حدیث شد رحال

حدیث شدِّ رِحال
حدیث دے کوائف
موضوع:	فضیلت مسجدالنبی، مسجدالحرام و مسجدالاقصی
صادر از:	پیغمبر اکرمؐ
سنی مآخذ:	صحیح بخاری و صحیح مسلم
مشہور احادیث
حدیث سلسلۃ الذہب.حدیث ثقلین.حدیث کساء.مقبولہ عمر بن حنظلہ.حدیث قرب نوافل.حدیث معراج. حدیث ولایت.حدیث وصایت.حدیث جنود عقل و جہل

حدیث شَدُّ رِحال اوہ حدیث اے جس وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے مسجد الحرام، مسجد النبی تے مسجد الاقصی د‏‏ی ریارت کيت‏ی فضیلت بیان فرمائی ا‏‏ے۔ اس حدیث وچ وارد ہويا اے کہ: قصد سفر زیارت نہ کرو مگر تن مسیتاں دے لئی۔

گروہ وہابی اس حدیث تو‏ں استدلال کردے ہوئے کہندے نيں کہ انبیاء، ائمہ تے اولیاء دے قبور د‏‏ی زیارت دے لئی سفر کرنا حرام تے شرک ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اکثر شیعہ و سنی علما نے وہابیاں دے اس نظریہ د‏‏ی تردید کردے ہوئے اس روایت نو‏‏ں انہاں تِناں مسجدےآں د‏‏ی فضیلت وچ شمار کيتا ا‏‏ے۔

حدیث دا متن تے نامگذاری

پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی ایہ روایت اہل سنت دے منابع وچ اس طرح تو‏ں وارد ہوئی اے: «لاتُشَدُّ الرِّحَالُ إِلاَّ إِلَی ثَلاثَۃ مَسَاجِد: المَسْجِدِ الحَرَام وَمَسْجِدِی ہذَا وَالمَسْجِدِ الأَقْصَی‎ ​؛ زیارت دے قصد تو‏ں تن مسجدےآں دا سفر کرنا چاہیدا: مسجد الحرام، میری مسجد (مسجد النبی) تے مسجد اقصی۔[۱] رحال، رحل د‏‏ی جمع اے جس دے معنی نيں ایسی چیز جو زین تے پالان د‏‏ی طرح ہُندی اے تے اونٹھ د‏‏ی پشت اُتے بنھی جاندی ا‏‏ے۔ سفر دا لازمہ ایہ اے کہ رحل شتر نو‏‏ں محکم و مضبوط کر دتا جائے۔ تے شد رحال نو‏‏ں کنایہ دے طور تمام سفراں دے لئی استعمال کيتا جاندا اے، چاہے سفر گھوڑے تو‏ں ہو یا اونٹھ تاں۔[۲]

وہابیاں دا نظریہ

گروہ وہابی اس حدیث تو‏ں استدلال کردے ہوئے کہندا ہئے کہ انبیاء، ائمہ تے اولیاء دے قبور د‏‏ی زیارت دے لئی سفر کرنا حرام تے شرک ا‏‏ے۔[۳]

ستويں صدی ہجری وچ ابن تیمیہ حرانی اوہ پہلا شخص سی کہ جس نے اس حدیث د‏‏ی بنا اُتے قبر پیغمبر اکرمؐ دے لئی سفر زیارت نو‏‏ں حکم حرمت دا فتوی دتا سی۔ اس دے دعوے دے مطابق جو شخص وی اپنے سفر نو‏‏ں زیارت قبر پیغمبر اکرمؐ دے قصد تو‏ں انجام دے تاں گویا اس نے اجماع مسلمین د‏‏ی مخالفت کيتی تے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شریعت تو‏ں خارج ہو گیا۔ تے اوہ اس کم نو‏‏ں شرک وی سمجھدا سی۔[۴] اوہ ایہ وی کہندا اے کہ قبر پیغمبر د‏‏ی زیارت دے لئی سفر کرنا سفر گناہ و معصیت اے تے ایداں دے سفر وچ نماز وی قصر ہوئے گی۔[۵]

