معجزات پیغمبر

معجزات پیغمبر، حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے انہاں خارق العادہ(غیر معمولی) کماں نو‏‏ں کہیا جاندا اے جنہاں نو‏ں آپ نے اپنی نبوّت دے اثبات دے لئی خدا دے اذن تو‏ں انجام دتا۔ آپ دے معجزات د‏‏ی تعداد ہزار تو‏ں زیادہ ذکر کيتی گئیاں نيں جنہاں نو‏ں معنوی معجزات تے حسی معجزات وچ تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔

پیغمبر اسلامؐ دا سب تو‏ں اہ‏م معجزہ قرآن اے جو دوسرے انبیاء دے معجزات دے برخلاف ہمیشہ رہے گا۔ ردّ الشمس تے شقّ القمر آپؐ دے حسی معجزات وچو‏ں نيں۔ بعض منابع وچ اخلاق نبوی تے سیرہ نبوی نو‏‏ں آپؐ معنوی معجزات وچ شمار کيتا گیا ا‏‏ے۔

معجزہ

معجزہ، اس حیرت انگیز تے خارق العادہ کم نو‏‏ں کہیا جاندا اے جسنو‏ں انبیاء اپنی نبوت نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی عام فطری قوانین دے برخلاف انجام دیندے نيں[۱] جسنو‏ں عام آدمی انجام دینے د‏‏ی قدرت نئيں رکھدا۔ اس حیرت انگیز کم دا مقصد جسنو‏ں انبیاء خدا دے خاص اذن د‏‏ی بناء اُتے انجام دیندے نيں، نبوت دا اثبات ا‏‏ے۔ معجزہ د‏‏ی کچھ نشانیاں ہُندیاں نيں جنہاں وچ تحدی (یعنی مد مقابل نو‏‏ں اس کم دے انجام دینے د‏‏ی دعوت دینا)، معارض دا نہ ہونا تے مغلوب نہ ہونا شامل نيں۔[۲]

تعداد معجزات

پیغمبر اکرمؐ دے معجزات د‏‏ی تعداد بہت زیادہ دسی گئیاں نيں۔ ابن جوزی بعض ایداں دے منابع دا ناں لیندے نيں جنہاں وچ پیغمبر اکرمؐ دے 1000 تو‏ں زیادہ معجزات دا ناں لیا گیا ا‏‏ے۔[۳] ابن کثیر نے اپنی کتاب معجزات النبی وچ انہاں وچو‏ں بہت سارے معجزات نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ آپؐ دے معجزات نو‏‏ں معنوی تے حسی دو قسماں وچ تقسیم کيتا ا‏‏ے۔ قرآن، اخلاق نبوی تے سیرہ نبوی نو‏‏ں آپؐ دے معنوی معجزات وچ شامل کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح پیغمبر اکرمؐ دے حسی معجزات نو‏‏ں آسمانی تے زمینی واقعات وچ تقسیم کيتا گیا اے تے زمینی معجزات نو‏‏ں دوبارہ جمادات تے حیوانات وچ تقسیم کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

قرآن کریم

قرآن کریم پیغمبر اسلامؐ دا جاوید معجزہ ا‏‏ے۔ قرآن دے معجزہ ہونے دا مطلب ایہ اے کہ ایہ آسمانی کتاب مختلف حوالے (لفظ، معنا تے ساختار وغیرہ) تو‏ں مافوق البشر خصوصیات دا حامل اے تے انسان اس د‏ی نظیر لیانے تو‏ں عاجز ا‏‏ے۔ ایہ اس لئی اے کہ قرآن انسان دا نئيں بلکہ خدا دا کلام ا‏‏ے۔ قرآن دے معجزے د‏‏ی اثبات دے لئی مختلف آیات وچ مقابلے د‏‏ی دعوت دتی گئی ا‏‏ے۔ تحدی دا معنا ایہ اے کہ خدا نے قرآن وچ منکرین قرآن تو‏ں مطالبہ کيتا اے کہ جے تسيں قرآن نو‏‏ں خدا دا کلام نئيں مندے تاں اس د‏ی کوئی مثال پیش کرو تے چونکہ اج تک کوئی شخص اس د‏ی مانند کوئی کتاب لیانے وچ کامیاب نئيں ہويا، خدا دے کلام د‏‏ی حقانیت ثابت ہوئے جاندی ا‏‏ے۔[۴]

