Kabinet-Biesheuvel I

Kabinet-Biesheuvel I
De bordesscène van de ministers van het kabinet-Biesheuvel I met links in het midden koningin Juliana bij Huis ten Bosch op 6 juli 1971
Coalitie	KVP, VVD, ARP, CHU, DS'70
Zeteltal TK	35 + 16 + 13 + 10 + 8 = 82
Premier	Barend Biesheuvel
Beëdiging	6 juli 1971
Demissionair	19 juli 1972
Ontslagdatum	9 augustus 1972
Voorganger	De Jong
Opvolger	Biesheuvel II
Zetels in de Tweede Kamer
Overzicht kabinetten
Portaal    Politiek

Het kabinet-Biesheuvel I was het Nederlandse kabinet van 6 juli 1971 tot 9 augustus 1972. Het kabinet werd gevormd op basis van een regeerakkoord van de Tweede Kamerfracties van de Katholieke Volkspartij (KVP), Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD), Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en de Democratisch Socialisten '70 (DS'70) na de Tweede Kamerverkiezingen van 1971. Hiermee was in het politieke spectrum vooral het centrum goed vertegenwoordigd.

Het kabinet-Biesheuvel I was een dubbel meerderheidskabinet dat zowel in de Eerste Kamer als Tweede Kamer kon rekenen op een meerderheid. Het was het eerste en laatste kabinet waarin de Democratisch Socialisten '70, een rechtse afsplitsing van de PvdA, regeringsdeelname hadden.[1] Het premierschap van Biesheuvel was in staatsrechtelijke zin uitzonderlijk, omdat zijn partij niet de grootste was geworden bij de verkiezingen, maar slechts vierde. Boerenzoon Biesheuvel gold destijds echter als een van de absolute zwaargewichten in de Nederlandse politiek.[2]

Verloop

Financieel-economische problemen staan centraal, waarbij de toenemende inflatie het grootste probleem is. DS'70 maakt zich sterk voor toepassing van het profijtbeginsel, de burger moest meer gaan betalen voor diensten van de overheid. In dit verband leidde vooral de verhoging van het collegegeld voor universiteiten en hogescholen van 200,- naar 1000,- tot veel tumult. Verder op financieel-economisch gebied krijgt het kabinet te maken met wat wel wordt genoemd 'stagflatie': een combinatie van stagnerende economie en toenemende inflatie (prijsstijgingen). Het financieringstekort loopt op naar 3,9 miljard in 1971 en de werkloosheid stijgt naar 150.000. De inflatie bedraagt in 1971 zeven procent. Al op 4 augustus 1971 trekt het kabinet de door het vorige kabinet genomen loonmaatregel in. Ook de prijscalculatiemaatregel wordt ingetrokken.

Een belangrijke en politiek uiterste gevoelige zaak waarmee het kabinet te maken krijgt, is de discussie over de mogelijke gratiëring van de Drie van Breda (drie tot levenslang veroordeelde Duitse oorlogsmisdadigers). Uiteindelijk ziet het kabinet hier vanaf, nadat de Tweede Kamer zich via een motie-Voogd in meerderheid tegen heeft verklaard.[3]

Een belangrijke sociale kwestie is de totstandkoming van een Sociaal Contract tussen regering, bedrijfsleven en vakbonden. De Sociaal Economisch Raad (SER) had daartoe opgeroepen omdat het voor de komende jaren steile kostenverhogingen voorzag, die zouden moeten worden tegengegaan door loonmatiging.[4]

In juni 1972 diende minister van Justitie Dries van Agt (KVP) en minister van Volksgezondheid en Milieuhygiëne Louis Stuyt een wetsvoorstel in over gewenste zwangerschapsonderbreking (abortus provocatus). Het beginsel daarbij was dat het laten uitvoeren van abortus strafbaar blijft, tenzij er gegronde medische redenen voor zijn ('nee, tenzij'). Eerder (in 1970) hadden de PvdA-Tweede Kamerleden Jan Lamberts en Hein Roethof een inhoudelijk tegengesteld voorstel ingediend, om door een zwangere vrouw gewenste abortus in beginsel uit het strafrecht te halen ('ja, mits'). Beide voorstellen bleven nog onafgedaan.

