আফগানিস্তান (পশতু: د افغانستان اسلامي امارت দ্য আফ্গানিস্তান ইছ্লামি ইমাৰাত), ইয়াৰ চৰকাৰী নাম হৈছে আফগানিস্তান ইছলামি আমিৰাত। ই দক্ষিণ-পশ্চিম এছিয়াৰ এখন ৰাষ্ট্ৰ। ৰাষ্ট্ৰখন ইৰাণ, পাকিস্তান, চীন, তাজিকিস্তান, উজবেকিস্তান আৰু তুৰ্কমেনিস্তানৰ মধ্যস্থলত এটা ভূ-বেষ্টিত মালভূমিৰ ওপৰত অৱস্থিত।
আফগানিস্তানৰ পূব আৰু দক্ষিণে পাকিস্তান[10], পশ্চিমে ইৰাণ, উত্তৰে তুৰ্কমেনিস্তান, উজবেকিস্তান আৰু তাজিকিস্তান, উত্তৰ-পূবত চীন অৱস্থিত। আফগানিস্তান শব্দটোৰ অৰ্থ "আফগান (তথা পশতুন) জাতিৰ দেশ।" আফগানিস্তানৰ অধিকাংশ অঞ্চল পৰ্বত আৰু মৰুভূমিৰে আবৃত। দেশখনৰ বৃহত্তম চহৰ আৰু ৰাজধানী হৈছে কাবুল।
ইতিহাস
ঐতিহাসিক প্ৰত্নতাত্বিক স্থান খনন কৰি দেখা গৈছে যে উত্তৰ আফগানিস্তানত প্ৰায় ৫০,০০০ বছৰ আগৰপৰাই মানুহৰ বসতি আছিল। ধাৰণা কৰা হয় যে আফগানিস্তানৰ খেতি কৰা সম্প্ৰদায় বিশ্বৰ প্ৰাচীনতম খেতি কৰা সম্প্ৰদায়ৰ ভিতৰত অন্যতম।[11][12] ২০০০ খ্ৰীষ্টপূৰ্বৰ পিছত এই অঞ্চললৈ মধ্য এছিয়াৰ লোক আধুনিক আফগানিস্তানৰ সীমান্তত আহি থাকিবলৈ লৈছিল। এই লোকসকলে পৰৱৰ্তী কালত ইৰাণ, ভাৰত আৰু ইউৰোপৰ দিশে বসতি স্থাপন কৰিছিল। তেতিয়া এই অঞ্চলৰ নাম আছিল আৰিয়ানা।[13][14][15]
উত্তৰ-পশ্চিম, পশ্চিম আৰু দক্ষিণৰ সীমান্তবৰ্তী অঞ্চলসমূহ মূলত মৰুভূমি আৰু পৰ্বতশ্ৰেণী। উত্তৰ-পূবৰ দিশটো লাহে লাহে ওখ হৈ হিমবাহ-আবৃত পশ্চিম হিমালয়ৰ হিন্দুকুশ পৰ্বতৰ সৈতে মিলিত হৈছে।"আমু দৰিয়া" নদী আৰু ইয়াৰ উপনদী "পাঞ্জ" দেশখনৰ উত্তৰ সীমান্ত নিৰ্ধাৰণ কৰিছে। আফগানিস্তানৰ অধিকাংশ অঞ্চল উচ্চ পৰ্বতময় অঞ্চল। দেশখনৰ প্ৰায় অৰ্ধেক অঞ্চলৰ উচ্চতা সমুদ্ৰ পৃষ্ঠৰপৰা ২,০০০ মিটাৰ বা তাতোধিক উচ্চতাত অবস্থিত। সৰু সৰু হিমবাহ আৰু বছৰব্যাপী তুষাৰক্ষেত্ৰ প্ৰায়েই পৰিলক্ষিত হয়। উত্তৰ-পূব সীমান্তত অৱস্থিত ৭,৪৮৫ মিটাৰ উচ্চতা বিশিষ্ট "নছাক" (Noshaq) আফগানিস্তানৰ উচ্চতম পৰ্বতশৃঙ্গ।
নদী উপত্যকা আৰু কিছু ভূগৰ্ভস্থ পানীবিশিষ্ট নিম্নভূমি কৃষিভূমি বা অন্য কোনো কামৰ উপযোগী নহয়। মাত্ৰ ১২ শতাংশ অঞ্চল পশু চৰোৱাৰ যোগ্য। দেশখনৰ মাত্ৰ ১ শতাংশ অঞ্চল বনাঞ্চল, আৰু এইসমূহ মূলতঃ পূব আৰু দক্ষিণ-পূব আফগানিস্তানত অৱস্থিত।