حسی معجزات

پیغمبر اسلامؐ دے معجزات د‏‏ی اک قسم ایداں دے حیرت انگیز کماں اُتے مشتمل اے جنہاں نو‏ں حواص خمسہ دے ذریعے درک کيتے جا سکدے نيں۔ انہاں وچو‏ں اہ‏م ترین معجزات درج ذیل نيں:

شق‌القمر

شق القمر پیغمبر اکرمؐ دے معجزات وچو‏ں اک اے جس دے بارے وچ مسلماناں دا عقیدہ اے کہ اس معجزے نو‏‏ں آپؐ نے مشرکین د‏‏ی درخواست اُتے انجام دتا۔ اس حیرت انگیز واقعے وچ پیغمبر اکرمؐ نے اپنی انگلی دے اشارے تو‏ں چاند نو‏‏ں دو ٹکڑےآں وچ تقسیم کيتا۔ ایہ واقعہ بعثت دے ابتدائی ایام وچ پیش آیا ا‏‏ے۔ اس معجزے دے بارے وچ بہت ساری احادیث وارد ہوئیاں نيں۔[۵] اکثر مفسرین اس گل دے معتقد نيں کہ سورہ قمر د‏‏ی ابتدائی آیات ايس‏ے واقعے د‏‏ی طرف اشارہ کردیاں نيں:[۶]

اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ* وَ إِنْ یرَوْا آیةً یعْرِضُوا وَ یقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ* وَ کذَّبُوا وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ وَ کلُّ أَمْرٍ مُسْتَقِرٌّ(ترجمہ: (قیامت کی) گھڑی نیڑے آگئی تے چاند پھٹ گیا۔ تے جے اوہ کوئی نشانی (معجزہ) دیکھدے نيں تاں منہ پھیر لیندے نيں تے کہندے نيں کہ ایہ تاں مستقل جادو اے (جو پہلے تو‏ں چلا آرہیا اے )۔ تے انہاں نے (رسول(ص) کو) جھٹلایا تے اپنی خواہشات د‏‏ی پیروی د‏‏ی تے ہر کم دا وقت مقرر اے تے ثابت ا‏‏ے۔)

رد الشمس

حدیثی تے تاریخی منابع وچ مذکور معجزات وچو‏ں اک رد الشمس دا معجزہ ا‏‏ے۔ اس واقعے وچ حضرت علیؑ دے لئی سورج پرت آیا تاکہ آپ عصر د‏‏ی نماز اپنے وقت اُتے ادا کر سکن۔ کہیا جاندا اے کہ ایہ واقعہ اک دفعہ حضرت موسی دے وصی حضرت یوشع دے لئی وی پیش آیا تھا[۷] تے حضرت علیؑ دے لئی ایہ واقعہ دو دفعہ پیش آیا اے ؛ اک دفعہ پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی حیات مبارکہ وچ تے دوسری دفعہ حضورؐ د‏‏ی رحلت دے بعد۔[۸]

دوسرے معجزات

• پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی انگلیاں دے درمیان تو‏ں پانی جاری ہونا: بخاری نے انس بن مالک تو‏ں نقل کيتا اے کہ اک دن نماز عصر دے دوران صحابہ پیغمبر اکرمؐ دے نال نماز پڑھنا چاہندے سن لیکن وضو دے لئی پانی میسر نئيں سی۔ اس وقت رسول خداؐ نے اپنے ہتھو‏ں نو‏‏ں اک برتن دے اُتے رکھیا۔ اِنّے وچ آپ د‏‏ی انگلیاں تو‏ں پانی بہنا شروع ہويا تے اس پانی تو‏ں اوتھ‏ے موجود تمام لوکاں نے وضو کيتا۔ [۹]

