک حدیث وچ ـ فریقین دے مآخذ وچ منقول اے ـ اس سلسلے وچ ارشاد فرماندے نيں: "جے دنیا دی زندگی وچوں صرف اک دن وی باقی ہوئے تاں خداوند متعال اسنوں اس قدر طویل کردے گا کہ میرے فرزند مہدی(عج) ـ جنہاں دا ناں میرا ناں تے کنیت میری کنیت اے ـ ظہور کرن تے عدل نوں فروغ داں، اس دے بعد جدوں ظلم و ستم اس دنیا اُتے چھا چکی ہو"۔[۲۹]۔[۳۰] انتظار اہل سنت دی نظر وچامام مہدی علیہ السلام دا انتظار تشیع دے لئی مختص نئيں اے ؛ مہدی(عج) دے بارے وچ بہت ساریاں متواتر احادیث اہل سنت دے منابع و مآخذ توں صحیح اسناد دے نال نقل ہوئیاں نيں جنہاں وچ شک نئيں کیا جاسکدا، جداں کہ شیعہ امامیہ دے منابع وچ ایسی ہی احادیث نقل ہوئی نيں۔ عالم اسلام وچ وی تمام مذاہب تے فرقےآں تے مکاتب نے اصولی طور اُتے اس مسئلے نوں قبول کیا اے تے اس عقیدے دے دفاع تے تشریح دے لئی متعدد کتاباں لکھی نيں۔[۳۱]۔[۳۲] اہل سنت دے ہاں ایہ اک مسلمہ تے ناقابل انکار حقیقت اے کہ قریش وچوں اک شخص ـ جو اسلام دے پیغمبر اعظم صلی اللہ علیہ و آلہ دی نسل توں ہوئے گا ـ ظہور کريں گا تے حضرت عیسی(ع) انہاں دی اقتدا وچ نماز بجا لائاں گے۔[۳۳]۔[۳۴]۔[۳۵] اس دے باوجود انہاں دی اکثریت دا خیال اے کہ مہدی موعود حالے پیدا نئيں ہوئے نيں؛ جداں کہ انہاں وچوں کئی دا خیال اے کہ آپ(عج) امام حسن مجتبی علیہ السلام دی نسل توں ہونگے۔[۳۶]۔[۳۷]۔[۳۸] نويں صدی ہجری دے مشہور سنی عالم عبدالرحمن بن خلدون نے العبر نامی کتاب اُتے مشہور مقدمہ لکھیا اے جس وچ اوہ لکھدے نيں:
شیعہ عقیدہانتظار اک ایسا امر اے کہ شیعیان اہل بیت نوں بارہويں امام دے زمانۂ غیبت وچ [۴۰]، اس دی پابند رہنا اے ؛ بااں معنی کہ انہاں نوں مہدی منتظر(عج) دا منتظر رہنا چاہیدا تے اس امر نوں کدی وی فراموش نئيں کرنا چاہیدا تے ہر وقت اپنے امام(عج) نوں یاد رکھنا چاہیدا؛ ایتھے تک کہ اعمال دی قبولیت دی اک شرط امام غائب(عج) دا انتظارِ فَرَج اے۔[۴۱]۔[۴۲] بعض شیعہ کتاباں وچ انتظار نوں اک قلبی تے روحانی کیفیت قرار دتا گیا اے:
استوں علاوہ کہ انتظار اک امر واجب اے، منتظرین دے لئی انتظار دے عوض ثواب تے مراتب و تھاںواں وی مد نظر نيں۔ امیرالمؤمنین(ع) فرماندے نيں:
امام صادق(ع) فرماندے نيں: "جو لوک امام زمانہ(عج) دی پیشوائی تے امامت دا امر پہچان لاں ایہی در حقیقت انہاں دا انتظارِ فَرَج اے "۔[۴۵] یعنی جو شخص اپنے زمانے دے امام نوں پہچان لے تے جان لے کہ امام اپنے پیروکاراں توں کیا توقع رکھدے نيں تے کیہ چاہندے نيں، اوہ بہرحال اٹھے گا تے امام دی نسبت اپنے فرائض اُتے عمل کريں گا تے جس دن امام دے عملی حکم دی تعمیل ہوئے اوہ دن یوم الفَرَج اے۔ حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) فرماندے نيں: "کیہ تسيں نئيں جاندے کہ انتظارِ فَرَجِ فَرَج دا جزء اے ؟"۔