আফগানিস্তানৰ পাৰ্বত্য অঞ্চলত চিৰসেউজ বন, ওক, পপলাৰ, হেজেলনাট ঝাড়, কাঠবাদাম, পেস্তাবাদাম ইত্যাদি দেখা পোৱা যায়। উত্তৰৰ সমতলভূমি মূলতঃ শুকান, বৃক্ষহীন ঘাঁহনি আৰু দক্ষিণ-পশ্চিমৰ সমভূমি বসবাসৰ অনুপযোগী মৰুভূমি অঞ্চল। শুকান অঞ্চলৰ গছৰ ভিতৰত ক্যামেল থৰ্ন, লোকোউইড, মিমোসা, ওয়াৰ্মউড, সেজব্ৰাশ ইত্যাদি।
আফগানিস্তানৰ বনাঞ্চলত দেখা পোৱা প্ৰাণীৰ ভিতৰত আছে "আৰ্গালি" (মাৰ্ক' প'ল' ভেড়া নামেৰেও পৰিচিত), "উৰিয়াল" (বন্য ভেড়া), "আইবেক্স" বা বুনো ছাগলী, ভালুক, শিয়াল, হায়েনা ইত্যাদি। ইয়াৰ উপৰিও বন্য শহাপহু আৰু অনেক তীক্ষ্ণদন্ত প্ৰাণী (Rodents) দেখা পোৱা যায়। ইয়াৰ ভিতৰত কিছু কিছু স্তন্যপায়ী বিলুপ্ত হৈ গৈছে। গ্যাজেল হৰিণ, চিতা, বৰফ চিতা, মাৰ্কৰ ছাগলী আৰু বাকত্ৰীয় হৰিণ - সকলোতকৈ বেছি সমস্যাৰ সম্মুখীন। আফগানিস্তানত প্ৰায় ২০০ জাতিৰ চৰাইও দেখা পোৱা যায়। ফ্লেমিংগো আৰু অন্যান্য জলচৰ চৰাই গজনীৰ উত্তৰ আৰু দক্ষিণে হ্ৰদ অঞ্চলত দেখা পোৱা যায়।"ছাইবেৰীয় বগলী"ৰ দৰে কিছুমান চৰাইয়ে চিকাৰৰ বাবে অস্তিত্ব হেৰুৱাৰ সম্মুখীন হৈছে।
জলবায়ু
আফগানিস্তানৰ অধিকাংশ অঞ্চলতেই অধঃ সুমেৰুদেশীয় পাৰ্বত্য জলবায়ু বিদ্যমান। অন্যহাতে শীতকাল শুকান হয়। পৰ্বতীয় অঞ্চলত আৰু পাকিস্তানৰ সীমান্তবৰ্তী কিছু উপত্যকাত মৌচুমী বায়ু বয়। আফগানিস্তানৰ মূলতঃ ঋতু দুটা। গ্ৰীষ্মকাল আৰু শীতকাল। উত্তৰৰ উপত্যকাত ৪৯° ছেলছিয়াছ পৰ্য্যন্ত তাপমাত্ৰা গ্ৰীষ্মকালত হোৱাৰো তথ্য আছে। শীতকালৰ সময়ত হিন্দুকুশ আৰু ইয়াৰ আশেপাশে থকা ২০০০ মিটাৰ উচ্চতাবিশিষ্ট অঞ্চলৰ তাপমাত্ৰা -৯° ছেলছিয়াছলৈকে নামে। অন্যান্য উচ্চ অঞ্চলৰ উচ্চতাভেদে তাপমাত্ৰাৰ তাৰতম্য ঘটে। অৰ্থাৎ এদিনতে তাপমাত্ৰাৰ ব্যাপক তাৰতম্য ঘটিব পাৰে। অক্টোবৰ আৰু এপ্ৰিলৰ মাজসময়ত বৃষ্টিপাত হয়। মৰুভূমি অঞ্চলত বছৰি ৪ ইঞ্চিতকৈও কম বৃষ্টি হয়। অন্যহাতে পৰ্বত অঞ্চলৰ বছৰ বৃষ্টিপাতৰ পৰিমাণ ৪০ ইঞ্চিৰো বেছি হয় আৰু ইয়াৰ অধিকাংশই তুষাৰপাত। পশ্চিম দিশত সূৰ্য্যৰ উত্তাপত স্থানীয় ঘূৰ্ণিবায়ু উঠাটো এটা সাধাৰণ ঘটনা।
প্ৰাকৃতিক সম্পদ
আফগানিস্তানত কম পৰিমাণৰ মণি, সোণ, তাম আৰু কয়লা পোৱাৰ ইতিহাস থাকিলেও প্ৰণালীবদ্ধভাবে খনিজ আহৰণ ১৯৬০ দশকৰ পৰা আৰম্ভ হয়। ১৯৭০ দশকত দেশখনত উত্তৰ অঞ্চলত প্ৰাকৃতিক গেছৰ সম্ভেদ পোৱা যায়। ইয়াৰ পিছত পেট্ৰোলিয়াম আৰু কয়লাৰো সম্ভেদ পোৱা যায়। দেশখনত উল্লেখযোগ্য পৰিমাণৰ তাম, লোহা, ক্ৰ'মাইট, দস্তা, গন্ধক, লৱণ, ইউৰেনিয়াম আৰু অভ্ৰৰ খনি আছে।[2][16][17][18] তেতিয়াৰ ছোভিয়ত আক্ৰমণ আৰু তৎপৰবৰ্তী গৃহযুদ্ধৰ কাৰণে আফগানিস্তান এই খনিজ সম্পদৰ সদ্ব্যবহাৰ কৰিব পৰা নাছিল। বহু শতাব্দী ধৰি আফগানিস্তান দুষ্প্ৰাপ্য আৰু অৰ্ধ-দুষ্প্ৰাপ্য পাথৰৰো উৎসস্থল।