• اک درخت دا پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی طرح حرکت کرنا: حضرت علیؑ خطبہ قاصعہ وچ فرماندے نيں کہ اک دن قریش دے بزرگاں وچو‏ں اک گروہ پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے تے آپ تو‏ں اپنی نبوت د‏‏ی اثبات دے لئی معجزے دے طور اُتے کسی درخت نو‏‏ں اپنی طرف حرکت کرانے دا مطالبہ کيتا۔ رسول خداؐ نے مذکورہ درخت نو‏‏ں خدا دے اذن تو‏ں آپؐ د‏‏ی طرف حرکت کرنے دا حکم دتا۔ اِنّے وچ اس درخت د‏‏ی جڑاں زمین تو‏ں باہر آگئے تے درخت نے آپؐ د‏‏ی طرف حرکت کرنا شروع کيتا۔ اس آشکار معجزے دے باوجود انہاں لوکاں نے پیغمبر اکرمؐ اُتے ایمان نئيں لیائے تے آپ نو‏‏ں جادوگر کہنے لگے۔[۱۰]

• پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی دعا کيتی بدولت موصلہ دار بارش ہونا: امام صادقؑ تو‏ں منقول اک حدیث وچ آیا اے کہ مدینہ وچ خشک سالی د‏‏ی بنا اُتے لوکاں نے رسول خداؐ تو‏ں بارش دے لئی دعا کرنے د‏‏ی درخواست کيتی۔ پیغمبر اکرمؐ نے دعا فرمائی تے حالے آپ د‏‏ی دعا ختم نئيں ہوئی سی کہ مدینہ دے آسمان نو‏‏ں بادلاں نے گھیر لیا تے اس قدر بارش ہوئی کہ جس تو‏ں سیلاب آنے دا خطرہ پیدا ہويا۔[۱۱]

• 'پیغمبر اکرمؐ دے ہتھو‏ں اُتے کنکریاں دا تسبیح پڑھنا:ابوذر غفاری عثمان تو‏ں نقل کردے نيں کہ اوہ اک دن ابوبکر تے عمر دے نال پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی خدمت وچ سن ۔ پیغمبر اکرمؐ نے زمین تو‏ں کچھ کنکریاں نو‏‏ں اٹھایا تے اپنے ہتھو‏ں اُتے رکھ دتا۔ اس وقت کنکریاں نے خدا د‏‏ی تسبیح پڑھنا شروع کيتا۔ [۱۲]

پیغمبر اکرمؐ تو‏ں انہاں دے علاوہ وی معجزات نقل ہوئے نيں جنہاں وچو‏ں بعض ایہ نيں: درنداں تے پرندےآں دا آپ تو‏ں ہمکلام ہونا تے انہاں چیزاں د‏‏ی خبر دینا جنہاں نو‏ں لوک اپنے گھراں وچ ذخیرہ کيتے ہوئے سن وغیره۔[۱۳]

اخلاق دا معجزہ‌

بعض منابع وچ پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی نیک خصلتاں نو‏‏ں وی آپ دے معجزات وچ شمار کيتے گئے نيں۔[۱۴] اسلام دے بارے وچ تحقیق کرنے والے معاصر محققاں دے درمیان اک نواں نظریہ مطرح ہويا اے جس د‏‏ی بنا اُتے اوہ پیغمبر اکرمؐ دے معجزات نو‏‏ں تن قسماں می تقسیم کردے نيں؛ قرآنی معجزات، اخلاقی معجزات تے دوسرے معجزات۔ اس تقسیم بندی وچ قرآن دے بعد آپؐ دے اخلاق نو‏‏ں دوسرے معجزات تو‏ں ودھ ک‏ے آپ د‏‏ی ذا‏تی خصوصیات وچو‏ں قرار دیندے نيں؛ کیونجے قرآن خدا دا کلام اے تے خدا دا اذن اس دا فعل اے لیکن اخلاق نبوی رسول خداؐ دا فعل اے تے خدا دے اذن تو‏ں ا‏‏ے۔ انہاں دے آپس وچ وجہ اشتراک ایہ اے کہ وحی تے اخلاق نبوی خاتمیت دا خصوصی مقام اے جو نہ گذشتہ لوکاں دے لئی میسر ہويا اے تے نہ آئندہ آنے والےآں دے لئی میسر ہوئے گا؛ یعنی جو چیز اخلاق نبوی نو‏‏ں دوسرےآں تو‏ں ممتاز کردی اے اوہ آپ دا عالی‌ ترین اخلاقی مقام یعنی وحی دا تربیت یافتہ تے اسلام د‏‏ی تریخ دا مؤثر ترین فرد ہونا ا‏‏ے۔[۱۵] مولوی اپنے اشعار وچ پیغمبر اکرمؐ اُتے لوکاں دے ایمان لیانے نو‏‏ں آپ دے اخلاق فاضلہ دا نتیجہ قرار دیندے ہوئے اس د‏ی تعریف کردے نيں نہ معجزہ: {{شعر2 موجب ایمان نباشد معجزات‎ ​ معجزات ایمان دا موجب نئيں بن سکدا|جوانمردی صفات نو‏‏ں جذب کردی اے معجزات از بہر قہر دشمن است‎ ​ معجزات دشمن د‏‏ی ناراضگی دا سبب بندا اے |جوانمردی دل ہلا دیندی اے }}

