cy Blaenau Ffestiniog

Blaenau Ffestiniog
Math	tref
Poblogaeth	4,875
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.9944°N 3.9375°W
Cod OS	SH705455
Cod post	LL41
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Liz Saville Roberts (Plaid Cymru)
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Tref yng Ngwynedd, Cymru, yw Blaenau Ffestiniog( ynganiad ). Fe'i lleolir gerllaw Parc Cenedlaethol Eryri. Mae ganddi boblogaeth o 4,830 (Cyfrifiad 2001) (Gan gynnwys Llan Ffestiniog ). Mae Caerdydd 175.6 km i ffwrdd o Flaenau Ffestiniog ac mae Llundain yn 308.2 km. Y ddinas agosaf ydy Bangor sydd 29 km i ffwrdd.

Roedd y dref yn ganolfan bwysig iawn yn y diwydiant llechi.

Mae'r wlad o gwmpas y dref yn rhan o Barc Cenedlaethol Eryri, ond dyw'r dref ei hunan ddim - fe'i heithrwyd oherwydd yr olion diwydiannol sy'n amlwg o amgylch y dref. Dywedir ei bod yn bwrw llawer o law yno. Lleolir y Moelwynion yn agos i'r dref, uwchben pentref Tanygrisiau.

Mae'r cylch yn cael ei wasanaethu gan bapur bro o'r enw Llafar Bro sy'n cael ei gyhoeddi unwaith y mis.

Yn hanesyddol, roedd yn rhan o Sir Feirionnydd.

Hanes

Tyfodd y Blaenau yn gyflym o gwmpas y chwareli llechi yn ystod y 19g wedi i ŵr o'r enw Methusalem Jones ddarganfod llechfaen yn yr ardal yn yr 1760au. Agorwyd rheilffordd fach (Rheilffordd Ffestiniog heddiw) i gludo llechi o'r Blaenau i Borthmadog, oedd yn borthladd bach prysur yn y 19eg ganrif. Yn anterth y diwydiant llechi ar droad yr 20g, cododd poblogaeth y dref i 11,434 yn ôl cyfrifiad 1901, gan ei gwneud yn ail dref fwyaf gogledd Cymru ar ôl Wrecsam ar y pryd.^[1]

Diwylliant

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd yr Eisteddfod Genedlaethol ym Mlaenau Ffestiniog ym 1898.

Cerddoriaeth Gyfoes Gymraeg

Mae rhestr faith o fandiau chwyldroadol Cymraeg sy'n dod o Flaenau Ffestiniog, yn eu plith: Anweledig, Llwybr Llaethog, Mim Twm Llai, Frizbee, dau boi o Blaena, Llan Clan a Gwibdaith Hen Fran er enghraifft.

Côr Meibion y Brythoniaid

Prif: Rhestr o ganeuon a recordiwyd gan Gôr Meibion y Brythoniaid

Prif: Rhestr o ganeuon a recordiwyd gan Gôr Meibion y Moelwyn

Trafnidiaeth

Saif Blaenau ar un pen Rheilffordd Dyffryn Conwy, sy'n ei chysylltu â Chyffordd Llandudno a Llandudno trwy dirlun prydfrerth Dyffryn Lledr a Dyffryn Conwy. Ceir lein arall sydd ar gyfer twristiaid yn bennaf heddiw ond yn y gorffennol a fu'n dwyn llechi i'r cei ym Mhorthmadog, sef Reilffordd Ffestiniog. Mae'r A470 yn mynd trwy'r dref cyn dringo Bwlch y Gorddinan. Mae gwasanaethau bws cyson T22 i Borthmadog a Chaernarfon sy'n cysylltu â'r gwasanaeth i Fangor ac mae gwasanaethau bysus eraill i Landudno a Dolgellau. Mae gwasanaeth bws lleol hefyd sy'n cysylltu Tanygrisiau a Rhiwbryfdir gyda chanol y dref.

Ysgolion

Mae'r dref yn cael ei gwasanaethu gan dair ysgol gynradd, sef: Ysgol Manod, Ysgol Maenofferen ac Ysgol Tanygrisiau. Mae'r ysgolion hyn yn bwydo'r ysgol uwchradd leol, Ysgol y Moelwyn.

Clybiau a Chymdeithasau

Clwb Pêl-droed Amaturiaid y Blaenau
Clwb Rygbi Bro Ffestiniog
Clwb Golff Ffestiniog
Seindorf yr Oakeley
Côr y Brythoniaid
Côr y Moelwyn
Y Fainc Sglodion - cymdeithas hanesyddol leol
Sgotwrs 'Stiniog

Seiclwr mynydd yn ymarfer ar un o draciau Antur Stiniog, Blaenau Ffestiniog

Cyflogaeth

Er fod y diwydiant chwareli llechi yn parhau i gyflogi nifer o bobl yn y dref, mae'r diwydiant hwn wedi cael ei ddisodli fel prif gyflogwyr gan ffatri Blaenau Plastics sydd â staff o tua 300. Rhai o gyflogwyr mawr eraill y dref yw ffatri Metcalfe, sy'n creu offer arlwyo, a phwerdy trydan-dŵr Tanygrisiau. Mae dau gwmni cludiant ffyrdd mawr wedi eu lleoli yn yr ardal hefyd, sef 'Roberts Ffestiniog' o Lan Ffestiniog a 'E. Hughes' o'r Manod.

Gwahanol Ardaloedd y Dref

Tanygrisiau sy'n ystyried ei hun yn bentref ar wahân.
Rhiwbryfdir
Canol y Dref
Manod

Tafarnau'r Dref

Gwesty'r Manod
Y Meirion
Tŷ Gorsaf
King's Head ('Y Tap')
Clwb Rygbi Bro Ffestiniog

Enwogion

Bruce Griffiths - ysgolhaig a geiriadurwr (golygydd Geiriadur yr Academi).
Arwel Gruffydd - actor a chyfarwyddwr artistig Theatr Genedlaethol Cymru.
Ted Breeze Jones - naturieithwr, adarydd a ffotograffydd.
Geraint Vaughan Jones - nofelydd.
Idwal Jones nofelydd Americanaidd Cymreig
Rhys Maengwyn Jones (1941-2001) archeolegydd ac anthropolegydd a oedd yn arbenigo yng nghyn hanes brodorion cynhenid Awstralia
Robert Thomas Jones - ysgrifennydd cyffredinol Undeb Chwarelwyr Gogledd Cymru ac Aelod Seneddol.
Eigra Lewis Roberts - nofelwraig a dramodydd.
Yr Athro Gwyn Thomas - cafodd y bardd ac ysgolhaig adnabyddus, a aned yn Nhanysgrisiau ei fagu yn y Blaenau.
R. Bryn Williams - ganed y llenor a hanesydd yn y Blaenau ym 1902 a threuliodd ei blentyndod cynnar yno cyn symud â'i rieni i'r Wladfa ym Mhatagonia.
Glyn Wise - seren teledu realiti a chyflwynwr ar raglen radio C2.
Dewi Prysor - awdur a chyflwynydd teledu.
Gai Toms - cerddor.
Ceri Cunnington - cerddor ac actor.
Gwyn Vaughan Jones - actor.

Y Glaw

Mae glaw y Blaenau yn ddihareb. Mae’r graff canlynol yn seiliedig ar ddata o Hanes Plwyf Ffestiniog yn dangos nad dihareb go iawn yw liquid sun brolia rhai trigolion y dref!