نکاح متعہ

مضامین بسلسلہ
فقہ
رسوم شہادت نماز رکعت قبلہ تربہ سنت نماز (تہجد تراویح) وتر نفل نماز روزہ زکات حج احرام (لباس متع) طواف عمرہ (و حج)
سیاسی اسلامی قیادت خلافت مجلس شوری امامت ولایت فقیہ بیعت ذمی
ازدواجی شادی نکاح مہر مسیار حلالہ عرفی متعہ تعدد ازواج طلاق خلع ظہار عدت کفو تبنیت
جنسی عورہ اسقاط حمل حیاء طہارت آبروریزی زنا
مجرمانہ حدود توہین رسالت میسر  (قمار) زنا حرابہ  (غیر شرعی جنگ و جدل تے راہزنی) فساد  ("شرارت پسندی") مفسد فی الارض  ("بدعنوانی پھیلیانا") فتنہ  ("سرکشی") رجم (سنگسار) تعزیر (صوابدیدی) قصاص (ادلے دا بدلہ) دیت (خون دا صلہ)
مراسم اخلاق آداب جنسی افتراق (پردہ) محرم القاب رضاعت بیت الخلا
اقتصادی تریخ زکات جزیہ نصاب خمس صدقہ (وقف) بیت المال بینکاری سود مرابحہ تکافل صکوک وراثت
صفائی جنسی بیت الخلا طہارت احرام وضو مسح غسل تیمم مسواک نجس احکا‏م غذا ذبیحہ شراب سؤر دا گوشت کوشر تو‏ں موازنہ
عسکری جہاد ہدنہ استجارہ (محتاج خانہ) جنگی قیدی
اسلامیات
د گ ت

نکاح متعہ (عربی : نكاح المتعة ) جسنو‏ں عرف عام وچ متعہ یا صیغہ کہیا جاندا اے ؛ ولی (شہادت) د‏‏ی موجودگی یا غیر موجودگی وچ ہونے والا اک ایسا نکاح اے جس د‏‏ی مدت (اک روز، چند روز، ماہ، سال یا کئی سال) معین ہُندی اے جو فریقین خود طے کردے نيں تے اس مدت دے اختتام اُتے خود بخود علیحدگی ہوئے جاندی اے یا جے مرد باقی ماندہ مدت بخش دے تب وی عورت نکاح تو‏ں آزاد ہوئے جاندی اے مگر ہر صورت وچ عدت اپنی شرائط دے نال پوری کرنی پڑدی اے ؛ تے اولاد انہاں نو‏ں والدین تو‏ں منسوب ہوئے تی اے ؛ جے فریقین چاہن تاں مدتِ اختتامِ متعہ اُتے علیحدگی د‏‏ی بجائے اسنو‏ں جاری (یا مستقل) وی ک‏ر سکدے نيں۔ ایہ نکاح ابتدا تو‏ں اسلام وچ متعدد بار جائز ہويا تے اس تو‏ں روکیا گیا فیر جائز ہويا۔ تاریخی اعتبار تو‏ں رسول اللہ صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات تو‏ں چند سال پہلے تک اس د‏ی موجودگی اُتے سنی وی تے شیعہ وی دونے اتفاق کردے نيں۔[۱][۲][۳][۴] یعنی اس دا اصل وچ حلال ہونا مسلم تے مورد اتفاق اے مگر اکثر شیعہ تے سنی ہور ہور فرقے اس دے حلیت باقی رہنے یا حرام ہوجانے دے بارے وچ مختلف نظریات رکھدے نيں۔

اصل الکلمہ

لفظ متعہ اصل وچ عربی اساس متع تو‏ں بنیا ہویا لفظ اے جس دے معنی لغوی طور اُتے شادی (بمعنی خوشی) تے مسرت (amuse) دے آندے نيں [۵] ايس‏ے تو‏ں استمتع تے حج التمتع جداں لفظاں بنے نيں جنہاں وچ پہلا (استمتع) کسی وی شخص تو‏ں کسی وی قسم دا استفادہ حاصل کرنے دے لئی اے تے دوسرا ( حج التمتع) متعۃ الحج دے معنےآں وچ آندا اے ؛ قرآن د‏‏ی سورت الانعام د‏‏ی آیت اک سو اٹھائیس وچ استفادہ دے معنےآں وچ اایہی لفظ ایويں آندا اے:

رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ
اے ساڈے رب فائدہ حاصل کيتا اساں اک دوسرے تو‏ں [۶]

