Смоленск

Смоленск
рус. Смоленск
Байрак^[d]	Илтамга^[d]
Нигезләнү датасы	863[1]
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Смоленск өлкәсе, Беларус Совет Социалистик Республикасы, Смоленск районы, Смоленск гөбернәсе, Көнбатыш өлкә^[d], Смоленск кенәзлеге һәм Западная коммуна^[d]
Административ-территориаль берәмлек	Смоленск өлкәсе
Сәгать поясы	UTC+03:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Днипро
Хөкүмәт башлыгы	Новиков, Александр Александрович^[d][2]
Халык саны	312 896 (1 гыйнвар 2023)
Административ бүленеше	Ленинский район^[d], Заднепровский район^[d] һәм Промышленный район^[d]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	254 метр[3]
Кардәш шәһәр	Һаген, Тюль (Франция), Киреч, Тырговиште^[d], Вудсток (Джорджия) һәм Калуга
Бүләкләр	Герой шәһәр
Мәйдан	166,35 км²[4]
Почта индексы	214000–214999
Рәсми веб-сайт	smoladmin.ru​(рус.)
Беренче язма телгә алу	863
Җирле телефон коды	4812
Шәрәфле ватандашлар төркеме	^[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме	^[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	^[d]
Смоленск Викиҗыентыкта

Смоле́нск (рус. Смоленск) — Россиядә, аның Европа өлешенең көньяк-көнчыгышында урнашкан шәһәр, Смоленск өлкәсенең үзәге, Днепр елгасы буена урнашкан. Герой шәһәр.

Смоленскида Днепр елгасы

География

Смоленск Днепр елгасы өстендә, Смоленск калкулыгында, Мәскәү шәһәреннән 417 километр көньяк-көнбатышрак урнаша.

Климат

Смоленск климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Абсолют максимум, °C	9,3	9,0	17,5	28,0	30,2	31,2	34,4	37,2	29,5	24,8	14,6	9,0	37,2
Уртача максимум, °C	−3,8	−3,4	2,1	11,2	18,0	21,0	23,1	21,7	15,8	9,0	1,3	−2,8	9,4
Уртача температура, °C	−6,2	−6,4	−1,5	6,4	12,6	15,9	17,9	16,2	10,8	5,3	−0,9	−5,2	5,4
Уртача минимум, °C	−8,9	−9,6	−4,9	1,9	7,3	10,9	12,9	11,5	6,7	2,2	−3,2	−7,6	1,6
Абсолют минимум, °C	−37,9	−36,8	−28,1	−19,8	−5,4	−0,7	4,4	0,3	−4,4	−12,8	−24,8	−35,2	−37,9
Явым-төшем нормасы, мм	49	42	42	38	61	87	90	85	70	66	58	51	739
Чыганак: [1]

Сәгать поясы

Смоленск халыкара стандарт буенча Moscow Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +4:00 гә тигез.

Тарих

Россия XI гасыр

Смоленск беренче тапкыр «Повесть временных лет» елъязмасында 862 елда кривичлар кабиләсе үзәге буларак телгә алына.

882 елны Кенәз Олег Смоленск, Любеч һәм Киевны алды. Киевны Борынгы рус дәүләтенең башкаласа дип белдерде.

XII гасырдан — Смоленск кенәзлеге үзәге.

1404 елдан — Бөек Литва кенәзлеге составында.

1514 елда Василий III җитәкчелегендәге Мәскәү гаскәре шәһәрне ала һәм ул Бөек Мәскәү кенәзлеге составына күчә. 1611 елда, ике еллы камалыштан соң, шәһәргә поляк гаскәрләре керәләр. Руслар тарафыннан кайтару омтылышлар (1615—1617, 1634) уңышсызлыкка очраганнар.

1654 елдан — Россия составында. 1708 елдан — Смоленск губернасы үзәге.

1812 елда Смоленск тирәсендә Смоленск сугышы узган.

1868—1870 елларда шәһәр аша баручы Рига—Орёл һәм Мәскәү—Берис тимер юллары төзелә.

1919 елның 1 гыйнварында Смоленскида Совет Социалистик Белорусия Республикасы игълан ителә һәм бер атна эчендә Смоленск аның башкаласы булып тора — 8 гыйнварда ССБР хөкүмәте Смоленскидан Минскига күчә.

1940 елда Смоленск тирәсендә Катынь атышы булган.

2010 елның 10 апреленда Смоленск янында булган авиаһаләкәт нәтиҗәсендә Польша президенты Лех Качиньский вафат була.

