Cricieth

Cricieth

Math	tref, cymuned
Poblogaeth	1,736
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.917°N 4.2363°W
Cod SYG	W04000059
Cod OS	SH505385
Cod post	LL52
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Liz Saville Roberts (Plaid Cymru)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Tref hanesyddol a chymuned yng Ngwynedd, Cymru, yw Cricieth (ffurf amgen, ansafonol: Criccieth).[1][2] Saif ar arfordir deheuol Eifionydd.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)[3] ac yn Senedd y DU gan Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).[4]

Saif amddiffynfa trawiadol Castell Cricieth fel cawr uwch y dref. Saif y dref 8km (5mill) i'r gorllewin o Borthmadog, 14 km (9mill) i'r dwyrain o Bwllheli a 27 km (17mill) i'r de o Gaernarfon. Roedd ganddi boblogaeth o tua 1,826 yn 2001.[5]

Enillodd y dref wobr Cymru yn ei Blodau yn 1999. Cynhelir cystadleuaeth Y Dyn Cryfa (am godi carreg fawr o flaen y Neuadd Goffa) bob blwyddyn ym mis Mehefin.[6]

Hanes

Enw

Crug y caethion (crug + caith) yw ystyr enw Cricieth yn ôl arbenigwyr enwau lleoedd; cyfeiria'r enw at garchar y castell yn ôl pob tebyg.[2] "Kruceith" yw'r sillafiad cynharaf ar gofnod.[7] Yn y 14g, mewn llythyr at Hywel y Fwyall, Ceidwad y Castell, "Cruciaith" oedd yr enw a ddefnyddiwyd.[8]

Cynhanes

Gwyddom fod yma bobl yn byw'n yr ardal yn yr Oes Efydd cynnar, fel y dengys siambr gladdu Cerrig Cae Dyni i'r dwyrain o'r dref. Ceir olion cwpannau Celtaidd, sef celfyddyd gynnar ar y saith carreg, sy'n beth hynod o anghyffredin.[9] Ganganorum Promontorium (Penrhyn y Gangani) oedd enw Ptolemi ar yr ardal; llwyth Celtaidd o Iwerddon oedd y Gangani.

Oes y Tywysogion

Prif: Castell Cricieth

Codwyd y castell Cymreig hwn yn 1230 gan Lywelyn ab Iorwerth a reolodd yr ardal ers 1202; ond mae'r cofnodion ysgrifenedig yn nodi mai yn 1239 y'i codwyd, pan symudwyd pencadlys Eifionydd yma o Ddolbenmaen.

Tyfodd tref fechan wrth droed y Castell yn yr Oesoedd Canol.

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol Cymru yng Nghricieth ym 1975, ble'r enillodd Gerallt Lloyd Owen y gadair am ei awdl "Yr Afon".

Y tywydd yng Nghricieth

Hinsawdd Cricieth
Mis	Ion	Chw	Maw	Ebr	Mai	Meh	Gor	Aws	Med	Hyd	Tac	Rha	Blwyddyn
Tymheredd uchaf (cyfartalog) °C (°F)	8.0 (46.4)	8.0 (46.4)	9.0 (48.2)	11.0 (51.8)	14.0 (57.2)	17.0 (62.6)	18.0 (64.4)	19.0 (66.2)	17.0 (62.6)	14.0 (57.2)	11.0 (51.8)	9.0 (48.2)	12.92 (55.25)
Tymheredd isaf (cyfartalog) °C (°F)	3.0 (37.4)	3.0 (37.4)	4.0 (39.2)	5.0 (41.0)	8.0 (46.4)	10.0 (50.0)	12.0 (53.6)	12.0 (53.6)	11.0 (51.8)	9.0 (48.2)	6.0 (42.8)	4.0 (39.2)	7.25 (45.05)
dyddodiad mm (modfeddi)	83.8 (3.299)	55.9 (2.201)	66.0 (2.598)	53.3 (2.098)	48.3 (1.902)	53.3 (2.098)	53.3 (2.098)	73.7 (2.902)	73.7 (2.902)	91.4 (3.598)	99.1 (3.902)	94.0 (3.701)	845.8 (33.299)
Source: [10]

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[11][12][13]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Cricieth (pob oed) (1,753)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Cricieth) (1,101)			64.2%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Cricieth) (1085)			61.9%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Cricieth) (372)			46.4%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Cricieth a'r traeth

