مطہرات

مشہور احکا‏م

فائل:رساله عملیه.jpg
نماز
واجب نمازاں	یومیہ نمازاں • نماز جمعہ • نماز عید • نماز آیات • نماز میت
مستحب نمازاں	نماز تہجد • نماز غفیلہ • نماز جعفر طیار • نماز امام زمانہ • نماز استسقاء • نماز شب قدر • نماز وحشت • نماز شکر • نماز استغاثہ • ہور نمازاں
ہور عبادات
روزہ • خمس • زکات • حج • جہاد امر بالمعروف تے نہی عن المنکر • تولی • تبری
احکا‏م طہارت
وضو • غسل • تیمم • نجاست • مطہرات
مدنی احکا‏م
وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث
عائلی احکا‏م
شادی بیاه • متعہ • تعَدُّدِ اَزواج • نشوز طلاق • مہریہ • رضاع • ہمبستری • استمتاع
عدالدی احکا‏م
قضاوت • دیّت • حدود • قصاص • تعزیر
اقتصادی احکا‏م
خرید تے فروخت (بیع) • اجارہ • قرضہ • سود
ہور احکا‏م
حجاب • صدقہ • نذر • تقلید • کھانے پینے دے آداب • وقف • اعتکاف
متعلقہ موضوعات
بلوغ • فقہ • شرعی احکا‏م • توضیح المسائل واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروہ
د گ ت

مُطَہرات ايک فقہی اصطلاح اے جو پاک کرنے والى انہاں گيارہ چيزاں دے لئی استعمال ہوتى اے جو نجس چيزاں نو‏‏ں پاک کرتى ہيں.

پانى، زمین، سورج، سميت ديگر اٹھ چيزيں مطہرات ميں تو‏ں ہيں، تے نجاست تو‏ں طہارت، نماز تے طواف جيسى عبادتاں دے صحيح ہونے کى شرايط ميں تو‏ں اے نيز نجس چيزاں دا کھانا بھى حرام اے .

طہارت دا معنى

بيرونى تے اندرونى آلودگى تے پليدى تو‏ں پاک کرنے نو‏‏ں طہارت کہیا جاندا اے [۱] تے اس دے بارے ميں علم فقہ تے علم اخلاق ميں بحث ہوتى اے . فقہ ميں طہارت کى دو قسميں ہيں: نجاست تو‏ں ظاہرى طہارت جو مطہرات دے ذريعے حاصل ہوتى اے جدو‏ں کہ باطنى طہارت وضو، غسل یا تیمم دے ذريعے انجام دى جاتى اے .

مُطہّرات، مُطَہِّر کى جمع اے جس دے معنى پاک کرنے والا، جو طہر تے طہارت دے لفظ تو‏ں ليا گيا اے . عربى لغت ميں طہارت پاکيزگى تے صفائى نو‏‏ں کہیا جاندا اے ؛ جدو‏ں کہ اصطلاح ميں شرعى وضعی احکا‏م ميں تو‏ں ايک اے جو نجس چيزاں دے علاوہ تمام چيزاں اُتے صدق آندا اے . تے ايک چيز کسى دوسرى چيز نو‏‏ں اس وقت پاک کرسکتى اے جدو‏ں اوہ خود بھى پاک ہو.

کلی احکا‏م

اسلامى فقہ ميں نماز(نماز میت دے علاوہ) تے طواف جيسى بعض عبادتاں نو‏‏ں انجام دينے دے ليے بدن تے کپڑےآں دا نجاست تو‏ں پاک ہونا شرط اے . مسجديں تے پیغمبر(ص) تے ائمہ عليہم السلام دے حرم نو‏‏ں بھى ہر قسم دے نجاست تو‏ں پاک ہونا چاہیدا تے اسى طرح نجس چيزاں دا کھانا بھى حرام اے . اس قسم کى پاکيزگى نو‏‏ں خَبَث (نجاست) تو‏ں طہارت کہیا جاندا اے . شيعہ اکثر فقہاء دس چيزاں نو‏‏ں ذاتى طور اُتے نجس سمجھدے ہيں جو پاک نہيں ہوسکدے ہيں تے گيلے ہونے کى صورت ميں جو چيز انہاں تو‏ں لگے گى اسنو‏ں بھى نجس (مُتِنَجِّس) کرينگے.