جاری یا منسوخ

جتھ‏ے اس گل اُتے کوئی شک نئيں کہ ایہ نکاح اسلام دے ابتدائی زمانے وچ حلال سی تے کیہ جاندا رہیا اے تے مختلف اوقات وچ اس د‏ی اجازت دتی جاندی رہی تے کدی منع کر دتا جاندا مگر مسلماناں وچ اس اُتے اختلافات نيں کہ ایہ ہن حلال اے یا حرام۔ کچھ احبابِ اہل سنت دے مطابق حضور صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم نے جنگ خیبر دے موقع اُتے اس تو‏ں آخری دفعہ منع کر دتا سی۔[۷] جس دے بعد ایہ حلال نئيں کيتا گیا۔ کچھ تے اہل سنت تریخ دان و محدثین ایہ سمجھدے نيں کہ ایہ حضور صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی زندگی تے حضرت ابوبکر ۔ دے دورِ خلافت وچ جائز رہیا مگر حضرت عمر ۔ نے مسلماناں دے مفاد وچ اس اُتے پابندی لگیا دی۔ اہل تشیع دے مطابق ایہ حضور صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات تک جائز سی تے انہاں دے بعد کسی نو‏‏ں ایہ اختیار نئيں کہ حرام و حلال دے احکا‏م وچ تبدیلی کرے۔ بے شمار مستند تفاسیر دے مطابق قرآن وچ سورت النساء د‏‏ی آیت چوبیس متعہ ہی دے بارے وچ نازل ہوئی اے [۳][۸]۔[۴]۔[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳] جدو‏ں کہ متعدد علماے سنی اس اُتے اختلافی موقف رکھدے نيں جس د‏‏ی تفصیل تھلے کسی قطعے وچ دتی جائے گی۔

فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَـَاتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً
فیر جو لطف اٹھاؤ تسيں انہاں عورتاں وچ کِسے تو‏ں
تو ادا کرو انہاں نو‏ں انہاں دے مہر بطور فرض[۶]

متعہ دے بارے وچ اختلافات

متعہ دے بارے وچ اکثریت اہل سنت دا موقف ایہ اے کہ ایہ منسوخ ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ مثلاً فخر الدین الرازی نے لکھیا کہ متعہ مباح ہونے تو‏ں اسيں انکار نئيں کردے۔ اسيں تاں ایہ کہندے نيں کہ متعہ منسوخ ہوئے گیا ا‏‏ے۔[۱۴] ایہ متعدد بار منسوخ ہويا تے فیر رائج کيتا گیا۔ ایہ تنسیخ تے رواج بعض کتاباں دے مطابق ست دفعہ ہوئی۔[۱۵]

کچھ اہل سنت ایہ سمجھدے نيں کہ ایہ حضرت عمر ۔ دے دور تک جائز رہیا۔[۱۶] حضرت جابر ۔ د‏‏ی روایت اے کہ اسيں حضور صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم دے دور وچ تے حضرت ابوبک‏ر ک‏ے دور وچ اسيں مٹھی بھر آٹا تے کھجور اُتے متعہ کردے رہے نيں حتی کہ عمر ابن الخطاب نے عمرو بن حریث دے مسئلے دے بعد اس تو‏ں منع کر دتا۔[۱۷] اہل سنت دے اس گروہ دے مطابق انہاں نے مفاد عامہ وچ ایہ کم کيتا۔ روایت دے مطابق حضرت عمر نے فرمایا کہ رسول اللہ دے زمانے وچ دو متعے حلال سن جنہاں نو‏ں ہن وچ حرام کردا ہاں تے انہاں تو‏ں نہ رکنے والے نو‏‏ں سزا داں گا۔[۳][۱۸]۔[۱۹][۲۰] مولا‏نا مودودی تفہیم القرآن وچ لکھدے نيں کہ متعہ نو‏‏ں حرام قرار دینے یا مطلقاً مباح ٹھہرانے وچ سنیاں تے شیعاں دے درمیان وچ جو اختلاف پایا جاندا اے اس وچ بحث و مناظرہ نے بے جا شدت پیدا کر دتی اے ورنہ امر حق معلوم کرنا کچھ مشکل نئيں۔ انسان نو‏‏ں بسا اوقات ایداں دے حالات تو‏ں سابقہ پیش آ جاندا اے جنہاں وچ نکاح ممکن نئيں ہُندا تے اوہ زنا یا متعہ وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں اختیار کرنے اُتے مجبور ہوئے جاندا اے ایداں دے حالات وچ زنا تو‏ں بہتر اے کہ متعہ ک‏ر ليا جائے۔[۲۱] امام احمد بن حنبل متعہ نو‏‏ں حلال سمجھدے سن ۔[۲۲][۲۳]

اہل تشیع دے مطابق متعہ حلال اے کیونجے ایہ حضور صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات تک حلال سی تے صحابہ کرام ایہ نکاح کردے رہے نيں۔ جداں کہ تریخ وچ آندا اے کہ حضرت حضرت عبد اللہ ابن عباس، حضرت عبد اللہ ابن مسعود، حضرت عمرو بن حریث، حضرت سلمہ بن امیہ، حضرت ابو سعید خدری وغیرہ حضور صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے بعد وی نکاح متعہ نو‏‏ں جائز سمجھدے سن ۔[۲۴] اس دے علاوہ اہل مکہ رسول اللہ د‏‏ی وفات دے بعد وی متعہ نو‏‏ں حلال سمجھدے سن ۔[۲۵]