Onder minister van Buitenlandse Zaken Norbert Schmelzer (KVP), die als sluwe realpolitiker werd gezien, voerde de regering een beleid dat meer was gericht op Europese samenwerking, in tegenstelling tot het Atlantische beleid van voormalig minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns. Biesheuvel was voorheen enkele jaren lid geweest van het Europees Parlement, een functie die indertijd als bijbaan kon worden uitgeoefend.[2]

Ambtsbekleders

Ambtsbekleders			Minister / Ministerie		Termijn	Partij
		mr. B.W. (Barend) Biesheuvel (1920–2001)	Minister-president / Minister	Algemene Zaken	6 juli 1971 – 11 mei 1973 [5]	ARP
		mr. R.J. (Roelof) Nelissen (1931–2019)	Vicepremier / Minister	Financiën		KVP
		mr. W.J. (Molly) Geertsema (1918–1991)	Vicepremier / Minister	Binnenlandse Zaken		VVD
		drs. W.K.N. (Norbert) Schmelzer (1921–2008)	Minister	Buitenlandse Zaken		KVP
		mr. A.A.M. (Dries) van Agt (1931–2024)	Minister	Justitie	6 juli 1971 – 8 september 1977 [5]
		mr.drs. H. (Harrie) Langman (1931–2016)	Minister	Economische Zaken	6 juli 1971 – 11 mei 1973 [5]	VVD
		H.J. (Hans) de Koster (1914–1992)	Minister	Defensie
		dr. L.B.J. (Louis) Stuyt (1914–2000)	Minister	Volksgezondheid en Milieuhygiëne		KVP
		drs. J. (Jaap) Boersma (1929–2012)	Minister	Sociale Zaken	6 juli 1971 – 19 december 1977 [5]	ARP
		mr. Ch. (Chris) van Veen (1922–2009)	Minister	Onderwijs en Wetenschappen	6 juli 1971 – 11 mei 1973 [5]	CHU
		dr. W. (Willem) Drees jr. (1922–1998)	Minister	Verkeer en Waterstaat	6 juli 1971 – 21 juli 1972 [6]	DS'70
		drs. B.J. (Bé) Udink (1926–2016)			21 juli 1972 – 11 mei 1973 [5]	CHU
		ir. P.J. (Pierre) Lardinois (1924–1987)	Minister	Landbouw en Visserij	5 april 1967 – 1 januari 1973 [7] [5]	KVP
		drs. B.J. (Bé) Udink (1926–2016)	Minister	Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening	6 juli 1971 – 11 mei 1973 [5]	CHU
		P.J. (Piet) Engels (1923–1994)	Minister	Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk		KVP
Ambtsbekleders			Minister / Portefeuille / Ministerie		Termijn	Partij
		mr. R.J. (Roelof) Nelissen (1931–2019)	Minister	Surinaamse en Nederlands- Antilliaanse Zaken (Binnenlandse Zaken)	6 juli 1971 – 28 januari 1972	KVP
		ir. P.J. (Pierre) Lardinois (1924–1987)			28 januari 1972 – 1 januari 1973
		mr.dr. C. (Kees) Boertien (1927–2002)	Minister	• Ontwikkelings- samenwerking (Buitenlandse Zaken)	6 juli 1971 – 11 mei 1973 [5]	ARP
		jhr.mr. M.L. (Mauk) de Brauw (1925–1984)	Minister	• Wetenschaps- beleid • Wetenschappelijk Onderwijs (Onderwijs en Wetenschappen)	6 juli 1971 – 21 juli 1972 [6]	DS'70
		mr. Ch. (Chris) van Veen (1922–2009)			21 juli 1972 – 11 mei 1973 [5]	CHU
Ambtsbekleders			Staatssecretaris / Portefeuille / Ministerie		Termijn	Partij
		drs. A. (Jan) van Stuijvenberg (1928)	Staatssecretaris	• Agglomeratie Zaken • Rijksdienst (Binnenlandse Zaken)	17 juli 1971 – 21 juli 1972 [6]	DS'70
		drs. Th.E. (Tjerk) Westerterp (1930–2023)	Staatssecretaris	• Europese Zaken (Buitenlandse Zaken)	17 augustus 1971 – 11 mei 1973 [5]	KVP
		mr. W. (Willem) Scholten (1927–2005)	Staatssecretaris	• Fiscale Zaken • Belastingdienst (Financiën)	14 juli 1971 – 19 maart 1973 [5]	CHU
		mr. A.P.J.M.M. (Fons) van der Stee (1928–1999)		• Financiën Lagere Overheden (Financiën)	14 juli 1971 – 12 maart 1973 [5]	KVP
		mr. J.H. (Hans) Grosheide (1930–2022)	Staatssecretaris	• Integratie • Immigratie • Asielzaken • Vreemdelingen- zaken • Jeugd- bescherming • Gevangeniswezen • Rehabilitatie (Justitie)	28 juli 1971 – 11 mei 1973 [5]	ARP
		drs. J.J.M. (Jan) Oostenbrink (1936)	Staatssecretaris	• Midden- en Kleinbedrijf • Toerisme (Economische Zaken)	17 juli 1971 – 11 mei 1973 [5]	KVP
		A. (Adri) van Es (1913–1994)	Staatssecretaris	• Materieel- voorzieningen • Personeels- beleid (Defensie)	14 augustus 1963 – 16 september 1972 [7][5]	ARP
		mr. J.G. (Koos) Rietkerk (1927–1986)	Staatssecretaris	• Sociale Zekerheid • Arbeids- omstandigheden (Sociale Zaken)	28 juli 1971 – 23 april 1973 [5]	VVD
		mr.drs. C.E. (Kees) Schelfhout (1918–1983)	Staatssecretaris	• Kleuterscholen • Basisonderwijs • Buitengewoon Onderwijs (Onderwijs en Wetenschappen)	28 juli 1971 – 11 mei 1973 [5]	KVP
		dr. R.J.H. (Roelof) Kruisinga (1922–2012)	Staatssecretaris	• Wegverkeer • Openbaar Vervoer • Spoorwegen • Scheepvaart • PTT (Verkeer en Waterstaat)	28 juli 1971 – 20 maart 1973 [5]	CHU
		drs. K.W. (Werner) Buck (1925–2010)	Staatssecretaris	• Stadsvernieuwing (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening)	17 augustus 1971 – 11 mei 1973 [5]	KVP
		S. (Fia) van Veenendaal- van Meggelen (1918–2005)	Staatssecretaris	• Bijstand • Maatschappelijke Dienstverlening • Pensioenen • Armoedebeleid (Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk)	28 juli 1971 – 21 juli 1972 [6]	DS'70
		H.J.L. (Henk) Vonhoff (1931–2010)		• Volksontwikkeling • Jeugdbeleid • Cultuurbeleid • Kunstbeleid • Mediabeleid • Sport • Natuurbehoud (Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk)	28 juli 1971 – 23 april 1973 [5]	VVD
Bron: Kabinet-Biesheuvel I Rijksoverheid.nl

