Nazwa miejscowości jest patronimiczno-dzierżawczą i najprawdopodobniej wywodzi się od imienia Rados lub Radosz, do którego należały okoliczne ziemie.
Radoszyce są silnie związane z historią Polski. W okresie poprzedzającym ukształtowanie się państwowości polskiej, osada leżała na pograniczu terytoriów plemiennych Polan i Wiślan tj. późniejszej Małopolski i Wielkopolski. Później były miastem królewskimKorony Królestwa Polskiego[5]. W okresie potopu szwedzkiego stanowiły teatr działań wojennych armii Rzeczypospolitej oraz sprzymierzonych armii najeźdźczych Szwecji i Siedmiogrodu[6]. W czasie wojny konfederackiej (1768-1774) starostwo radoszyckie stało się polem potyczek wojsk polskich, rosyjskich i pruskich. 18 listopada 1794 r. miała tu miejsce ostateczna kapitulacja powstania kościuszkowskiego, a w wyniku III rozbioru Polski w 1795 r. miasto znalazło się pod zaborem austriackim. Wszystkie te wydarzenia sprawiły, że wiek XVIII należy uznać za upadek dotychczas zamożnego i dobrze prosperującego ośrodka hutniczo-rzemieślniczego. W okresie powstania styczniowego mieszkańcy aktywnie manifestowali patriotyzm: chłopi nie płacili Imperium Carskiemu podatków, bojkotowano carskie zarządzenia, wyrabiano kosy dla powstańców[7] oraz aktywnie wspierano cywilną organizację powstańczą. 22 stycznia 1863 r. ludność wzięła udział w zrywie, za co dekretem carskim Radoszyce utraciły prawa miejskie[8].
Historia
Dokładna data powstania Radoszyc nie jest znana, ale jak pisze S. Orgelbrand w Encyklopedii Powszechnej z 1884 r. "Radoszyce to osada bardzo starożytna"[9]. Jan Długosz przypisywał założenie miasta Kazimierzowi Wielkiemu, jednak najstarszy zapis poświadczający o długiej historii osady stanowi data opisowa fundacji kościoła, pierwotnie kaplicy myśliwskiej, „Ecclesia Haec Fundate Anno Domini Millesimo Quarto” (kościół ten ufundowany roku pańskiego 1004)[10]. Za czasów Długosza było tutaj 12 łanów miejskich oddających dziesięcinęprebendzie Jaszkowskiej, przy katedrze sandomierskiej. Łany wójtowskie oddawały dziesięcinę plebanowi w Opocznie.
W 1411 r. w Radoszycach zatrzymał się król Władysław Jagiełło, udający się na wyprawę do Prus, który obchodził tu święto Trzech Króli. W 1425 r. zatrzymał się tu ponownie jadąc z Wielkopolski na Ruś. W 1428 roku[11] uzyskały prawo składu. W 1428 r. król najprawdopodobniej przeniósł Radoszyce z prawa polskiego na niemieckie (mogło to być jednak tylko ponowienie aktu Kazimierza Wielkiego) i nadał miastu prawo do dwóch jarmarków: w poniedziałek po Narodzeniu N.P. i na św. Dorotę. W 1450 r. w Radoszycach zatrzymał się król Kazimierz Jagiellończyk, a przez pewien czas w przebywały tam też królewskie córki, prawdopodobnie chroniąc się przed zarazą. W 1456 r. Kazimierz Jagiellończyk potwierdził przywileje nadane przez poprzedników, zwolnił mieszczan od wszelkich ceł w kraju i wydał pozwolenie na zakup soli w królewskich żupach.
W XV w. odbywały się w Radoszycach roki sądowe grodzkie[12].
Według lustracji z 1564 r. miasto należało do starostwa chęcińskiego, a przyległe wsie Radoska i Grodzisko pełniły rolę jego przedmieść. Funkcjonowały dwa młyny, a w królewskim lesie znajdowało się 6 hut (5 czynnych).
W okresie potopu szwedzkiego miasto znajdowało się pod jurysdykcją władz okupacyjnych Szwecji. W czasie wojen wraz z oddziałami walczącymi z najeźdźcą przemaszerował przez Radoszyce król Jan Kazimierz[13], a w manewrach wojennych i m.in. obronie Krakowa brała udział sandomierska piechota łanowa, a więc mieszczanie i chłopi radoszyccy. Okres potopu przyniósł mieszkańcom ogromne koszty związane z pobytem najeźdźcy (Karol Gustaw m.in. przebywał w Radoszycach i stąd wydał rozkaz opanowania przez Szwedów przepraw przez Bug i Narew, a przybyłe mu na pomoc wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego przedłużyły ten proceder), jak i sprzymierzeńców Rzeczypospolitej. Do najważniejszych szkód należy zaliczyć upadek gospodarczy, rabunki, dewastacje pól, rekwizycję mienia, pustoszenie miasta oraz częściowe jego spalenie przez najeźdźcę. Z kolei przemarsz jednostek sojuszniczych Rzeczypospolitej (np. spieszących z odsieczą oddziałów tatarskich czy wojsk cesarza Leopolda) wiązał się z całkowitym splądrowaniem miasta. Pauperyzacji ludności towarzyszyły szybko rozprzestrzeniające się choroby, w tym tzw. morowe powietrze.
