Самарий

Самарий
Масса	150,36 ± 0,02 м.а.б.[1]
... хөрмәтенә аталган	Самарскит^[d]
Материал төре	monazite-(Sm)^[d], florencite-(Sm)^[d] һәм отработавшее ядерное топливо^[d]
Ачучы яки уйлап табучы	Поль Эмил Лекок де Буабодран^[d][2]
Ачыш датасы	1879[2]
Ачыш ясалган урын	Париж[2]
Илиминт симвылы	Sm[3]
Химик фурмула	Sm[4]
SMILES фурмуласы	[Sm][4]
Атым саны	62[5]
Иликтер кирелеге	1,17
Ионный радиус	1,19 ангстрем[6], 1,27 ангстрем[6], 0,96 ангстрем[6], 1,08 ангстрем[6] һәм 1,24 ангстрем[6]
Самарий Викиҗыентыкта

Самарий (лат. Samarium, Sm) — Менделеевның периодик таблицасының 6 период элементы. Тәртип номеры - 62. Лантаноидлар төркеменнән. Гади матдә самарий — каты металл, ак төстә.

Символы

Самарий элементының символы — Sm (Самарий тип укыла).

Тарихы һәм атаманың килеп чыгышы

Элемент самарскит минералыннан аерып алынган ((Y,Ce,U,Fe)₃(Nb,Ta,Ti)₅O₁₆). Бу минерал 1847 елда урыс тау инженеры, полковник В. Е. Самарский-Быховец хөрмәтенә аталган (шул минерал өлгесен тикшеренүгә алырга рөхсәте өчен немец химигы Генрих Роза тәкъдиме буенча)[7]. Самарскитта яңа, моңача билгеле булмаган француз химик элемент табылган спектроскоп ысулы белән 1878 елда Делафонтен һәм 1879 елда Лекок де Буабодран тарафыннан табылган. Бу 1880 елда Швейцария химигы Ж. де Мариньяк ачыш булуын раслый. Элемент минерал буенча самарий дип атала; Бу тарихта чын кеше исеме бирелгән беренче очрак, шуңа кадәр мифологик персонажлар исеме кушыла торган булган[8][9]. Беренче тапкыр саф самарий ХХ гасыр башында гына бүлеп алына.

Табигатьтә

Җир кабыгында самарий нисбәте — 8 г/т, океан суларында — 1,7×10^−6 мг/л[10].

Ятмалары

Самарий лантаноидлар составына керә, аларның ятмалары Кытай, АКШ, Казакъстан, Рәсәй, Украина, Австралия, Бразилия, Һиндстан, Скандинавия дәүләтләрендә табылган.

Чыгарып алу

Металлик самарий җитештерү структурасына һәм икътисади күрсәткечләргә ярашлы рәвештә, металлургия һәм электролитик ысуллар белән алына. Дөньяда самарий чыгарып алу берничә йөз тонна белән дип бәяләмә бирелә, күбесе монацит комнан ион алмаштыру ысуллары белән чыгарыла.

Физик үзенчәлекләре

Самарий металлы — тышкы күренеше белән кургашка, ә механик үзенчәлектәре буенча — цинкка охшаган.

Искәрмәләр

1. Meija J., Prohaska T., Coplen T. B. et al. Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2016. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1515/PAC-2015-0305
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q2425378https://wikidata.org/wiki/Track:Q33438https://wikidata.org/wiki/Track:Q28653639https://wikidata.org/wiki/Track:Q55593869https://wikidata.org/wiki/Track:Q45730822https://wikidata.org/wiki/Track:Q15699424https://wikidata.org/wiki/Track:Q116478786
2. Эмсли Д. Nature's Building Blocks: An A-Z Guide of the Elements (New Edition) — Издательство Оксфордского университета, 2011.
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q217595https://wikidata.org/wiki/Track:Q11207797https://wikidata.org/wiki/Track:Q15925426
3. Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q2425378https://wikidata.org/wiki/Track:Q13422885https://wikidata.org/wiki/Track:Q33438https://wikidata.org/wiki/Track:Q15699384https://wikidata.org/wiki/Track:Q15699424https://wikidata.org/wiki/Track:Q59763130
4. SAMARIUM
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q278487https://wikidata.org/wiki/Track:P662https://wikidata.org/wiki/Track:P2153
5. Менделеевның периодик таблицасы — 1869.
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q10693https://wikidata.org/wiki/Track:Q428887
6. (unspecified title) — ISBN 0-8493-0485-7
7. Гейнрих Розе. Состав уранотантала и колумбита из Ильменских гор / Горный журнал, 1847, ч. II, кн. 4, с. 108—126.
8. Chemistry in Its Element — Samarium, Royal Society of Chemistry.
9. Samarium: History & Etymology.
10. J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965

Әдәбият

• Самарий// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 22-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Чыганаклар

• Atomic Weights of the Elements 2001, Pure Appl. Chem. 75(8), 1107—1122, 2003. Retrieved June 30, 2005. Atomic weights of elements with atomic numbers from 1-109 taken from this source.(ингл.)
• IUPAC Standard Atomic Weights Revised 2008 елның 5 март көнендә архивланган. (2005).(ингл.)

Сылтамалар

• Самарий//Большая российская энциклопедия(үле сылтама)
• Самарий на Webelements
• Самарий в Популярной библиотеке химических элементов 2009 елның 25 ноябрь көнендә архивланган.
• Ряд свойств гексаборида самария