|
Idioma occitán
 L'occitán[1], occitano[1] u luenga d'oc (occitan, lenga d'òc) ye una luenga romance que se fabla en Occitania, un país que comprén o tercio sud de Francia, as Vals Occitanas (Alpes d'Italia), a Val d'Arán (en o nord-ueste de Catalunya, Espanya) y o Prencipau de Mónegue. Hue o numero de fablants ye estimato entre 500 000 (usuals) y 2 milions (ocasionals), anque tien carácter cooficial en a Val d'Arán (y teoricament en tota Catalunya) chunto con o espanyol y o catalán. DenominaciónO nombre occitán, atestato en os anyos 1270 u 1290, tien a mesma orichen que a formula luenga d'oc usata por o escritor italiano Dante Alighieri en os anyos 1290, que comparaba as palabras que significaban "sí" en tres luengas: luenga d'oc l'occitán, luenga de sí o italiano y luenga d'oïl o francés (oïl yera una forma antiga de oui). A palabra occitana òc procede d'o latín hoc (toscán sí se derivó d'o latín sic y o francés oïl/oui se derivó d'o latín hoc ille). As palabras occitán y Occitania proceden d'a fusión de òc con a terminación d'(Aqu)itania, antiga rechión romana que ya correspondeba con una gran parti d'Occitania. FoneticaTa más detalles, veyer l'articlo Fonetica de l'occitánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Entre las caracteristicas diacronicas de l'occitán como luenga romance, destacan:
LexicoTa más detalles, veyer l'articlo Lexico de l'occitánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
O lexico occitán ye en a suya mes gran part latín, d'orichen patrimonial, d'orichen culto (cultismos y semicultismos), u orichinau en as luengas romanicas d'arredol, que tamién han preso occitanismos, sobre tot en a baixa Edat Meya.[2] Se troba palabras d'o substrato, que en un aria tan ampla incluye a part d'os lochicos celtismos (landa, alausa), tamién palabras d'orichen griego antigo en Provenza (gansa, gofre), y basco-aquitano en Gascunya (esquer). Entre os helenismos de l'occitán destacan palabras relacionadas con a navegación (caliòrna, ancona, tarron y gansa), y a meteorolochía (bonda, bronta, esbrontar, lamp, calar, tuba, empurar) y l'arquitectura (andron, androna, dòma, ambra).[3] Tamién se troban en occitán os helenismos ampraus por o latín y transmesos a las atras luengas romances. O segundo estrato chermanico se puede dividir en components d'orichen gotico (tregua, ufan), y d'orichen francico (creisson, iscavin), muito mes importants. S'interpreta que son d'orichen gotico palabras como arpa[4], bramar y brega. En bel caso se deduce un orichen gotico por coincidir a presencia en occitán, en iberorromanz y en Italia. As palabras d'o superstrato francico pueden estar comuns con l'aragonés (anca, cropa, dançar, galopar), pero sobre tot con o catalán y o francés. En bel caso as palabras franconas han plegau a traviés d'o francés (onta). Dende as peninsulas iberica y italiana han plegau palabras propias d'as luengas romances que se i parlan y tamién arabismos (sacre). A fonetica de bel arabismo amuestra una transmisión dende o catalán (eissarop, eissac).[3] Manimenos, o francés ye a luenga que mes ha influiu en l'occitán, por a presión que exerce en un proceso de substitución lingüistica. A traviés d'o francés i han plegau palabras de toz os orichens: neerlandés (rigola), alemán, anglés, ecetra. DialectosTa más detalles, veyer l'articlo Dialectos de l'occitánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Os dialectos occitans son seis, seguntes a clasificación hue prou cheneralment acceptata d'o lingüista Pèire Bèc:
As diferencias entre istos dialectos no son grans, a mayoría d'os fablants d'un pueden entender os atros. Especialment, o vocabulario usual y a sintaxi son prou similars en toz os dialectos; as diferencias son sobretot foneticas. Lo mesmo ye cierto d'o catalán, pos bels lingüistas consideran a l'occitán y o catalán como dos variants d'o mesmo idioma (mes exactament d'un mesmo diasistema, de manera comparable a la gran proximidat d'as luengas chermanicas d'Escandinavia). Un d'os textos en occitán mas notables d'a literatura occidental se troba en o canto XXVI d'o Porgatorio de A Divina Comedia de Dante Alighieri, an o trobador Arnaut Daniel responde a lo recentador: Tan m'abellis vostre cortes deman,
qu'ieu no me puesc ni voill a vos cobrire. Ieu sui Arnaut, que plor e vau cantan; consiros vei la passada folor, 'e vei jausen lo joi qu'esper, denan. Ara vos prec, per aquella valor que vos guida al som de l'escalina, sovenha vos a temps de ma dolor! En l'occitán actual s'emplegan esencialment dos normas lingüisticas concurrents:
Dos altras normas, hue muit localizatas y minoritarias, son a bonaudiana en auvernés y a de l'Escòla dau Pò en vivaroalpín local d'as Vals Occitanas (estato italiano). O emplego actual d'o termin occitán y o prencipio d'a unitat d'ista luenga son acceptados por cuasi toz os lingüistas especializatos en a lingüistica romance. Bels autors minoritarios y foranos a la lingüistica romance consideran que l'occitán no existiría y veyen os dialectos occitans como luengas distintas, en una postura de secesionismo lingüistico apareixita en os anyos 1970 (que ha grans similituz ideyolochicas con o secesionismo lingüistico valenciano, contrario a l'unidat d'a luenga catalana). L'occitán en AragónTa más detalles, veyer l'articlo Occitán cispirenencoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Important ha estato tamién a presencia de l'occitán en Aragón, traíto por os repobladors venitos de l'atro canto d'os Pireneus. De l'occitán que se charraba en lugars d'o camín de Sant Chaime en Navarra y Aragón en dicen os especialistas occitán cispirenenco. Os Establimentz de Chaca estioron as ordenanzas u fueros d'a ciudat escritas en o sieglo XIII en romance gascón occitán, aquí bi ha un chicot texto d'os Establimentz: X) E nos tot lo poble de Iacca mayors e menors presentz e auenidors estos establimentz qui sobre son escriutz confirmam e autreyam. e prepagatz de els nos tenim, elas iuras che uos ditz iuratz els proomnes de Iacca fetz, autreyam che de nostre mandament la fetz. chuals iuras establim e posam sobre nos. et en nos. e sobre nostra fe. e sobre nostra credença. che las tienguam e las façam fidelmentz tenir assi com de sobre escriut
Debito a dita presencia de l'occitán en l'Alto Aragón, l'aragonés tien muitos occitanismos, mas que mas gasconismos, ya que en as comarcas de l'Occitania mugants con Aragón se i charra o dialecto gascón. Referencias
Bibliografía
Se veiga tamiénVinclos externos
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