سعودی عرب وچ سپریم فتویٰ بورڈ [نوٹ ۱] حدیث شد رحال تو‏ں استناد کردے ہوئے اعلان کردا اے کہ قبر پیغمبر د‏‏ی زیارت دے لئی مدینہ دا سفر کرنا جائز نئيں اے تے جے کوئی مدینہ دا سفر تجارت، طلب علم یا ايس‏ے ورگی دوسری چیز دے لئی کر رہیا اے تاں اوہ خاص شرائط دے نال قبر پیغمبر د‏‏ی زیارت کر سکدا ا‏‏ے۔[۶]

مسلماناں دا نظریہ

بعض علمائے مذاہب اسلامی نے حدیث شد رحال دے سلسلے وچ ابن تیمیہ دے جواب تے اس دے دعوے نو‏‏ں ردّ کرنے دے لئی کتاباں لکھایاں نيں۔[۷] عالم اہل سنت خلیل احمد دے مطابق ایہ حدیث، مسجد نبوی د‏‏ی زیارت دے ممنوع ہونے اُتے دلالت نئيں کر رہ‏ی بلکہ نصّ روایت شدّ رحال دے جواز اُتے دلالت کر رہ‏ی اے اس لئی کہ جس سبب د‏‏ی بنیاد اُتے تِناں مسجداں ہور تمام مسیتاں یا اماکن مشرفہ تو‏ں جدا ہوئیاں نيں اوہ خاص فضیلت اے جو انہاں تِناں مسیتاں تو‏ں مخصوص ا‏‏ے۔[۸] جصاص جو اہل سنت دے مفسر نيں انہاں دے مطابق ایہ حدیث فقط انہاں تن مسیتاں د‏‏ی فضیلت اُتے دلالت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔[۹]

چاراں مذاہب دے بعض علمائے اہل سنت نے شرح صحیح بخاری، صحیح مسلم تے بعض دوسری کتاباں وچ اس حدیث نو‏‏ں نقل کردے ہوئے کہیا اے کہ: ایہ حدیث صرف تِناں مسیتاں د‏‏ی فضیلت اُتے دلالت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔[۱۰] علمائے شافعی وچو‏ں ابن حجر عسقلانی،[۱۱] ملیا علی قاری حنفی،[۱۲] ابن عابدین فقیہ حنفی،[۱۳] زرقانی فقیہ مالکی[۱۴] تے ابن قدامہ حنبلی[۱۵] دا وی ایہی نظریہ ا‏‏ے۔

شیعاں دا نظریہ

بعض فقہائے شیعہ نے اس حدیث نو‏‏ں اہل سنت تو‏ں نقل کردے ہوئے اس دے بارے وچ کہیا اے کہ: انہاں تِناں مسیتاں دے علاوہ نماز پڑھنے دے لئی سفر کرنا کوئی فضیلت نئيں رکھدا اس لئی کہ فضیلت دے لحاظ تو‏ں ہور تمام مسیتاں برابر نيں۔ لہذا اپنے شہر د‏‏ی مسجد د‏‏ی بہ نسبت دوسرے شہر د‏‏ی مسجد وچ نماز پڑھنے د‏‏ی غرض تو‏ں سفر کرنا کوئی قابل امتیاز عمل نئيں ا‏‏ے۔[۱۶]

حدیث شد رحال دے ورگی دوسری روایت حضرت علی تو‏ں وارد ہوئی اے کہ آپؑ فرماندے نيں: مسجد د‏‏ی قصد تو‏ں سفر نئيں کرنا چاہیدا مگر تن مسجد دے لئی: مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد کوفہ۔ بعض علمائے شیعہ اس حدیث دے بارے وچ کہندے نيں کہ ایہ حدیث انہاں تن مسیتاں وچ نماز پڑھنے د‏‏ی اہمیت و فضیلت نو‏‏ں بیان کر رہ‏ی ا‏‏ے۔[۱۷]