[۴۶] ائمۂ معصومین علیہم السلام دے گرانقدر اقوال دا جائزہ لینے توں شیعیان اہل بیت دے ایہ فرائض سامنے آندے نيں کہ اوہ امام دی معرفت حاصل کرن، اپنے فرائض پہچان لاں تے انہاں اُتے عملدرآمد دی کوشش کرن؛ تے جدوں اپنی ذات تے دوسرےآں دی اصلاح دے سلسلے وچ ساڈی کوششاں بارآور ثابت ہُندیاں نيں، اوہی یوم الفَرَج اے۔ پس فَرَج دا [اک] سرا ساڈے ہتھ وچ اے تے سانوں اپنی ذمہ داری نوں سرانجام دینا چاہیدا۔ امام مُنتَظَر دے اوصافمعتبر شیعہ منابع وچ منقولہ احادیث توں معلوم ہُندا اے کہ مہدی موعود(عج) دے کوائف تے اوصاف حسب ذیل نيں:
انتظار کیوں تے کِداں؟ضرورت انتظاربہت ساریاں روایات وچ انتظار دی ضرورت تے لزوم اُتے تاکید ہوئی اے ؛ منجملہ: امام جواد علیہ السلام فرماندے نيں:
انتظار دی اہمیت دے لئی ایہی کافی اے کہ اسنوں دین دے ارکانہاں وچوں اک رکن قرار دتا گیا اے،[۵۱]۔[۵۲] یا اللہ تے اس دے رسول(ص) اُتے ایمان دے مترادف قرار دتا گیا اے۔[۵۳] انتظار دی فضیلت تے منتظر دی منزلت
التماس دعا - صلوات فضیلت انتظار دا فلسفہاس باب دی روایات توں انتظار دی قدر و قیمت تے منتظرین دی منزلت ظاہر ہُندی اے لیکن سوال ایہ اے کہ انہاں دے لئی اِنّی فضیلت قرار دتی گئی اے: بعض روایات کچھ ایويں نيں:
منتظرین دے فرائضانتظار و منتظرین دے فضائل دے ضمن وچ وی بعض فرائض دی طرف اشارہ ہويا تے بعض ہور فرائض ایتھے بیان کيتے جاندے نيں: امام دی معرفتجادۂ انتظار نوں طے کرنا، امام منتظَر دی معرفت و شناخت دے بغیر، ممکن نئيں اے۔ انتظار دی وادی وچ استقامت تے پامردی پیشوائے موعود(عج) دے صحیح ادراک اُتے منحصر اے ؛ چنانچہ امام دی ناں و نسب دی شناخت دے علاوہ ضرورت اس امر دی اے کہ امام دے اصل مقام و مرتبے توں آگہی حاصل کيتی جائے۔
نمونۂ عمل لینا تے اقتدا کرناصرف اوہ معرفت کافی و شافی اے جو نمونۂ عمل لینے تے اقتدا کرنے اُتے منتج ہو؛ جداں کہ رسول اللہ(ص) نے فرمایا: "خوش بختی تے نیک نصیبی اے اس شخص دے لئی جو ساڈے خاندان دے قائم دا ادراک کرلے؛ جدوں کہ قائم توں پہلے دے ادوار وچ انہاں اُتے تے انہاں توں پہلے دے ائمہ دی اقتدا کرچکيا ہوئے تے انہاں دے دشمناں توں بیزاری دا اظہار و اعلان کرچکيا ہوئے۔ اوہ میرے دوست تے ہمراہ نيں تے میرے نزدیک میری امت دے گرامی ترین افراد نيں"۔[۷۵] دعوی کافی نئيں اے تشیع تے انتظار کا۔ بلکہ اقتدا ضروری اے۔ اقتدا دا راستہ تزکیۂ نفس اے تے عمل وچ اخلاص دا کردار بہت اہم اے۔ جے منتظر دا ثواب بدر دے ہزار شہیداں جِنّا اے تاں اسنوں بدر دے شہداء دے مثل و مانند ہونا چاہیدا چنانچہ اصلاح نفس تے عمل وچ اخلاص منتظرین دے اہم ترین فرائض وچوں اک اے۔ جداں کہ چھیويں امام(ع) نے فرمایا: "جو شخص قائم(عج) دے اصحاب دے زمرے وچ شمار ہونا چاہندا اے لازم اے کہ اعمال صالح بجا لیائے تے پرہیزگاری نوں اپنا پیشہ بنائے"۔