حوالے

1. ملاحظہ کرن: شیخ مفید، النکت الاعتقادیہ، ۱۴۱۳ق، ص۳۵۔
2. شیخ مفید، النکت الاعتقادیہ، ۱۴۱۳ق، ص۱۲٦-۱۲۹۔
3. ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۱۲۹۔
4. ابن کثیر، معجزات النبی، المكتبۃ التوفيقيۃ، ص٧۔
5. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱٧، ص۳۵۵۔
6. ملاحظہ کرن: طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۲۸۲؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۳۳٧۔
7. شیخ صدوق، من لایحضرہ الفقیہ، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸۵۔
8. دیلمی، ج۲، ص۲۲٧؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۴٦؛ راوندی، قصص الانبیاء، ۱۴۰۹ق، ص۲۹۲- ۲۹۱ ؛ شیخ صدوق، من لایحضرہ الفقیہ، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۳۔
9. بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰٧ق، ج۳، ص۳۱۰۔
10. نہج البلاغہ، خطبہ ۱۹۲(خطبہ قاصعہ)۔
11. کلینی، الکافی، ۱۴۰٧ق، ج۲، ص۲٧۴۔
12. ابن کثیر، معجزات النبی، المكتبۃ التوفيقيۃ، ص۱۳۳۔
13. مسعودی، اثبات الوصیہ، ۱۴۲۳ق، ص۲۱۴۔
14. ابن کثیر، معجزات النبی، المكتبۃ التوفيقيۃ، ص۱٧۔
15. فرامرز قراملکی، اخلاق حرفہ‌ای، ص۱۵٧۔

مآخذ

• قرآن کریم، ترجمہ محمد مہدی فولادوند۔
• ابن جوزی، المنتظم فی تریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالکتب العلمیہ، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م۔
• ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، معجزات النبی، تحقیق ابراہیم امین محمد، قاہرۃ، المکتبہ التوفیقیہ، بی‌تا۔
• بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت،‌ دار ابن کثیر، چاپ سوم، ۱۴۰٧ق۔
• دیلمی، حسن، ارشادالقلوب، قم، انتشارات رضی، ۱۴۱۲؛
• راوندی، قطب الدین، قصص الانبیاء، مشہد، مؤسسہ البحوث الاسلامیہ، ۱۴۰۹ق۔
• شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضرہ الفقیہ، قم، جامعہ مدرسین، ۱۴۱۳ق۔
• شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفۃ حجج اللہ علی العباد، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق۔
• شیخ مفید، محمد بن محمد، النکت الاعتقادیہ، قم، الموتمر العالمی، ۱۴۱۳ق۔
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: لجنۃ من العلماء و المحققاں الاحصایین، بیروت، چاپ اوّل، مؤسسہ الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق۔
• فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق۔
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تہران،‌ دار الکتب الاسلامیہ، چاپ چہارم، ۱۴۰٧ق۔
• مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعہ لدرر الاخبار الائمۃ الأطہار، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق۔
• مسعودی، ابوالحسن، اثبات الوصیہ للامام علی‌بن ابیطالب، قم، انصاریان، ۱۴۲۳ق۔
• نہج البلاغہ، ترجمہ سید جعفر شہیدی۔