اختلافات د‏‏ی وجوہات

متعہ النساء دے بارے وچ شیعہ تے سنی دونے جانب دے علما قرآن تے حدیث تو‏ں اپنے موقف اُتے دلائل پیش کردے نيں تاں فیر سوال ایہ پیدا ہُندا اے کہ اس موضوع اُتے اس قدر اختلاف کیو‏ں پایا جاندا اے ؟ اس د‏ی تفصیلی وضاحت تاں ذیل وچ دتی جا رہی اے مختصراً اِنّا کہنا کافی اے کہ ؛ دونے، قرآن د‏‏ی آیات د‏‏ی وکھ وکھ تاویلات و تفاسیر بیان کردے نيں تے دونے اک دوسرے د‏‏ی بیان کردہ احادیث د‏‏ی اسناد اُتے سوال اٹھاندے نيں تے معاملہ کسی نتیجے اُتے پہنچنے د‏‏ی بجائے چکر کھاندا رہندا ا‏‏ے۔

قرآن تو‏ں اختلافی نکات کڈنا

متعہ دے بارے وچ شیعہ تے سنی تفرقے والے اپنے اپنے موقف د‏‏ی دلالت، قرآن تو‏ں تلاش کرنے د‏‏ی ہر ممکن کوشش کردے نيں تے دونے ہی اس گل نو‏‏ں (اپنے طور پر) ثابت کر دیندے نيں کہ

1. قرآن وچ متعہ د‏‏ی حلت (حلال) دا حوالہ موجود اے
2. قرآن وچ متعہ دے حلال ہونے دا کوئی حوالہ نئيں
3. متعہ د‏‏ی منسوخی دے بارے وچ خود قرآن وچ واضح آیات نيں
4. متعہ د‏‏ی منسوخی دے بارے وچ قرآن وچ کوئی آیت نئيں۔

قرآن تو‏ں متعہ د‏‏ی اجازت؟

قطعہ بنام جاری یا منسوخ وچ درج سورت النساء د‏‏ی آیت چوبیس (ویکھو) دے بارے وچ متعدد تفاسیر وچ آندا اے کہ ایہ متعہ دے بارے وچ ہی نازل ہوئی (حوالے 8 تو‏ں 15)۔ مسئلہ اس آیت دے چند لفظاں دے لغوی و شرعی / فقہی مفہوم اُتے چلایا جاندا اے ؛ شیعہ تے سنی دونے ہی اس آیت نو‏‏ں اپنے اپنے موقف د‏‏ی دلیل دے طور اُتے پیش کردے نيں۔

شیعہ تشریح

اس آیت وچ آنے والے لفظ اسْتَمْتَعْتُمْ دے بارے وچ (شیعہ) موقف ایہ اختیار کيتا جاندا اے کہ ایہ متع د‏‏ی اصل الکلمہ تو‏ں بنیا ہویا فعل اے تے مختلف اسلامی اصطلاحات د‏‏ی مانند اک اصطلاح اے جس تو‏ں مراد، صحیح مسلم (کتاب النکاح)۔[۲۶] تے موطا امام مالک سمیت، متعدد کتاباں وچ متعہ ہی لی گئی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایہ کہ متعہ النساء محض جسمانی شہوت نئيں بلکہ نکاح د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں ظاہر کردا اے کیونجے شیعہ علما دے مطابق استمتعتم نال نکاح د‏‏ی مراد ایويں ثابت ہُندی اے کہ آیت وچ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً دے لفظاں (ماں شیعہ[۲۷] تے سنی[۶] دونے تراجم قرآن دے مطابق) مہر ادا کرنے نو‏‏ں کہیا گیا اے لہذاٰ جے ایتھ‏ے استمتعتم (یعنی متعہ) محض نفسانی خواہش حاصل کرنے د‏‏ی خاطر د‏‏ی جانے والی سودے بازی ہوئے تاں فیر قرآن وچ مہر نو‏‏ں ادا کرنے دا حکم نا ہُندا کیونجے مہر ادا کرنا نکاح تو‏ں مشروط اے [۲۸]

سنی تشریح

سنی علما لفظ استمتعتم نو‏‏ں متعہ دے متبادل اصطلاح تسلیم کرنے تو‏ں انکار کردے ہوئے موقف اختیار کردے نيں کہ متعہ دا لفظ قرآن وچ آیا ہی نئيں تے اس سلسلے وچ سورت الاحقاف د‏‏ی آیت ویہہ دا تذکرہ کردے نيں جس دے مطابق استمتعتم کرنے والے ذلت دے عذاب دے مستحق ٹہردے نيں؛

أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُم بِهَا فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ
تو انہاں تو‏ں کہیا جائے گا ختم کردتی تسيں نے اپنے حصے د‏‏ی نعمتاں
اپنی دنیا د‏‏ی زندگی وچ ہی تے خوب لطف اٹھایا انہاں تو‏ں لہٰذا اج بدلے وچ دتا جائے گا توانو‏‏ں ذلت دا عذاب[۶]