[۷۶] بےشک مصلح منتظرین توں ایہی توقع کيتی جاسکدی اے کہ امام(عج) نوں اپنے لئے نمونۂ عمل بنائے تے خود وی صالحین وچوں ہوئے۔ بصورت ہور جدوں انہاں دو دے درمیان کوئی مطابقت تے مسانخت نہ ہوئے ـ خواہ ظہور توں پہلے خواہ ظہور دے بعد ـ شیعہ تے امام(عج) دے درمیان کوئی نسبت برقرار نئيں ہوپائے گی۔ ياد و ذکر امامامام نوں یاد کرنے دی اک راہ ایہ اے کہ ہر روز آپ(عج) دے نال تجدید عہد دا اہتمام کیا جائے تے اس عہد اُتے اپنی استواری دا اعلان کیا جائے۔ جو شخص مسلسل دعائے عہد پڑھے تے تہہ دل توں اس دے مضامین دا پابند ہوئے کدی وی سستی دا شکار نئيں ہوئے گا تے امام(عج) دے اہداف دے حصول تے آنجناب دے ظہور دے لئی مقدمات و تمہیدات فراہم کرنے وچ مسلسل کوشاں رہندا اے۔ جو کچھ انتظار تے منتظرین آپ(عج) دی معرفت تے پیروی وچ پامردی تے استقامت دا سبب اے اوہ ایہ اے کہ اس طبیب جاں دے نال مسلسل رابطہ رکھیا جائے۔ دعائے عہد، دعائے ندبہ، امام(عج) دی سلامتی دے لئی دعا کرنا تے صدقہ دینا وی اس ربط و تعلق تے ذکر و یاد وچ اہم کردار ادا کردا اے۔ تے ایہی شخص اس ذخیرہ الہیہ دی مدد دے میدان وچ حاضری دے قابل ہُندا اے۔ امام صادق(ع) فرماندے نيں کہ "جے کوئی چالیس دن صبح دے وقت دعائے عہد پڑھے اوہ ساڈے قائم دے انصار و اصحاب دے زمرے وچ شمار ہوئے گا تے جے ظہور توں پہلے دنیا توں اٹھیا جائے تاں خداوند متعال اسنوں اس دی قبر توں باہر لیائے گا [تا کہ قائم(عج) دی مدد کرے"۔[۷۷]۔[۷۸] انتظار دے آثار و فائدےانتظار دکھاں دی تسکین تے مصائب دے آسان ہونے دا سبب بندا اے کیونجے منتظر روشن مستقبل دا منتظر اے۔ ہور کہیا گیا اے کہ حضرت مہدی(عج) دی مصاحبت دی صلاحیت حاصل کرنے دے لئی اصلاح نفس تے اخلاقی رہتل و تزکیتے دے لئی کوشاں ہونا چاہیدا تے دشمناں اُتے امام غائب(عج) دے غلبے دے لئی وسائل تے مقدمات فراہم کرنے چاہیدا، علم حاصل کرنا چاہیدا تے معارف وچ ارتقائی مراحل طے کرنے چاہیدا؛[۷۹] جس دی ظہور دے لئی ضرورت اے۔ استوں علاوہ، چھپی ہوئی قوتاں تے خفیہ سرمائے انتظار دے سخت ایام دے نتیجے وچ فعال ہوجاندے نيں تے معارف دے تحرک دی روشنی وچ زندگی نويں معانی پاندی اے تے ہدف دے تقدس تے عظمت دے لحاظ توں ناخوشگوار حالات وچ صبر و استقامت وچ اضافہ ہُندا اے تے انسان اک عام انسان دی حدود توں گذرجاندا اے تے کمال و تعالِی دے مرحلے اُتے پہنچ جاندا اے ؛ اوہ حقیر مادی دکھاں دے مرحلے توں گذر کر عظیم معنوی دکھاں دی وادی وچ داخل ہوجاندا اے تے اوہ اپنی نظراں ظہور دے روشن درازاں اُتے جما لیندا اے۔[۸۰] حقیقی منتظر دا تعارفمذکورہ بالا سطور وچ حقیقی منتظرین دا کافی شافی تعارف کرایا گیا اے اوہ ایويں کہ جو افراد انتظار دے دعویدار نيں انہاں نوں مختلف قسم دی صفات توں متصف ہونا چاہیدا۔ امام صادق(ع) نے فرمایا: "جو شخص حضرت قائم(عج) دے اصحاب دے زمرے وچ شمار ہونا چاہندا اے ضروری اے کہ آپ(عج) دا چشم براہ ہو؛ پارسائی تے نیکی دے نال عمل کرے؛ ایسا شخص حقیقی منتظر اے ؛ پس کوشش کرو تے منتظر رہوئے مبارک ہوئے توانوں اے بخشے ہوئے لوکاں دی جماعت"۔۔۔[۸۱]۔[۸۲]۔[۸۳] حقیقی منتظر دے ہور اوصاف وچ دین دا تحفظ تے پرہیزگاری شامل نيں۔ انتظار اس قدر دشوار اے کہ بعض روایات وچ اسنوں کانٹے دار پودے اُتے ہتھ کھینچنے توں تشبیہ دتی گئی اے۔[۸۴] مسئلۂ ظہور وچ شک و تردد وچ نہ پڑنا، انکار نہ کرنا تے چھیندی و جلدبازی توں پرہیز کرنا، حقیقی منتظرین دے ہور اوصاف تے معیار نيں۔[۸۵] امام حسین علیہ السلام فرماندے نيں:
امام موسی بن جعفر علیہ السلام فرماندے نيں:
انتظار نوں درپیش آفتاںانتظار دی دو قسماں نيں: 1۔ تعمیری، ذمہ داریاں نوں جنم دینے والا تے متحرک کر دینے والا انتظار؛ اس قسم دا انتظار ـ جداں کہ کہیا گیا افضل ترین عبادات وچ شمار کیا گیا اے۔ 2۔ اس انتظار دے مقابلے وچ تباہ کن، مفلوج کردینے والا، روک دینے والا انتظار اے۔ انتظار دی انہاں دو قسماں دا اصل سبب ظہور موعود دے عظیم واقعے دے سلسلے وچ مختلف تصورات نيں۔ تباہ کن انتظارتباہ کن انتظار وچ تصور ایہ اے کہ حضرت قائم(عج) دے ظہور تے قیام دی حقیقت محض اک دھماکے دی مانند اے، جس دا سرچشمہ ظلم و ستم دا رواج، گھٹن تے حق کشی اے۔ تے ایہ دھماکہ اس وقت رونما ہوئے گا جدوں اصلاح دی سطح صفر (= 0) تک گر جائے تے حق و حقیقت دا کوئی حامی نہ ہو؛ چنانچہ غیبت دے زمانے وچ ہر قسم دا اصلاحی اقدام مذموم اے کیونجے ہر اصلاحی اقدام اک روشن نقطہ اے تے جدوں تک اک روشن نقطہ باقی ہوئے گا غیب ظاہر نئيں ہوئے گا؛ چنانچہ ظہور دی تسریع و تعجیل وچ بہترین مدد تے انتظار دی بہترین شکل ایہ اے کہ فساد تے برائی نوں پھیلا دتا جائے۔ اس قسم دے انتظار دا مفہوم ایہ اے کہ انفعالی رویہ اپنایا جائے تے غیر جانبدار رہیا جائے۔ اس توں بالاتر ایہ کہ اس انتظار دے قائل افراد دا خیال اے کہ ظلم تے فحاشی دی ترویج دے لئی کوشاں ہونا چاہیدا۔[۸۹] تعمیری انتظارتعمیری انتظار وچ انتظار دے بارے وچ تصور ایہ اے کہ [[امام مہدی علیہ السلام|مہدی(عج) دا ظہور اہل باطل دے خلاف اہل حق دی جدوجہد دی اک کڑی اے تے ایہ جدوجہد آخر کار اہل حق دی آخری فتح اُتے منتج ہوئے گی۔ اس عظیم سعادت وچ حصہ دار بننے دے لئی ضروری اے کہ انسان عملی طور اُتے اہل حق دی صف وچ کھڑا ہوئے چنانچہ حق دے حامیاں دی موجودگی ضروری اے نہ ایہ کہ ظہور صرف ايسے وقت ہوئے گا جدوں سب اہل باطل ہون۔[۹۰] اسی بنا پر، احادیث وچ اے کہ امر ظہور اس وقت حقیقت دا جامہ پہنے گا جدوں شقی تے سعید اپنے کم دے انجام نوں پہنچ جان۔[۹۱] متعلقہ مآخذباہرلے جوڑ
حوالے
مآخذ
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