Fin nos yng Nghricieth

Cyfeiriadau

1. "Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Comisiynydd y Gymraeg. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-03-30. Cyrchwyd 29 Awst 2022.
2. Owen, Hywel Wyn (2007). Dictionary of the place-names of Wales. Richard Morgan. Llandysul: Gwasg Gomer. ISBN 978-1-84323-901-7. OCLC 191731809.
3. Gwefan Senedd Cymru
4. Gwefan Senedd y DU
5. "Cyfrifiad 2001". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2010-09-22. Cyrchwyd 2012-03-21.
6. "Cricieth - Y Garreg Orchest". Casgliad y Werin Cymru. Cyrchwyd 29 Awst 2022.
7. "Kruceith". Rhestr o Enwau Lleoedd Hanesyddol Cymru. Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-08-29. Cyrchwyd 29 Awst 2022.
8. Gwaith Iolo Goch, gol. D. R. Johnston (Gwasg Prifysgol Cymru, 1988), cerdd rhif II.37
9. "Gwefan Clifton Antiquarian Club; adalwyd 22/03/2012". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-10-08. Cyrchwyd 2012-03-21.
10. The Weather Channel : Criccieth Weather Adalwyd 2009-08-17
11. "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
12. Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
13. Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.

Trefi a phentrefi Gwynedd

Dinas
Bangor
Trefi
Abermaw  · Y Bala  · Bethesda  · Blaenau Ffestiniog  · Caernarfon  · Cricieth  · Dolgellau  · Harlech  · Nefyn  · Penrhyndeudraeth  · Porthmadog  · Pwllheli  · Tywyn
Pentrefi
Aberangell  · Aberdaron  · Aberdesach  · Aberdyfi  · Aber-erch  · Abergwyngregyn  · Abergynolwyn  · Aberllefenni  · Abersoch  · Afon Wen  · Arthog  · Beddgelert  · Bethania  · Bethel  · Betws Garmon  · Boduan  · Y Bont-ddu  · Bontnewydd (Arfon)  · Bontnewydd (Meirionnydd)  · Botwnnog  · Brithdir  · Bronaber  · Bryncir  · Bryncroes  · Bryn-crug  · Brynrefail  · Bwlchtocyn  · Caeathro  · Carmel  · Carneddi  · Cefnddwysarn  · Clynnog Fawr  · Corris  · Croesor  · Crogen  · Cwm-y-glo  · Chwilog  · Deiniolen  · Dinas, Llanwnda  · Dinas, Llŷn  · Dinas Dinlle  · Dinas Mawddwy  · Dolbenmaen  · Dolydd  · Dyffryn Ardudwy  · Edern  · Efailnewydd  · Fairbourne  · Y Felinheli  · Y Ffôr  · Y Fron  · Fron-goch  · Ffestiniog  · Ganllwyd  · Garndolbenmaen  · Garreg  · Gellilydan  · Glan-y-wern  · Glasinfryn  · Golan  · Groeslon  · Llanaber  · Llanaelhaearn  · Llanarmon  · Llanbedr  · Llanbedrog  · Llanberis  · Llandanwg  · Llandecwyn  · Llandegwning  · Llandwrog  · Llandygái  · Llanddeiniolen  · Llandderfel  · Llanddwywe  · Llanegryn  · Llanenddwyn  · Llanengan  · Llanelltyd  · Llanfachreth  · Llanfaelrhys  · Llanfaglan  · Llanfair  · Llanfihangel-y-Pennant (Abergynolwyn)  · Llanfihangel-y-Pennant (Cwm Pennant)  · Llanfihangel-y-traethau  · Llanfor  · Llanfrothen  · Llangelynnin  · Llangïan  · Llangwnadl  · Llwyngwril  · Llangybi  · Llangywer  · Llaniestyn  · Llanllechid  · Llanllyfni  · Llannor  · Llanrug  · Llanuwchllyn  · Llanwnda  · Llanymawddwy  · Llanystumdwy  · Llanycil  · Llithfaen  · Maentwrog  · Mallwyd  · Minffordd  · Minllyn  · Morfa Bychan  · Morfa Nefyn  · Mynydd Llandygái  · Mynytho  · Nantlle  · Nantmor  · Nant Peris  · Nasareth  · Nebo  · Pant Glas  · Penmorfa  · Pennal  · Penrhos  · Penrhosgarnedd  · Pen-sarn  · Pentir  · Pentrefelin  · Pentre Gwynfryn  · Pentreuchaf  · Pen-y-groes  · Pistyll  · Pontllyfni  · Portmeirion  · Prenteg  · Rachub  · Y Rhiw  · Rhiwlas  · Rhos-fawr  · Rhosgadfan  · Rhoshirwaun  · Rhoslan  · Rhoslefain  · Rhostryfan  · Rhos-y-gwaliau  · Rhyd  · Rhyd-ddu  · Rhyduchaf  · Rhydyclafdy  · Rhydymain  · Sarnau  · Sarn Mellteyrn  · Saron  · Sling  · Soar  · Talsarnau  · Tal-y-bont, Abermaw  · Tal-y-bont, Bangor  · Tal-y-llyn  · Tal-y-sarn  · Tanygrisiau  · Trawsfynydd  · Treborth  · Trefor  · Tre-garth  · Tremadog  · Tudweiliog  · Waunfawr