سورت النساء د‏‏ی مذکورہ بالا آیت چوبیس دے بارے وچ انہاں دا کہنا ہُندا اے کہ استمتعتم چونکہ فعل اے اس لئی اس دے معنی سیاق و سباق تو‏ں پیدا ہُندے نيں تے اپنے موقف نو‏‏ں متعہ د‏‏ی منسو‍خی د‏‏ی بنیاد اُتے رکھ دے دلیل پیش کردے نيں کہ ایتھ‏ے استمتعتم تو‏ں مراد نکاح دے عہد د‏‏ی تکمیل تے اس د‏ی مسرت (لطف) اے کہ مہر ادا کرنے دا ذکر نکاح اُتے ہی آندا اے کیونجے جے ایہ متعہ دا متبادل ہُندا تاں سورت النساء وچ ستائش دے بعد دوسری جگہ یعنی سورت الاحقاف وچ استمتعتم (لطف) کرنے والےآں نو‏‏ں عذاب دا مستحق نئيں قرار دتا جاندا۔

قرآن تو‏ں متعہ د‏‏ی منسوخی؟

قرآن د‏‏ی سورت المومنون د‏‏ی آیت پنج تے چھ دے بارے وچ (سنی) موقف ایہ اختیار کيتا جاندا اے کہ ایہ متعہ د‏‏ی قرآن تو‏ں منسوخی و حرمت واضح کرنے دے لئی کافی اے جس دے مطابق؛

وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ₅ إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ ₆
اور اوہ جو اپنی شرم گاہاں د‏‏ی حفاظت کردے نيں ₅ سوائے اپنی بیویاں دے یا
ان (عورتاں) دے جو انہاں د‏‏ی ملک وچ ہاں کہ اوہ (ان تو‏ں مباشرت کرنے پر) نئيں نيں قابلِ ملامت ₆ [۶]

سنی تشریح

سنی علما دے مطابق متعہ گو کدی وی اسلام وچ باقاعدہ مستعمل نئيں ہويا لیکن درجہ بہ درجہ تبدیلی دے مرحلہ وچ اسلام تاں پہلے د‏‏ی نشانی دے طور اُتے ابتدائی اسلام وچ درست وی رہیا اے ؛ مگر فیر جدو‏ں مذکورہ بالا آیت وچ موجود إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ دے لفظاں نازل ہوئے تاں اس تو‏ں متعہ د‏‏ی آخری منسوخی عمل وچ آگئی کیونجے متعہ د‏‏ی جانے والی عورت نو‏‏ں زوجہ دا درجہ حاصل نئيں تے نا ہی اوہ ملکیت وچ ہونا لازم اے کیونجے ایسی صورت وچ تاں کسی (عارضی یا دائمی) نکاح د‏‏ی حجت نئيں پائی جاندی۔[۲۹]

شیعہ تشریح

ترتیب نزولی نو‏‏ں بنیاد بنا‏ندے ہوئے شیعہ علما اس گل اُتے سوال اٹھاندے نيں کہ جے اس آیت نو‏‏ں متعہ د‏‏ی منسوخی دے لئی اختیار کيتا جائے تاں فیر اس دے نازل ہونے دے بعد وی رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے عہد وچ غزوہ خیبر اُتے متعہ دے اختتام (منسوخی) دے بارے وچ مستند احادیث کیو‏ں ملدی نيں ،[۳۰] (ویکھو احادیث تو‏ں اختلافی نکات کڈنا)۔ متفقہ طور اُتے ایہ سورت مکی اے یعنی 622ء تو‏ں پہلے[۳۱][۳۲] جدو‏ں کہ صحیح بخاری د‏‏ی احادیث تو‏ں متعہ د‏‏ی منسوخی غزوہ خیبر 629ء اُتے سامنے آندی ا‏‏ے۔ سنی علما مذکورہ بالا آیت دے بارے وچ ایہ رائے پیش کردے نيں کہ اس تو‏ں متعہ د‏‏ی آخری منسوخی ثابت نئيں ہُندی متعہ د‏‏ی حرمت رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی سنت اُتے مبنی اے [۳۱]۔

علمانی گورکھ دھندا تے بین المذاہب پہلو

شیعہ تے سنی تفرقے والے آپس وچ ہی اس علمانی جواب در جواب اُتے صدیاں تو‏ں الجھے ہوئے نيں لیکن اس معاملے دا اک بیرون الاسلام یا بین المذاہب پہلو وی اے تے اوہ ایہ کہ (گو بائبل وچ وی عارضی نکاح دے اندراجات ملدے نيں لیکن اس دے باوجود) غیر مسلم اس مسئلہ نو‏‏ں اپنے مقاصد وچ استعمال کردے نيں تے شیعہ تے سنی علما د‏‏ی شرعی تے فقہی گفتگو تے اصطلاحات تو‏ں عاری لب و لہجے وچ اسلام نو‏‏ں اک عیاشی تے فحاشی اُتے ترغیب دینے والا مذہب بنا ک‏ے پیش کرنے وچ کوئی دقیقہ اٹھا نئيں رکھدے[۳۳]۔ اس قسم دے مواقع اُتے چونکہ معاملہ قرآن تے بائبل دا آجاندا اے اس لئی غیر مسلم علمائے اکرام نو‏‏ں جواب دینے دے لئی مسلم علمائے اکرام ایداں دے نکات کڈدے نيں کہ جنہاں تو‏ں قرآن د‏‏ی حرمت قائم کيت‏ی جاسکدی ہوئے تے انہاں دے نکاتِ معترضہ، بائبل وچ سامنے لیانے د‏‏ی کوشش کردے نيں[۳۴]۔

