Осмий

Рений◄ Осмий / Osmium (Os) ►Иридий
Атом номеры	76
Матдәнең тышкы күренеше
Атомның үзлекләре
Атом массасы (моляр масса)	190,23 (3) а. м. б. (г/моль)
Атом радиусы	пм
Ионлаштыру энергиясе (беренче электрон)	кДж/моль (эВ)
Электрон конфигурациясе
Химик үзлекләре
Ковалент радиусы	пм
Ион радиусы	пм
Электр тискәрелеге (Полинг буенча)
Электрод потенциалы
Оксидлашу дәрәҗәсе
Матдәнең термодинамик үзлекләре
Тыгызлык	22,61 г/см³
Моляр җылы сыешлыгы	Дж/(K·моль)
Җылы үткәрүчелек	Вт/(м·K)
Эрү температурасы	K
Эрү җылылыгы	3045 кДж/моль
Кайнау температурасы	5027 K
Парга әйләнү җылылыгы	кДж/моль
Моляр күләм	см³/моль
Матдәнең кристаллик рәшәткәсе
Рәшәткә төзелеше
Рәшәткә параметрлары	Å
Дебай температурасы	K

Осмий (лат. Osmium, Os) — Менделеевның периодик таблицасының 6 период, 8 төркем элементы. Тәртип номеры - 76.

Осмий металнары структурасы

Стандарт шартларда булганда, ул зәңгәрсу төстәге металлдан гыйбарәт. Күчмә металл, платина (агалтын) металларына карый. Иридий белән беррәттән, барлык гади матдәләр арасында иң тыгызларыннан. Теоретик исәп-хисапларга караганда, аның тыгызлыгы хәтта иридий белән чагыштырганда да югарырак[1]

Символы

Осмий элементының символы — Os (Осмий дип укыла).

Исеменең килеп чыгышы

Осмийның исеме бор. грек. ὀσμή телендәге «ис» дигәннән килеп чыккан.[2]

Тарихы

Осмий 1803 елда инглиз химигы Смитсон Теннант белән Уильям Х.Уолластондың хезмәттәшлегендә ачыла. Үзара охшаш булган тикшеренүләр француз химиклары Колле-Дескоти, Антуан де Фуркруа һәм Воклен тарафыннан үткәрелә, алар да платина рудасының эреми калган утырымында әлегәчә билгеле булмаган элемент барлыгы турында нәтиҗәгә киләләр. Гипотетик элементка птен исеме бирелә. (πτηνός — канатлы), әмма Теннант тәжрибәсе аның ике элемент катнашмасынанан — иридий һәм осмийдан торуын күрсәтә. Яңа элемент ачылуы Теннанттың Лондон король җәмгыятенә хатында 21 июнь 1804 елда документлаштырылган[3][4].

Ятмалары

Осмийлы иридийларның төп ятмалары Рәсәй (Себер, Урал), АКШ (Аляска, Калифорния), Колумбия, Канада , Көньяк Африка илләре, Тасмания, Австралия дәүләтләрендә тупланган. Казакъстан экспортка саф осмий җибәргән бердәнбер ил булып кала.

Иң зур ятмалар запасы Көньяк-Африка Республикасындагы Бушвельд комплексында[5].

Башка асыл металлар белән бергә тимер метеоритларында очрый. Шулай ук осмий күкерт һәм мышьяк (эрлихманит, осмий лауриты, осарситт) берләшмәләре рәвешендә очрый. Осмийның мәгъдәннәрдәге нисбәте кагыйдә буларак, 1×10^−5.

Биологик һәм физиологик роле

Биологик роль уйнамый[6]. Һавада оксидлашып, үтә агулы тетраоксид осмий OsO₄ рәвешенә керә, шуңа күрә күзне әчеттерә, өске тын юллары, пневмония, бөер шешүе авыруларына китерә[7].

Шулай ук карагыз

• Агалтын төркеме металлары

Әдәбият

• Осмий// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 11 т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Чыганаклар

• Atomic Weights of the Elements 2001, Pure Appl. Chem. 75(8), 1107—1122, 2003. Retrieved June 30, 2005. Atomic weights of elements with atomic numbers from 1-109 taken from this source.(ингл.)
• IUPAC Standard Atomic Weights Revised 2008 елның 5 март көнендә архивланган. (2005).(ингл.)

Сылтамалар

• Осмий//Большая российская энциклопедия(үле сылтама)

Искәрмәләр

1. The lattice parameters, densities and atomic volumes of the platinum metals. Crabtree, Robert H. Sterling Chem. Lab., Yale Univ., New Haven, CT, USA. Journal of the Less-Common Metals (1979), 64(1), стр. 7-9.
2. Химический факультет МГУ
3. Hunt, L. B. {{{башлык}}}(ингл.) // Platinum Metals Review(ингл.) : journal. — Т. 31. — № 1. — С. 32—41.
4. Tennant, S. {{{башлык}}}(ингл.) // Philosophical Transactions of the Royal Society of London : journal. — Т. 94. — С. 411—418. — DOI:10.1098/rstl.1804.0018
5. Seymour, R. J.; O'Farrelly, J. I. .
6. Osmium: biological information
7. .