প্ৰশাসনিক অঞ্চলসমূহ
মানচিত্ৰত আফগানিস্তানৰ ৩৪খন প্ৰদেশ
আফগানিস্তান প্ৰশাসনিকভাবে ৩৪টি প্ৰদেশ বা ৱিলায়ত-ত বিভক্ত কৰা হৈছে। প্ৰতিখন প্ৰদেশৰ নিজস্ব ৰাজধানী আছে। এই প্ৰদেশবিলাকক পুনৰ ৩৯৮খন সৰু সৰু জিলাত বিভক্ত কৰা হৈছে। সাধাৰণতে একোখন চহৰ আৰু গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ সৈতে একোখন জিলা গঠিত হৈছে।
আফগানিস্তানত দুই ধৰণৰ শিক্ষাব্যৱস্থা বিদ্যমান। এটা হ'ল প্ৰাচীনকালত প্ৰচলিত মাদ্ৰাছা ব্যবস্থা, য'ত মোল্লাৰ কোৰান পঢ়া- লিখা আৰু প্ৰাথমিক গণিত শিক্ষা দিয়া হয়। অন্য শিক্ষা ব্যৱস্থাতো১৯৬৪ চনত আফগান সংবিধান অনুসৰি পশ্চিমীয়া শিক্ষাব্যৱস্থাৰ অনুসৰণত প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল, য'ত সমস্ত বয়সৰ স্তৰত শিক্ষাগ্ৰহণ বিনামূল্য আৰু বাধ্যতামূলক আছিল। কিন্তু এই ব্যবস্থাৰ লক্ষ্য পূৰণ হোৱা নাই। পাঁচ বছৰৰ প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ ওপৰত জোৰ দিয়া হয়। কাবুল আৰু অন্যান্য ডাঙৰ চহৰসমূহত মাধ্যমিক স্কুলৰ ব্যৱস্থা আছিল। কিন্তু সংখ্যাগৰষ্ঠ আফগান লোক এমন অঞ্চলত বসবাস কৰিছিল, য'ত কোনো স্কুল নাছিল।
এক দশকৰো অধিক কাল যুদ্ধৰ বাবে দেশখনৰ শিক্ষাব্যৱস্থাৰ বহুতো ক্ষতি হৈছিল। গৃহযুদ্ধৰ কাৰণে দেশখনৰ প্ৰায় সকলো বিদ্যালয় আৰু উচ্চতৰ বিদ্যাপ্ৰতিষ্ঠানসমূহ বন্ধ হৈ গৈছিল। তালিবানে মহিলাৰ শিক্ষা নিষিদ্ধ কৰে। কেৱল কুৰাণ শ্বৰীফ মুখস্থ কৰা অনুমোদিত আছিল।
২০০১ চনত তালিবানৰ পতন হোৱাৰ পিছত দেশখনৰ শিক্ষা ব্যৱস্থা পূৰ্বৰ তুলনাত উন্নত হয়। ১৯৩২ চনত প্ৰতিষ্ঠিত কাবুল বিশ্ববিদ্যালয় দেশখনৰ বৃহত্তম আৰু সম্মানিত শিক্ষাপ্ৰতিষ্ঠান। ২০০২ চনত কাবুল বিশ্ববিদ্যালয় পুৰুষ আৰু মহিলা দুয়োৰে বাবে পুনৰ মুকলি কৰা হয়। ২০১১ চনৰ পৰিসংখ্যা মতে, প্ৰায় ৮২,০০০ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে দেশখনৰ বিভিন্ন বিশ্ববিদ্যালয়ত নামভৰ্তি কৰিছিল।[34] ২০০৬ চনত সহশিক্ষামূলক আফগানিস্তান মাৰ্কিন বিশ্ববিদ্যালয় প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়; ইয়াত শিক্ষাৰ মাধ্যম ইংৰাজী। মাজাৰ-ই-শ্বৰীফ চহৰত ৬০০ একৰ এলেকা জুৰি বালখ বিশ্ববিদ্যালয় নিৰ্মাণৰ কাম-কাজ আৰম্ভ কৰা হৈছে।[35]