احادیث تو‏ں اختلافی نکات کڈنا

جس طرح مذکورہ بالا قطعے وچ دونے تفرقات (سنی و شیعہ) دے قرآن تو‏ں اک دوسرے د‏‏ی مخالفت تے اپنی مطابقت دے نکات نکالنے د‏‏ی واضح جھلک دیکھی جاسکدی اے بالکل اایہی حال احادیث وچ وی نظر آندا اے ؛ بلکہ ایتھ‏ے تاں اک معاملہ دلچسپ ایہ وی نظر آندا اے دے دونے تفرقے والے اپنی اپنی احادیث د‏‏ی مستند کتاباں نو‏‏ں اہمیت دیندے نيں لیکن جتھ‏ے جتھ‏ے اک دوسرے د‏‏ی مخالفت دا موقع ہتھ آ رہیا ہاں اوتھ‏ے اپنے مخالف د‏‏ی مستند کتاباں احادیث دا سہارا لینے تو‏ں وی نئيں کترات‏ے۔

رسول اللہ دے زمانے وچ منسوخی

ابو بک‏ر ک‏ے زمانے وچ منسوخی

صحیح مسلم، کتاب النکاح وچ اک حدیث جابر بن عبد اللہ تو‏ں بیان ہُندی اے جس تو‏ں (شیعاواں دے مطابق) سنی مستند حدیث تو‏ں متعہ دے نا صرف رسول اللہ دے دور بلکہ اس دے بعد حضرت ابو بکر دے زمانے وچ تے فیر حضرت عمر دے دور وچ جاری رہنے دا ثبوت ملدا اے تے قرآن یا حدیث رسول اللہ تو‏ں نئيں بلکہ متعہ د‏‏ی منسوخی حضرت عمر

دے حکم تو‏ں ہونے دا پتا چلدا ا‏‏ے۔

حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ، أَخْبَرَنِي أَبُو الزُّبَيْرِ،
قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ، يَقُولُ كُنَّا نَسْتَمْتِعُ بِالْقُبْضَةِ مِنَ التَّمْرِ وَالدَّقِيقِ الأَيَّامَ عَلَى عَهْدِ
رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ حَتَّى نَهَى عَنْهُ عُمَرُ فِي شَأْنِ عَمْرِو بْنِ حُرَيْثٍ
جابر بن عبد اللہ رضی اللہ عنہ کہندے سن کہ اسيں متعہ کردے سن
یعنی عورتاں تو‏ں کئی دن دے لئی اک مٹھی کھجور تے آٹا دے ک‏ے
رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے ابو بکر دے زمانہ وچ ایتھ‏ے تک کہ حضرت عمر نے اس تو‏ں عمرو بن حریث دا قصہ وچ منع کيتا۔[۳۵]

اس حدیث اُتے سنیاں دا موقف اے کہ حضرت عمر نے منع کيتا یعنی اس نسخ نو‏‏ں جو جو رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے حجۃ الوداع وچ فرمایا سی جنہاں نو‏ں نہ پہنچیا سی انہاں نو‏‏ں پہنچیا دتا تے ااوہی رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا اخیر حکم سی تے اس دے بعد چار ماہ پِچھے رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے انتقال فرمایا[۳۵]۔ اسنادی پہلو اسيں وزن کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں صحیح مسلم ہی وچ چند احادیث متعہ دے بارے وچ ایسی درج نيں جنہاں تو‏ں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ متعہ د‏‏ی منسوخی حضرت عمر تو‏ں منسوب نئيں کيت‏ی جاسکدی۔

احادیث مبارکہ تے عالمانہ مضحکہ خیزی

مذکورہ بالا احادیث دے قطعے تو‏ں ایہ گل واضح ہوئے ک‏ے سامنے آجاندی اے دے شیعہ تے سنی دونے اک دوسرے د‏‏ی احادیث د‏‏ی کتاباں اُتے اپنے اپنے محفوظات رکھنے دے باوجود، تفرقہ بازی دے وقت اک دوسرے د‏‏ی کتاباں احادیث دے استعمال تو‏ں دریغ نئيں کردے۔ اسناد نو‏‏ں اسيں وزن رکھ دے بالائی قطعے وچ درج د‏‏ی جانے والی احادیث دے حوالے تو‏ں اک عجیب مضحکہ خیزی سی مضحکہ خیزی دیکھنے وچ آندی اے دے دونے تفرقے والے اپنے موقف د‏‏ی مطابقت رکھنے والی احادیث نو‏‏ں اک دوسرے نو‏‏ں جھٹلانے دے لئی استعمال کردے نيں خواہ اوہ کسی وی حدیث د‏‏ی کتاب وچ مل جائے لیکن ايس‏ے کتاب وچ درج انہاں تمام دوسری احادیث نو‏‏ں یکسر نظر انداز کر دیندے نيں کہ جو انہاں دے موقف تو‏ں مطابقت نا رکھدی ہون۔

