Түбән Тагил (рус. Нижний Тагил) — Россиянең Свердловск өлкәсендә урнашкан шәһәр, Горноуральский шәһәр округының һәм Горнозаводский идарә итү округының үзәге.
2020 елның 2 июленнән — «Хезмәт даны шәһәре»[17].
Халык саны — 361 883 кеше.[18]
География
Түбән Тагил Урта Уралның көнчыгыш битләвендә, Тагил елгасы өстендә, Екатеринбургдан 149 километрга төньяграк урнаша. Свердловск тимер юлының Нижний Тагил станциясе (тимер юл узелы).
Климат
- Уртача еллык температура — 1,7 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 2,5 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 75,1%
| Түбән Тагил климаты
|
| Күрсәткеч
|
Гый
|
Фев
|
Мар
|
Апр
|
Май
|
Июн
|
Июл
|
Авг
|
Сен
|
Окт
|
Ноя
|
Дек
|
Ел
|
| Уртача температура, °C
|
−14,5
|
−12,8
|
−5,4
|
2,9
|
9,8
|
15,7
|
17,8
|
14,3
|
8,3
|
1,8
|
−7,9
|
−11,2
|
1,7
|
| Чыганак: NASA. База данных RETScreen
|
Тарих
Түбән Тагил тимер рудасы чыганакның чыгару һәм Демидов бертуганнар тарафыннан чугун кою һәм тимер ясау заводларның төзелү башлавы аркасында нигезләнә. Нигезләү датасы буларак Выя бакыр кою заводы эшнең башлавы (1722 елның 8 (19) октябрь көне) исәпләнә.
1814 елда Түбән Тагил тирәсендә бакыр рудасы чыганагы табыла, ә 1835 елда бакырташ чыганагы табыла. 1820-елларда шәһәр тирәсендә алтын һәм платина чыгару башлана.
1835 елда Выя заводында Ефим һәм Мирон Черепановлар беренче паровозны ясыйлар.
1878 елда Урал тау-завод тимер юлы (рус. Уральская Горнозаводская дорога) (Пермь — Камасино (Чусовская) — Түбән Тагил — Екатеринбург) буенча хәрәкәт башлана.
1918 елның октябрендә шәһәр акгвардиячеләр һәм кызылармиячеләр арасында сугышлар барганнар.
1919 елда Түбән Тагил шәһәр статусын ала, 1921—1923 елларда — Екатеринбург губернасы Түбән Тагил өязе үзәге, 1924—1930 елларда — Урал өлкәсе Түбән Тагил округы үзәге.
1932 елда Урал вагоннар төзү заводы төзелеше башлана; 1937 елда трамвай хәрәкәте ачыла.
1971 елда шәһәр Хезмәт Кызыл Байрагы ордены белән бүләкләнә.
Халык
Милли состав (2010): урыслар — 92,9%, татарлар — 2,0%, украиннар — 0,9%.
Эчке бүленеш
Түбән Тагил өч районына бүленә:
- Дзержинский районы (122 248 кеше, 2010)
- Ленин районы (116 975 кеше, 2010)
- Тагилстрой районы (122 660 кеше, 2010)
Икътисад
Уралвагонзаводының «проходная» бинасы
Түбән Тагил — Урта Уралның кара металлургия һәм машиналар төзү үзәге.
Төп пердприятиеләр:
- Металлургия комбинаты
- Вагоннар төзү заводы («Уралвагонзавод»)
- «Уралхимпласт» АҖ
- асбест-цемент әйберләр комбинаты
- казан-радиаторлар заводы
- тау-баету комбинаты
Трикотаж фабрикасы, аяк киеме фабрикасы, тегү фабрикасы.
Югары уку йортлары
- Урал федераль университетының филиалы
- Түбән Тагил дәүләт иҗтимагый-педагогик академиясе
- Урал хокук, идәарә итү һәм икътисад институтының филиалы
- Урал дәүләт элемтә юллары университетының филиалы
- Урал дәүләт икътисад университетының филиалы
Галерея
Шәһәрдә туган танылган кешеләр
Искәрмәләр
- ↑ 1,0 1,1 ОКТМО
- ↑ https://rg.ru/2012/10/15/reg-urfo/nosov-anons.html
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года — Москва: Росстат, 2024.
- ↑ https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9576
- ↑ https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9538
- ↑ https://ura.news/news/1052536837
- ↑ https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9546
- ↑ https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9635
- ↑ https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9608
- ↑ https://city-brest.gov.by/ru/pobratim-ru/
- ↑ https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9636
- ↑ https://chattanoogasistercities.org/nizhnytagil-russia
- ↑ https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9577
- ↑ https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=266951
- ↑ https://gorod-lugansk.com/2022/05/17/glavy-gorodov-lugansk-i-nizhnij-tagil-podpisali-soglashenie-o-sotrudnichestve-video.html
- ↑ https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=231737
- ↑ Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»
- ↑ 18,0 18,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-12-17
- ↑ Расчет расстояний между городами. АвтоТрансИнфо. 2010-02-05 тикшерелгән.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 http://www.mojgorod.ru/udmurtsk_r/izhevsk/
- ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 елгы Бөтенрусия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
Тышкы сылтамалар
|
|---|
| | |
|
|
* — ябык административ-территориаль берәмлекләр |
|
|---|
| 1 000 000-нан артык кеше | | |
|---|
| 500 000 — 1 000 000 кеше | |
|---|
| 250 000 — 500 000 кеше | |
|---|
Шәһәрләрнең халык саны 2010 халык исәбе буенча китерелгән. * Кырым шәһәрләренең халык саның 2012 елгы мәгълүматлары буенча китерелгән. |
Татарлар саны буенча Русия торак пунктлары |
|---|
| > 100 мең кеше | |
|---|
| > 50 мең кеше | |
|---|
| > 25 мең кеше | |
|---|
| > 10 мең кеше | |
|---|
| > 5 мең кеше | |
|---|
Моны да карагыз: Татарлар саны буенча Балтыйк буе илләре, Украина, Казакъстан торак пунктлары
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин
|
.png)
.png)
