|
Aragón
 Aragón ye un país situau en lo norte d'a Peninsula Iberica y que comprende o trampo central d'a val d'Ebro. O suyo territorio ye lo de l'antigo Reino d'Aragón, que fue acotolau en 1707 con os Decretos de Nueva Planta. Actualment fa parti d'o Estau Espanyol como Comunidat Autonoma, seguntes o suyo Estatuto d'Autonomía (Lei Organica d'o Estau Espanyol), que li atorga o caracter de "nacionalidat". Culturalment a cuenca d'Ebro, mesmo antes d'existir Aragón, ye una zona de trobada y crucillada d'hombres y elementos culturals d'a Meseta, Levant y Sud de Francia. Oficialment, muga con as comunidaz autonomas de Castiella-La Mancha, Castiella y Leyón, Catalunya, La Rioja, Navarra y Comunidat Valenciana y tamién con l'estau de Francia. O Reino d'Aragón con o Condau de Barcelona (Catalunya) formoron a Corona d'Aragón en o sieglo XII, encara asinas continó estando independient conservando totas as suyas institucions, fueros y dreitos dica a Guerra de Succesión Espanyola en o sieglo XVIII. Dende 1978 ye una comunidat autonoma espanyola, composada por as provincias de Uesca, Teruel y Zaragoza, y que s'articula en 33 comarcas. A suya capital ye a ciudat de Zaragoza. Dende o 10 d'agosto de 2023, Jorge Azcón ye o president d'a Deputación Cheneral d'Aragón.[2] En Aragón se charran actualment tres idiomas, d'os cuals nomás que aragonés y catalán son luengas propias:
HistoriaTa más detalles, veyer l'articlo Historia d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
CheografíaTa más detalles, veyer l'articlo Cheografía d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
O relieu ye de gran simplicidat: os Pireneus y o sistema Iberico enmarcan a depresión d'Ebro. Os estremos cheograficos d'Aragón son Zuriza (Ansó, Chacetania) a o norte; La Cervera (Abechuela, Gúdar-Chabalambre) a lo sud; Sopeira (Ribagorza) a l'este; y Granja de Sant Pedro (Mont-reyal de Fariza, Comunidat de Calatayú) a l'ueste. O río Ebro escana las auguas d'os ríos y ibons d'Aragón, que como o Millars y o Turia desembocan en a Mar Mediterrania. O clima d'ista comunidat ye mediterranio-continental. Ye un clima seco, con plevidas irregulars, cerenyos cambeos termicos y intensos aires. A vechetación sigue as oscilacions d'o relieu y d'o clima. Bosques borials y dominio floral mediterranio. Aragón tien una superficie de 47.645 km². Seguntes o censo de 1991, bi heba una población d'1.178.000 habitants, ye decir un 2,95% d'a población d'o Estau espanyol y una densidat de 25,2 habitants/km². En 2003 a cifra augmentó dica os 1.217.514 habitants. O chentilicio ye aragonés. ComarcasTa más detalles, veyer l'articlo Comarcas d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Aragón ye dividiu en 33 comarcas:  DemografíaTa más detalles, veyer l'articlo Demografía d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Densidat d'as comarcas A comarca que tien mas población y densidat de población ye a comarca de Zaragoza amás d'a suya aria metropolitana. En a resta d'as provincias, a mayor densidat de población no se troba en as capitals: en a provincia de Uesca ye a Cinca Meya, con una densidat de población de 41 hab/km² y en a provincia de Teruel ye o Baixo Aragón, con una densidat de población de 23 hab/km².  EconomíaTa más detalles, veyer l'articlo Economía d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
O Producto Interior Bruto (PIB) d'Aragón ye o 3 u 4% d'o PIB d'o total d'Espanya. L'interpresa Opel tien una planta amán d'a ciudat de Zaragoza. PoliticaTa más detalles, veyer l'articlo Politica d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
A norma lechislativa de funcionamiento d'Aragón ye definida en o suyo Estatuto d'Autonomía, de 1982, que definix as suyas institucions de gubierno. O Parlamento d'Aragón se diz Corz d'Aragón. CulturaTa más detalles, veyer l'articlo Cultura d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
 D'alcuerdo con Julio Caro Baroja en Aragón bi ha dos zonas culturals prencipals: L'Alto Aragón con cultura pirenenca y a Ribera d'Ebro y ríos grans con una cultura mediterrania asociada a una agricultura de regano. En esta zaguera bi ha clara influencia mudéchar, en bels lugars, o traxe tipico se composa d'un panyuelo nugau en la cabeza, calzons ubiertos, una manta a modo de faixa en a cintura y alpargatas ta os hombres. As mullers levan sayas amplas, un chustillo, calzón, calzas chupidas, toquiella, debantal y alpargatas. O baile y canto popular ye a ixota aragonesa, que ye muit rasmiuda y goyosa. Se baila con muito movimiento y grans blincos. O canto gosa estar de ritmo malinconico con una nota a ormino socardona. Antes de cheneralizar-se a ixota o mas caracteristico yera o dance aragonés. En bels lugars bi ha representacions de danzas con tochos y espadas, con alusions a luitas entre moros y cristianos. Tamién remane musica tipica aragonesa, que emplega instrumentos como o salterio (chicotén) y l'acordión. Entre los instrumentos de viento en a mas gran parte d'o territorio s'emplega a donzaina, pero en los Pireneus centrals bi ha una zona a on que ye caracteristico o chiflo y en Sobrarbe y Monegros a gaita aragonesa u gaita de boto. GastronomíaTa más detalles, veyer l'articlo Gastronomía d'Aragónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
D'Aragón son famosas as mollas a la pastora, o ternasco rustiu, os pernils de Teruel, a borraina, o cardo, os vin d'as suyas distintas Denominacions d'Orichen (Semontano, Campo de Borcha, Carinyena, Calatayut), a carne a la pastora, o pirín a lo chilindrón, as almendras, o ternasco d'Aragón, l'aceite d'o Baixo Aragón, a miel, os prescos de Calanda, as chiretas (de Sobrarbe), a longaniza de Graus, etcetra. En o norte d'Aragón se charra l'idioma aragonés y en a parti mas oriental, mugant con Catalunya, o catalán. Aragoneses destacausCategoría principal: Aragoneses. 
Se veiga tamién
Referencias
Vinclos externos
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