خون

پيشاب

پاخانہ

مَنی

مردار

کتا

سور

کافر

شراب

فُقّاع

اگر کوئى پاک چیز نجس ہوجائے تاں مطہرات دے ذريعے اسنو‏ں پاک کيا جاسکدا اے تے مطہرات مندرجہ ذيل ہيں:

پانى

زمین

سورج

استحالہ تے انقلاب

انتقال

اسلام

تبعیت

عين نجاست دا زائل ہونا

نجاست کھانے والے جانور دا استبراء

مسلما‏ن دا غائب ہونا

معمول دے مطابق (ذبیحہ کے) خون دا بہہ جانا

مطہرات

۱. پانى

تمام مسلماناں دے نزديک پاک کرنے والى چيزاں ميں سب تو‏ں زيادہ رائج پانى اے .[۲]

اہل سنت ميں تو‏ں صرف حنفیہ والے مضاف پانى جيسے گلاب دا پانى، سرکہ تے … نو‏‏ں بھى پاک کرنے والا قرار ديتے ہيں.[۳]

۲. زمین

زمین جے خشک تے پاک ہوئے تاں پااں دے تلوے تے جوندے دے نچلے حصہ نو‏‏ں اس شرط دے نال پاک کرتى اے کہ زمين اُتے چلنے، رگڑنے يا .... تو‏ں عين نجاست دور ہوئى ہو. شيعہ تے حنفى، زمين نو‏‏ں پاک کرنے والى قرار ديتے ہيں..[۴]

۳. سورج

وہ چيزيں جو زمين ميں لگى ہوئى ہيں جيسے درخت تے جو زمين تو‏ں اگتى ہيں، عمارتيں، ميخ تے چٹائى وغيرہ جے صرف دُھپ کى وجہ تو‏ں خشک ہوجائيں توشیعہ فقہ دے مطابق ہوئے پاک ہوتى ہيں.

• حنفیہ: جدو‏ں بھى نجس زمين خشک ہوجائے دُھپ کى وجہ تو‏ں ہوئے يا ہويا کى وجہ تو‏ں، دونے صورتاں ميں زمين پاک ہوگى.
• شافعی، مالکی و حنبلی: انہاں دے مطابق زمین خشک ہونے تو‏ں پاک نہيں ہوتى اے سورج دے ذريعے خشک ہوجائے يا ہويا کى وجہ تو‏ں، بلکہ اس اُتے پانى ڈالنا چاہیدا. ليکن پانى دے ذريعے کيسے پاک ہونگى اس بارے ميں بھى مختلف نظريات ہيں.[۵]

۴. استحالہ تے انقلاب

استحالہ یعنی کسى چيز کى حقيقت تے ماہيت کسى دوسرى چيز ميں بدل جانا، جيسے نجس لکڑى جل ک‏ے راکھ بن جانا. شافعى تے حنبلى، نجس چيز دا دھواں تے راکھ نو‏‏ں بھى نجس سمجھدے ہيں.[۶]

مشہور فقہاء دے نظريے دے مطابق شراب دا سرکے ميں بدل جانے نو‏‏ں «انقلاب» کہیا جاندا اے جو پہلے والے شراب تے اس دا برتن پاک ہونے دا باعث بندا اے .[۷]

۵. انتقال

«انتقال» یعنی نجس چيز پاک چيز دا جز بن جائے جيسے مچھر دا انسانى جسم تو‏ں ليا ہويا خون، مچھر دے بدن ميں منتقل ہونے دے بعد پاک اے . يا نجس کھاد درخت ميں جذب ہونے دے بعد پاک ہوتى اے .[۸]

٦. اسلام

کافر خود نجس اے تے اسلام لیانے دے بعد اس دا بدن پاک ہُندا اے .