Po wojnach szwedzkich w mieście zaczęła osiedlać się ludność żydowska. Pomiędzy chrześcijanami a żydami dochodziło do konfliktów o podłożu ekonomicznym, związanych z przejmowaniem przez Żydów handlu i rzemiosła, a także dumpingu, czego konsekwencją była uchwała burmistrza i Rady Miasta z 1740 r. Rada pod karą 40 grzywien, a nawet konfiskaty majątku, zakazała wówczas sprzedaży i zastawu domów Żydom.
W 1787 r. w Radoszycach przebywał król Stanisław August Poniatowski, który wracając z Krakowa zatrzymał się, by obejrzeć miejscowe fabryki żelazne piece i fryszerki. W 1788 r. król potwierdził dla Radoszyc prawo magdeburskie. Na sejmie z lat 1773–1775 Radoszyce wraz ze starostwem radzickim przekazano rodowi Małachowskich. W 1784 r. Radoszyce administracyjnie należące do powiatu chęcińskiego w województwie sandomierskim, nadal były własnością rodu Małachowskich, co potwierdza wpis w regestrze diecezji, w którym jako właściciel figuruje Małachowski, podkanclerzy koronny.
16 listopada 1794 r. we wsi Jakimowice nieopodal Radoszyc rozegrał się epilog polskiego powstania narodowego przeciw Rosji i Prusom tzw. insurekcji kościuszkowskiej.
13 stycznia 1870 za wsparcie powstania styczniowego Radoszyce utraciły prawa miejskie[14].
W czasie II wojny światowej, mieszkańcy Radoszyc licznie uczestniczyli w kampanii wrześniowej[15], jednak sama miejscowość już 6 września została zajęta przez niemiecką jednostkę specjalną Einsatzkommandos, a po 10 września przyłączona do dystryktu radomskiego Generalnej Guberni.
Podczas okupacji hitlerowskiej, 5 kwietnia 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 4000 Żydów. W październiku 1942 zostali wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[16].
2 września 1944 r. Niemcy spacyfikowali i spalili miejscowość. Do dziś nie ustalono dokładnych danych poległych w czasie potyczki mieszkańców, partyzantów oraz Niemców, a prezentowane w różnych opracowaniach dane znacznie się różnią[17].
W Radoszycach działa klub piłki nożnejGKS Partyzant Radoszyce[20] założony w 1947 r. W 2008 r. drużyna przygotowywana przez trenera Jarosława Komisarskiego po raz pierwszy wywalczyła awans do IV ligi. Największym sukcesem klubu był awans do III ligi w sezonie 2013/2014.
↑Stanisław Koszutski: Nasze miasta a samorząd. Życie miast w Królestwie Polskiem i reforma samorządowa. E. Wende i Spółka, Warszawa 1915, s. 76.
↑Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
↑StanisławS.StaciwaStanisławS., Dzieje Radoszyc t.1 s. 448, 2011. Brak numerów stron w książce
↑K.K.GronikowskiK.K., Robotnicy zagłębia staropolskiego i dąbrowskiego w powstaniu styczniowym, Przegląd Historyczny t. LIX, z. 1 s. 30, 1968. Brak numerów stron w książce
↑StanisławS.StaciwaStanisławS., Dzieje Radoszyc t.1, s.620, 2011. Brak numerów stron w książce
↑Olgebrand, Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, 1933. Brak numerów stron w książce
↑J.J.WiśniewskiJ.J., Dekanat Konecki, s. 430, 1913. Brak numerów stron w książce
↑Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 136.
↑>M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012
↑StanisławS.StaciwaStanisławS., Dzieje Radoszyc, t.1, 2011. Brak numerów stron w książce
↑Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)
↑K.K.StaciwaK.K., Dzieje Radoszyc t.2, s. 12, 2011. Brak numerów stron w książce
↑Geoffrey P.G.P.MegargeeGeoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 285.
↑S.S.StaciwaS.S., Dzieje Radoszyc, t.2, s. 430-492, 2011. Brak numerów stron w książce
↑Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2017 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedzib władz niektórych gmin, cyt. Z dniem 1 stycznia 2018 r. nadaje się status miasta miejscowościom: [...] Radoszyce – w gminie Radoszyce, w powiecie koneckim, w województwie świętokrzyskim (Dz.U. z 2017 r. poz. 1427)
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).