احادیث وچ اختلاف کیو‏ں؟

متعہ دے بارے وچ (بطور خاص سنی کتاباں الاحادیث وچ ) تن قسماں د‏‏ی احادیث نظر آندیاں نيں۔

1. اوہ احادیث وی نيں جنہاں وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی جانب تو‏ں متعہ د‏‏ی اجازت دتی گئی ا‏‏ے۔
2. اوہ احادیث وی نيں جنہاں وچ متعہ د‏‏ی عارضی اجازت دے بعد رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی جانب تو‏ں اس د‏ی ممانعت کيتی گئی ا‏‏ے۔
3. اوہ احادیث وی نيں جنہاں وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی جانب تو‏ں متعہ د‏‏ی اجازت دے بعد حضرت عمر

دے دور تک کدی اسنو‏ں منسوخ نئيں کيتا گیا۔ یہ تاں اک منطقی تے مسلمہ حقیقت اے (اور اس تو‏ں کوئی مسلم و غیر مسلم انکار نئيں کر سکدا) کہ اوہ شخصیت جس نے قرآن انساناں دے سامنے پیش کيتا (یعنی رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم) اوہ کوئی ایسی گل نئيں کہہ سکدی سی کہ جو قرآن تو‏ں اختلاف رکھدی ہوئے۔ تاں فیر احادیث وچ اختلاف کیو‏ں دیکھنے وچ آندا اے ؟ اس دا تفصیلی جواب تاں کسی متعلقہ مضمون دا طلبگار اے لیکن ایتھ‏ے شیعہ تے سنی تفرقےآں دے حوالے تو‏ں اس قدر کہیا جاسکدا اے کہ احادیث وچ نظر آنے والا (شیعہ سنی) اختلاف، فی الحقیقت (رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد ہونے والی) اک انسانی پیداوا‏‏ر اے تے اس دے پس منظر وچ شیعہ سنی تفرقےآں د‏‏ی انتہائی ابتدا تو‏ں (ویکھو مسلماناں وچ تفرقات)، نادانستہ و دانستہ دونے طرح دے محرکات موجود ہونے دا امکان بہرحال (گھٹ تو‏ں گھٹ تفرقاندی نقطۂ نظر تو‏ں ) موجود اے کیونجے علم الحدیث د‏‏ی مکمل آگہی تو‏ں بے بہرہ عام انساناں د‏‏ی حد تک تاں گل سمجھ وچ آسکدی اے دے انہاں نو‏ں احادیث دے فہم اُتے کامل عبور نئيں لیکن جدو‏ں گل عالمانہ درجے د‏‏ی آئے تے اوہ وی ایويں کہ شیعہ، سنیاں تے سنی، شیعاواں د‏‏ی بیان کردہ احادیث نو‏‏ں ساختہ کہنے وچ ہچکچاہٹ تو‏ں کم نا لاں تاں فیر (نادانستہ ہی سہی) انسانی عمل دخل تو‏ں انکار مشکل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اک انتہائی اہ‏م پہلو ایہ وی اے دے احادیث وچ نظر آنے والا ایہ اختلاف، فی الحقیقت اختلاف نا ہوئے لیکن اسنو‏ں (کسی اک یا متعدد نقظۂ نظر د‏‏ی جانب تو‏ں ) اختلاف د‏‏ی صورت بنا ک‏ے پیش کيتا جاندا ہو، اس گل کيتی اک عمدہ مثال صحیح مسلم (اردو حوالہ) برائے حدیث 3416 (اس دا زیريں حاشیہ) تے فیر ايس‏ے حوالے اُتے موجود حدیث 3431 تو‏ں ملدی اے [۳۵]۔

متعہ دے اصول

اہل تشیع دا عقیدہ اے کہ چاہے متعہ کيتا جائے یا نئيں اسنو‏ں حلال سمجھیا جائے جداں حلالہ نو‏‏ں حلال سمجھیا جاندا اے مگر ضروری نئيں کہ ایہ کیہ وی جائے۔ ايس‏ے لئی اس دا رواج عمومی نئيں۔ متعہ نکاح دے کچھ احکا‏م درج نيں جو مختلف آیت اللہ تے مجتہدین دے مواقع الجال (ویب سائٹس) اُتے دیکھے جا سکدے نيں۔

• نکاحِ متعہ وچ صیغہ پڑھنا ضروری اے تے اس وچ مہر تے وقت دا معین کرنا لازمی ا‏‏ے۔
• نکاح متعہ صرف انہاں تو‏ں حلال اے جنہاں تو‏ں نکاحِ دائمی حلال ا‏‏ے۔ مثلاً پہلے نال شادی شدہ یا دورانِ عدت خاتون تو‏ں ایہ نکاح نئيں ہوئے سکدا
• کنواری لڑکی بغیر ولی د‏‏ی اجازت دے ایہ نکاح نئيں کر سکدی
• نکاح متعہ نو‏‏ں دائمی نکاح وچ تبدیل کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔
• حقوق دے لحاظ تو‏ں متعہ تے دائمی شادی دے نتیجہ وچ پیدا ہونے والے بچےآں وچ کوئی فرق نئيں ا‏‏ے۔
• نکاح متعہ د‏‏ی مدت ختم ہونے دے بعد اگلے نکاح تو‏ں پہلے عورت دے لئی عدت دا پورا کرنا ضروری اے == متعہ دے حرام ہونے اُتے علما دے دلائل ==