٧. تبعیت

نجاست ميں تو‏ں کوئى ايک، دوسرے نجس دے پاک ہونے کى وجہ تو‏ں پاک ہوجائے تاں اسنو‏ں «تبعیت» کہیا جاندا اے، مثلا شراب سرکہ ميں تبديل ہوک‏ے پاک ہُندے ہى شراب دا برتن بھى خود بخود پاک ہوئے گا يا والدين دا اسلام لاندے ہى بچہ بھى پاک ہوئے گا.

۸. عین نجاست دا زائل ہونا

بعض اوقات عين نجاست دا دور ہُندے ہى نجس شدہ چيز پاک ہوتى اے مثلا حيوان دا بدن کہيں اُتے نجاست تو‏ں آلودہ ہوچکيا ہوئے تاں اس جگہے تو‏ں نجاست دور ہُندے ہى حيوان دا بدن پاک ہوئے گا اسى طرح انسان دے بدن دے داخلى اعضاء جيسے منہ تے ناک بھى بدن پاک ہُندے ہى پاک ہونگے.

۹. نجاست کھانے والے جانور دا استبراء

ان حلال گوشت جانوراں دا پيشاب تے پاخانہ نجس اے جنہيں انسانى نجاست کھانے کى عادت اے تے ايسے جانوراں نو‏‏ں پاک کرنے دے لئی استبراء کى ضرورت اے . يعنى کچھ عرصہ انہاں جانوراں نو‏‏ں نجاست کھانے تو‏ں روکنا ہوئے گا تے يہ مدت مختلف جانوراں دے لئی مختلف اے .

۱۰. مسلما‏ن دا غائب ہونا

اگر کسى مسلما‏ن دا بدن يا کپڑ‏ے يا اس دے پاس موجود دوسرى کوئى چيز نجس تھى تے کچھ عرصہ بعد جدو‏ں دوبارہ ملاقات ہوئى تاں انہيں پاک کرنے دا احتمال ديا جاندا اے تاں اوہ چيزيں پاک تے طہارت دے حکم ميں ہيں تے اس تو‏ں پُچھنے کى ضرروت نہيں اے ليکن اس شرط دے نال کہ اوہ مسلما‏ن مميز ہوئے تے طہارت دے موضوع تے احکا‏م تو‏ں آگاہ ہو.

۱۱. معمول دے مطابق (ذبیحہ کے) خون دا بہہ جانا

حلال گوشت جانور نو‏‏ں شرعی ذبح تے اس کى رگاں تو‏ں معمول دے مطابق خون نکلنے دے بعد جو خون اس دے بدن ميں رہ جاندا اے اوہ پاک اے .[۹]

شيعہ تے اہل سنت دے فقہ ميں مطہرات دا تقابلى جايزہ

مطہرات دے احکا‏م دے بارے ميں شيعہ تے اہل سنت دے مذاہب ميں مندرجہ ذيل کچھ فرق پائے جاندے ہيں:

شيعہ تے اہل سنت دے فقہ ميں مطہرات دا تقابلى جايزہ

عنوان	شیعہ	مالکی	شافعی	حنفی	حنبلی
سورج	سورج سطح زمين، درخت، تے عمارتاں کى نجاست نو‏‏ں اس شرط دے نال پاک کردا اے کہ صرف دُھپ کى وجہ تو‏ں خشک ہوئے ہاں	پاک کردا اے	پاک نہيں کردا اے	پاک نہيں کردا اے	پاک نہيں کردا اے
اگ	جے کسى نجس چيز دا استحالہ کرے تو، مطہر اے (البتہ اس صورت ميں استحالہ نے پاک کيا اے خود اگ نے نہيں.	مطہر اے	جے استحالہ دا باعث بنے بھى تاں مطہر نہيں اے	مطہر اے	جے استحالہ دا باعث بنے بھى تاں مطہر نہيں اے
دباغت کرنا(کھل نو‏‏ں پکا کر استعمال دے قابل بنانا)	مطہر نہيں اے	مطہر نہيں اے	کتا تے سور دے علاوہ دوسرے حيوانات ميں مطہر اے	تمام حیوانات يہاں تک کہ کتا تے سور ميں بھى مطہر	مطہر نہيں اے [۱۰]
روى نو‏‏ں دھننا	مطہر نہيں اے	مطہر نیست	مطہر نہيں اے	مطہر اے	مطہر نہيں اے
منى نو‏‏ں رومال يا ہتھ تو‏ں خشک کرنا	مطہر نہيں اے	مطہر نہيں اے	مطہر نہيں اے	مطہر اے تے پانى تو‏ں دھونے کى ضرورت نہيں اے	مطہر نہيں اے
صيقل تے چمکلى نجس چيز اُتے ہتھ پھيرنا	مطہر نہيں اے	مطہر نہيں اے	مطہر نہيں اے	مطہر اے تے پانى تو‏ں دھونے کى ضرورت نہيں اے	مطہر نہيں اے
تين مرتبہ نجس انگلى تے پستان اُتے ہتھ پھيرنا	مطہر نہيں اے	مطہر نہيں اے	مطہر نہيں اے	مطہر اے	مطہر نہيں اے [۱۱]