↑Footnote: The Government of India also considers Afghanistan to be a bordering country. This is because it considers the entire state of Jammu and Kashmir to be a part of India including the portion bordering Afghanistan. A ceasefire sponsored by the United Nations in 1948 froze the positions of Indian and Pakistani held territory. As a consequence, the region bordering Afghanistan is in Pakistani-administered territory.
↑Sites in Perspective, chapter 3 of Nancy Hatch Dupree, An Historical Guide To Afghanistan.
↑AfghanistanArchived 2004-07-17 at the Wayback Machine, Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2006 (specifically John Ford Shroder, B.S., M.S., Ph.D.
Regents Professor of Geography and Geology, University of Nebraska. Editor, Himalaya to the Sea: Geology, Geomorphology, and the Quaternary and other books).
↑Afghanistan: ancient Ariana (1950), Information Bureau, London, p3.
↑M. Witzel, "The Vīdẽvdaδ list obviously was composed or redacted by someone who regarded Afghanistan and the lands surrounding it as the home of all Indo-Iranians (airiia), that is of all (eastern) Iranians, with Airiianem Vaẽjah as their center." page 48, "The Home Of The Aryans", Festschrift J. Narten = Münchener Studien zur Sprachwissenschaft, Beihefte NF 19, Dettelbach: J.H. Röll 2000, 283–338. Also published online, at Harvard University (LINK)
↑"Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. Archived from the original on 14 July 2012. http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+af0037)। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 October 2010. "In 1996, approximately 40% of Afghans were Pashtun, 11.4 of whom are of the Durrani tribal group and 13.8% of the Ghilzai group. Tajiks make up the second largest ethnic group with 25.3 % of the population, followed by Hazaras, 18 %; Uzbeks, 6.3 %; Turkmen, 2.5 %; Qizilbash, 1%; 6.9 % other."
.svg)
update.PNG)