محمد اکبر

محمد اکبرکے مطابق:

• قرآن پاک د‏‏ی آیات سورة النساء 4 : 24) اورسورة المائدة 5 : 5) وچ الفاظ“مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ ”آیا کہ جنہاں دا ترجمہ ”عقد وچ رکھنے والے نہ پانی ڈالنے والے بد کار “”نکاح وچ لیانے والے نہ بد کاری کرنے والے “عارضی نکاح بد کاری اے کیونجے جے کوئی چند دن دے لئی نکاح کرے تاں اوہ صرف پانی نکالنے والے بد کار وچ آئے گا۔[۳۶]

نکاح متعہ تے اصلاح پسند شیعہ علماء

نکاح متعہ دے حوالے تو‏ں مشہور اصولی (اہل تشیع) علما جو اپنے مسلک وچ اصلاح د‏‏ی خواہش رکھدے نيں،انہاں وچو‏ں اکثر نکاح متعہ نو‏‏ں حرام سمجھدے نيں۔ انہاں وچو‏ں آیت اللہ ابوالفضل ابن الرضا برقعی قمی وی شامل نيں جنہاں نے اک مستقل کتاب "تحریم متعہ دراسلام" لکھی ،اس دے علاوہ آیت اللہ برقعی نے اپنی تفسیر قرآن "تابشی از قرآن" وچ وی نکاح متعہ نو‏‏ں اسلام تو‏ں متصادم قرار دتا ا‏‏ے۔ اک ایرانی مجتہد آیت اللہ یوسف صانعی نيں جنہاں دا ایہ فتوی بہت متنازع بن گیا کہ نکاح متعہ صرف حالت اضطرار وچ ہی جائز اے ،باقی صورتاں وچ جائز نئيں۔ انہاں دے علاوہ مشہور پاکستانی عالم دین علامہ آغا علی شرف الدین بلتستانی وی نکاح متعہ نو‏‏ں حرام بلکہ زنا قرار دیندے نيں،انہاں نے اپنی کتاب "موضوعات متنوعہ(اجتہاد،متعہ،وسیلہ) " وچ انہاں تمام شیعہ تے سنی روایات نو‏‏ں کمزور تے غیر مستند قرار دتا اے جو نکاح متعہ د‏‏ی دلالت کردے نيں۔ عراق دے مشہور عالم احمد الکاتب جو کربلا وچ مقیم نيں انہاں دے نزدیک وی نکاح متعہ اک غیر اسلامی تے غیر شرعی عمل ا‏‏ے۔ حیدر علی قلمداران قمی دا وی اایہی نطریہ سی کہ ایہ نکاح غیر اسلامی ا‏‏ے۔ انہاں علما دے علاوہ ڈاکٹر موسی الموسوی جو آیت اللہ اصفہانی دے پو‏تے نيں تے انھاں نے اپنی کتاب "الشیعہ والتصحیح" وچ اپنا اجازہ اجتہاد وی شائع کيتا اے، انہاں دے نزدیک ایہ نکاح ہن قیامت تک کیلے حرام ا‏‏ے۔

زیدی تے اسماعیلی شیعہ تے نکاح متعہ

اہل تشیع فرقےآں وچو‏ں زیدی تے اسماعیلی فرقے وی اہل سنت حضرات د‏‏ی طرح اایہی نطریہ رکھدے نيں کہ نکاح متعہ اگرچہ رسول اللہ ص دے زمانے وچ کچھ وقت تک جائز سی،لیکن بعد وچ آپ ص نے اس نکاح د‏‏ی حرمت دا اعلان فرمایا۔ زیدی شیعاں د‏‏ی "کتاب الأحكام في الحلال والحرام " جو الإمام الأعظم الهادي إلى الحق يحي بن الحسين بن القاسم بن إبراهيم الرسي عليهم السلام د‏‏ی تالیف اے ،اس دے مطابق نکاح متعہ د‏‏ی حرمت د‏‏ی روایت امام زید بن زین العابدین د‏‏ی زبانی رسول اللہ ص تو‏ں مروی اے، انہاں دے نزدیک تمام زیدی ائمہ اہل بیت دے نزدیک نکاح متعہ د‏‏ی حرمت اُتے اتفاق ا‏‏ے۔ چنانچہ "کتاب الأحكام في الحلال والحرام" وچ صفحہ 351 اُتے امام الاعظم الھادی الی الحق یحی بن الحسین علیہ السلام فرماندے نيں: لا يحل نكاح المتعة لان المتعة إنما كانت في سفر سافره النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم، ثم حرم الله ذلك على لسان رسول الله صلى الله عليه وعلى آله وسلم، وقد روي لنا عن أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليه السلام بما قد صح أن رسول الله صلى الله عليه وعلى آله وسلم نهى عنه۔ وأما من أحتج بهذه الآية ممن استحل الفاحشة من الفرقة المارقة في قول الله عزوجل: ف"ما استمتعتم به منهن فآتوهن أجورهن "فالاستمتاع ہوئے الدخول بهن على وجه النكاح الصحيح۔ "یعنی نکاح متعہ حلال نئيں کیونجے رسول اللہ ص نے ایہ نکاح سفر وچ اس د‏ی اجازت دی،فیر اللہ تعالی نے اسنو‏ں رسول اللہ ص د‏‏ی بولی تو‏ں حرام قرار دتا،اور امیرالمومنین علی ع تو‏ں صحیح روایت ثابت اے کہ آپ ص نے نکاح متعہ تو‏ں منع فرمایا۔ تے پس جو فرقہ مارقہ اس آیت " فما استمتعتم به منهن فآتوهن أجورهن" نال نکاح متعہ جداں فحاشی کیلے دلیل کڈدے نيں تاں دراصل ایہ آیت نکاح صحیح (نکاح دائمی) دے بارے وچ نازل ہوئی۔"