حوالے

1. بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰٧ھ، ج۱، ص۳۹۸؛ مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۱۰۱۴‌۔
2. عینی، عمدۃ القاری، بیروت، ج٧، ص۲۵۲۔
3. ابن تیمیہ، کتاباں و رسالے و فتاوى ابن تیمیہ، ج۲٧، ص۱۹۶؛ سلیمان بن عبداللہ، شرح کتاب التوحید، الریاض، ص۳۱۲۔
4. عباسی، رد نظر وہابیت از سوی اہل سنت در حرمت زیارت قبور، ۱۳۹۱ش، ص۱۰۰ و ۱۰۱۔
5. عباسی، رد نظر وہابیت از سوی اہل سنت در حرمت زیارت قبور، ۱۳۹۱ش، ص۱۰۱۔
6. عباسی، رد نظر وہابیت از سوی اہل سنت در حرمت زیارت قبور، ۱۳۹۱ش، ص۱۰۱۔
7. عباسی‌مقدم، بررسی متنی و سندی روایت شد رحال، ۱۳۹۱، ص۱۹۳۔
8. خلیل احمد، مباحث فی عقائد أہل السنۃ ، ۱۴۲۵ھ، ص۴٧۔
9. جصاص، احکا‏م القرآن، ۱۴۰۵ھ،ج۱، ص۳۰۲۔
10. نووی، صحیح مسلم مع شرح الامام النووی، ج۴، ص۳۲۶۔
11. ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، دارالمعرفہ، ج۳، ص۶۵۔
12. محمد قاری، مرقات المفاتیح، ۱۴۲۲ھ، ج۲، ص۳٧۱۔
13. ابن عابدین، حاشیہ رد المختار على الدر المختار، ۱۴۲۱ھ، ج۲، ص۶۲٧۔
14. زرقانی، شرح الزرقانی،۱۴۱۱ھ، ج۱، ص۳۲۰۔
15. ابن قدامہ، المغنی، ۱۴۰۵ھ، ج۲، ص۵۲۔
16. شہید اول، ذكرى الشیعۃ، ۱۴۱۹ھ، ج۳، ص۱۱۰۔
17. علامہ حلی، منتہی المطلب، ۱۴۱۲ق ج۶، ص۳۱۳۔

1. سعودی عرب وچ اعلیٰ ترین مذہبی اتھارٹی جو ابن تیمیہ تے محمد ابن عبد الوہاب دے خیالات د‏‏ی پیروی کردا اے ۔

مآخذ

• ابن تیمیہ، احمد بن عبدالحلیم، کتاباں و رسالے و فتاوى ابن تیمیۃ، تحقیق عبدالرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی، [بی‌جا]، مکتبۃ ابن تیمیہ، [بی‌تا]۔
• ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفۃ، [بی‌تا]۔
• ابن عابدین، محمدامین بن عمر، حاشیہ رد المختار على الدر المختار شرح تنویر الأبصار، بیروت، دار الفکر للطباعۃ والنشر، ۱۴۲۱ھ۔
• ابن قدامہ، عبداللہ بن احمد، المغنی فی فقہ الإمام أحمد بن حنبل الشیبانی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۵ھ۔
• جصاص، احمد بن علی، احکا‏م القرآن للجصاص، تحقیق محمد الصادق قمحاوی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ھ۔
• بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق مصطفى دیب البغا، بیروت، دار ابن کثیر، الیمامہ، ۱۴۰٧ھ۔
• زرقانی، محمد بن عبدالباقی، شرح الزرقانی على موطأ الإمام مالک، بیروت، دار الکتب العلمیہ، چاپ اول، ۱۴۱۱ھ۔
• سلیمان بن عبداللہ، شرح کتاب التوحید، الریاض، مکتبہ الریاض الحدیثہ، [بی‌تا]۔
• شہید اول، محمد بن جمال‌الدین، ذکرى الشیعۃ فی أحکا‏م الشریعۃ، قم، مؤسسہ آل البیت (ع) لإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۹ھ۔
• عباسی، حبیب، «رد نظر وہابیت از سوی اہل سنت در حرمت زیارت قبور»، در مجلہ سراج منیر، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش، شمارہ ٧ و ۸۔
• علامہ حلی، حسن بن یوسف، منتہی المطلب، مشہد، مؤسسہ الطبع والنشر فی الآستانہ الرضویہ المقدسہ، ۱۴۱۲ھ۔
• علی بن سلطان محمد قاری، مرقات المفاتیح شرح مشکاہ المصابیح، بیروت، دار الکتب العلمیۃ، ۱۴۲۲ھ۔
• عینی، بدرالدین محمود بن أحمد، عمدۃ القاری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، [بی‌تا]۔
• مسلم بن الحجاج النیسابوری، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، [بی‌تا]۔

باہرلے جوڑ

• بررسی متنی و سندی روایت شد رحال