Kabinetsformatie

Zie Kabinetsformatie Nederland 1971 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• Tweede Kamerverkiezingen 1971: 28 april 1971
• Beëdiging kabinet: 6 juli 1971
• Duur formatie: 69 dagen
• Informateur
  • Piet Steenkamp (KVP), (15 mei 1971 – 20 juni 1971) 37 dagen
• Formateur
  • Barend Biesheuvel (ARP), (21 juni 1971 – 5 juli 1971) 15 dagen

Hoewel de KVP de grootste partij was, leverde deze partij de premier niet. In die tijd was het ten eerste nog geen vanzelfsprekendheid dat de grootste regeringspartij de premier leverde, anderzijds had de KVP, na het passeren van oud-premier Piet de Jong voor het lijsttrekkerschap, geen voor de hand liggende kandidaat.

Reden ontslagaanvraag

Zie Kabinetscrisis uit 1972 over het financieel-economisch beleid voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Er ontstond verschil van mening in de ministerraad over het te voeren loon- en prijsbeleid en de bezuinigingen, waarna DS'70 besloot het kabinet te verlaten. De DS'70-bewindslieden dienden op 19 juli 1972 hun ontslag in, waardoor het kabinet niet meer kon rekenen op een meerderheid in de Tweede Kamer. De overige leden van het kabinet stelden daarom hun functie ter beschikking en het kabinet werd derhalve demissionair. Na een formatieperiode van 22 dagen kwam het rompkabinet Biesheuvel II aan het bewind.[8]

Zie ook

• Tweede Kamerverkiezingen 1971
• Lijst van Tweede Kamerleden 1971-1972

Referenties

1. Kabinet-Biesheuvel I en II (1971-1973). Parlement & Politiek. Gearchiveerd op 19 april 2023.
2. Fons Kockelmans, Barend Biesheuvel – Nederlandse minister-president. historiek.nl. Historiek VOF (6 maart 2020). Geraadpleegd op 5 maart 2024.
3. Leon van Damme, Veertig jaar geleden: de Drie van Breda. Montesquieu Instituut (10 februari 2011). Gearchiveerd op 15 augustus 2017. Geraadpleegd op 12 augustus 2017.
4. "SER adviseert afsluiten van sociaal contract - afspraken nodig over prijsbeleid en inkomenspolitiek in toekomst", Leeuwarder Courant, 19 mei 1972. – via delpher.nl.
5. Functie gecontinueerd in het volgende kabinet-Biesheuvel II.
6. Afgetreden.
7. Functie gecontinueerd van het vorige kabinet-De Jong.
8. Jan Joost Lindner, Ideeën van Drees jr. waren te afwijkend. Volkskrant (8 september 1998). Gearchiveerd op 16 augustus 2017. Geraadpleegd op 15 augustus 2017.

Mediabestanden

Zie de categorie Cabinet Biesheuvel I van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.