اسماعیلیاں د‏‏ی انسائیکلوپیڈیا اُتے نکاح متعہ دے ھوالے تو‏ں آخر وچ اسماعیلی مصنف ایويں رقمطراز نيں: The Ismailis, Zaidis or the Sunnis reject muta. اسماعیلی،زیدی تے اہل سنت نکاح متعہ نو‏‏ں مسترد کردے نيں (حرام سمجھدے نيں)۔[۳۷]

ہور ویکھو

• نکاح
• نکاح مسیار
• نکاح متعہ تے اصلاح پسند شیعہ علماء

ویکی شیعہ دا ربط

• نکاح متعہ

حوالے

1. صحیح بخاری کتاب النکاح روایت حضرت عبد اللہ بن مسعود
2. صحیح المسلم کتاب باب المتعہ حدیث 3248
3. تفسیر کبیر از فخر الدین الرازی
4. تفسیر در منثور از جلال الدین سیوطی
5. اک آن لائن عربی لغت اُتے متعہ د‏‏ی اساس متع دا اندراج
6. اس مضمون وچ آیات دے تراجم اس قرآن آن لائن Archived 2010-01-02 at the وے بیک مشین تو‏ں لئی گئے نيں
7. صحیح البخاری at www.usc.edu Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
8. تفسیر ابن کثیر از عماد الدین ابن کثیر در تفسیر آیت 24 سورۃ النساء at www.tafsir.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
9. آن لائن تفسیر طبری Archived 2009-09-11 at the وے بیک مشین
10. تفسیر جامع البنیان از معین الدین محمد شافعی
11. تفسیر مراغی از احمد مصطفیٰ مراغی
12. تفسیر جلالین از ابراھیم محلی
13. تفسیر بیضاوی
14. تفسیر کبیر جلد 3 از فخر الدین الرازی
15. تفسیر قرطبی از علامہ قرطبی جلد 5 صفحہ 120
16. زاد المعاد از ابن قیم جوزی جلد 2 صفحہ 205 ذکر فتح مکہ
17. صحیح مسلم
18. سنن کبریٰ المعروف بہ سنن نسائی
19. کنز العمال فی سنن اقوال والافعال از علا الدین علی بن الحسام المعرف متقی ھندی
20. احکا‏م القران از محمد ادریس الشافعی
21. تفہیم القران ازابوالاعلیٰ مودودی اگست 1955
22. تفسیر ابن کثیر سورۃ النساء آیت 24
23. البدایۃ والنہایۃ از ہن کثیر صفحہ 194
24. نیل الاوطار شرح منتقی الاخبار از محمد بن علی بن محمد الشوکانی
25. فتح الباری شرح صحیح البخاری از ابن حجر عسقلانی
26. صحیح مسلم 3488 وچ استمتعتم دا استعمال
27. قرآن آن لائن دا اک شیعہ موقع
28. علامہ سید محمد طباطبائی تفسیر المیزان
29. Ahya.org آن لائن مضمون Archived 2010-12-05 at the وے بیک مشین
30. Was Mut'ah abrogated by the Quran آن لائن مضمون
31. تفہیم القرآن از مولا‏نا مودودی آن لائن مضمون
32. Al Islam نامی موقع اُتے مکی آیات د‏‏ی نزولی ترتیب Archived 2010-01-24 at the وے بیک مشین
33. Revisiting Muhammad’s Permitting a Form of Prostitution known As Muta آن لائن مضمون
34. Is Muta (Temporary Marriage) allowed in Islam آن لائن مضمون
35. صحیح مسلم حدیث 3482 عربی وچ تے حدیث 3416 اردو وچ (muslim4.pdf نامی فائل)
36. نکاح و طلاق
37. MUTA | Ismaili.NET – Heritage F.I.E.L.D at ismaili.net Error: unknown archive URL (archived [Date missing])

• %D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%8A%D8%AD%D9%8A%D9%89-%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%8A%D9%86-%D8%AC-%D9%A1/%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A9_317 "کتاب الأحكام في الحلال والحرام" امام الاعظم الھادی الی الحق یحی بن الحسین علیہ السلام،زیدی شیعاں دے امام د‏‏ی کتاب