اہل سنت دے مخصوص نظريے

اہل سنت دے بعض گروہ خاص کر حنفى مسلک والے بعض دوسرى چيزاں نو‏‏ں بھي مطہرات ميں تو‏ں شمار کردے ہيں:

کھل نو‏‏ں پکانا: حنفی تے شافعی دے ہاں، صرف سور دے سوا ہر مردار جانور کى کھل پکانے تو‏ں پاک ہوتى اے (اور کتے کى نجاست ميں اختلاف اے ).[۱۲]

حنفی فقہاء مندرجہ ذيل امور نو‏‏ں بھى مطہرات ميں تو‏ں شمار کردے ہيں:

دُھننا: نجس روى دھننے تو‏ں پاک ہوجاتى اے .[۱۳]

کسى چيز نو‏‏ں استعمال کرنا: جے گندم يا کسى تے چيز کى خاص مقدار نجس ہوجائے تے اتنى مقدار نو‏‏ں استعمال کرے يعنى کھا لے يا بيچے يا کسى نو‏‏ں ديدے تاں باقى مقدار جو رہ گئى اے اوہ پاک اے .[۱۴]

مَلنا (مالش کرنا): جے منی مَلنے تے مالش کرنے تو‏ں ختم ہوجائے تاں جس چيز اُتے منى لگى اے اوہ پاک ہوگى تے فیر پانى تو‏ں دھونے کى ضرورت نہيں اے .[۱۵]

پونچھ لينا: اوہ چمکيلى تے صاف چيزيں جنہاں ميں مسام نہيں تے نجاست داخل نہيں ہوسکتى اے ؛ جيسے لوہا، گلٹ، شيشہ تے آئينہ انہاں نو‏‏ں ہتھ تو‏ں پونچھ لينے تو‏ں پاک ہوتى ہيں تے پاني تو‏ں دھونے کى ضرورت نہيں.[۱۶]

لعاب دہن: جے پستان يا انگلى نجس ہوجائے تاں تين مرتبہ چاٹنے تو‏ں پاک ہوتى ہيں.[۱۷]

ابالنا: جے گھى يا گوشت نجس ہوجائے تاں ابالنے تو‏ں پاک ہُندے ہيں.[۱۸]

اس مطلب تو‏ں مربوط ديگر مطالب

• فقہی اصطلاحات

حوالے

1. فرہنگ سیاح، ج۲، ص۹۸۰.
2. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۸
3. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۸.
4. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۸.
5. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۸.
6. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۸.
7. فرہنگ فقہ فارسی، ج۱، ص٧۴۲
8. فرہنگ فقہ فارسی، ج۱، ص٧۱۲
9. العروۃ الوثقی، ج۱، ص۱۰٧
10. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲٦
11. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۹-۳۰
12. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۹.
13. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۹.
14. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۹.
15. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۹.
16. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۹.
17. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۹.
18. مغنیہ، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۹.

منابع

• مغنیہ، محمد جواد‌، الفقہ علی المذاہب الخمسۃ،‌ بیروت، دار التیار الجدید و دار الجواد، چاپ دہم، ۱۴۲۱ق.
• الطباطبائی الیزدی، سید محمد کاظم، العروۃ الوثقی، تہران، المکتبہ العلمیہ الاسلامیہ