Смоленск кенәзләре

Смоленск Киев Русе составында:

• Станислав Владимир улы — 988 ел -
• Вячеслав Ярослав улы — 1054 ел - 1056/1057
• Игорь Ярослав улы — 1056/1057 - 1060 ел
• Владимир Всеволод улы Мономах — 1073 ел - 1078 ел
• Мстислав Владимир улы — 1093 ел - 1095 ел
• Изяслав Владимир улы — 1095 ел
• Давыд Святослав улы — 1095 ел - 1097 ел

Эчке бүленеш

№	Район исеме	Халык саны (мең кеше)	Мәйдан (гектар)	Мәгълүмат
1	Заднепровский районы	91,42	10 141
2	Промышленный районы	130,12	5 000
3	Ленин районы	105,323	2 371

Халык

Халык саны
1811[5]	1840[5]	1856[5]	1863[5]	1897[6]	1913[5]	1914[5]	1923[5]	1926[6]	1931[5]
12 400	↘11 000	↘9200	↗23 100	↗47 000	↗73 100	↗74 100	↘63 700	↗79 000	↗86 500
1939[6]	1956[7]	1959[8]	1962[5]	1967[5]	1970[9]	1973[5]	1976[5]	1979[10]	1982[5]
↗157 000	↘131 000	↗147 196	↗164 000	↗196 000	↗210 779	↗234 000	↗279 000	↘276 402	↗316 000
1986[5]	1989[11]	1992[5]	1996[5]	1998[5]	2000[5]	2001[5]	2002[12]	2003[5]	2004[13]
↗334 000	↗341 483	↗351 600	↗355 700	↗355 900	↘353 400	↘350 600	↘325 137	↘325 100	↘322 000
2005[5]	2006[5]	2007[5]	2008[5]	2009[13]	2010[6]	2011[5]	2012[14]	2013[15]	2014[16]
↘319 300	↘317 900	↘317 700	↘316 500	↘316 000	↗327 000	↘326 900	↗329 944	↗330 970	↘330 961
2015[17]
↘330 049

Мэр

Шәһәрнең башлыгы — шәһәр башлыгы. Бу вазыйфаны Александр Данилюк башкара.

Күренкле урыннары

Собор тау храмнары

Смоленск шәһәренең иң билгеле урыны булып Успенский соборы тора.

Икътисад

• Шәһәрдә Россия авиация сәнәгатенең очкычлар чыгару ("СмАЗ") предприятиесе эшләп килә. Советлар Союзында спорт Як-18Т һәм пассажирлар Як-42 очкычларның серияләп җыелар.

Транспорт

Тимер юл транспорты

Смоленсктә тимер юл вокзалы бар: (Праһа, Берис, Минск, Варшава, Калининград, Гомель, Мәскәү)

Автомобиль транспорты

Мәскәү — М1 «Беларусь» (Мәскәү — Смоленск — Белорусия белән чиге)

Автобус станциясе.

Танылган шәхесләр

• Александр Твардовский (1910—1971) — рус совет язучысы.
• Михаил Егоров (1923—1975) — Советлар Берлеге Каһарманы (1946), гвардиянең өлкән сержанты, Рейхстагка Җиңү байрагын беркетүчеләрнең берсе.

Кардәш шәһәрләр

• Житомир, Украина (1970 елардан)
• Тюль, Франция (1981 елдан)
• Калып:Байрак/Беларус Витебск, Белорусия
• Тум, Россия (2009 елдан)[18][19]

Искәрмәләр

1. http://www.smoladmin.ru/o-smolenske/obschaya-informaciya/
2. https://web.archive.org/web/20230810233542/https://www.smoladmin.ru/administraciya-goroda/rukovodstvo/novikov-aleksandr-aleksandrovich/
3. https://it-ch.topographic-map.com/map-4x3stp/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9-%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3-%D0%A1%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA/?zoom=18&center=54.78021%2C32.04409&popup=54.78027%2C32.04446
4. http://www.gks.ru/scripts/db_inet2/passport/table.aspx?opt=667010002006200720082009201020112012
5. Народная энциклопедия «Мой город». Смоленск. әлеге чыганактан 2013-10-27 архивланды. 2013-10-27 тикшерелгән.
6. Города с численностью населения 100 тысяч и более человек. әлеге чыганактан 2013-08-17 архивланды. 2013-08-17 тикшерелгән.
7. Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956. әлеге чыганактан 2013-10-26 архивланды. 2013-10-26 тикшерелгән.
8. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
9. Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
10. Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
11. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. әлеге чыганактан 2011-08-22 архивланды.
12. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. әлеге чыганактан 2012-02-03 архивланды.
13. 4.13. Города с численностью населения 100 тысяч и более человек. әлеге чыганактан 2014-05-01 архивланды. 2014-05-01 тикшерелгән.
14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2014-05-31 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.
15. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). әлеге чыганактан 2013-11-16 архивланды. 2013-11-16 тикшерелгән.
16. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. әлеге чыганактан 2014-08-02 архивланды. 2014-08-02 тикшерелгән.
17. Оценка численности населения Смоленской области на 1 января 2009-2015 годов
18. Томск и Смоленск стали городами-побратимами(үле сылтама)
19. Тум и Смоленск стали городами-побратимами(үле сылтама)

Тышкы сылтамалар

• Рәсми сайт