Iwaniska
Iwaniska – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim , w powiecie opatowskim , siedziba gminy miejsko-wiejskiej Iwaniska [5] .
Iwaniska uzyskały lokację miejską w 1403 roku, zdegradowane w 1869 roku[6] , w 2022 odzyskały prawa miejskie[7] .
Położenie
Iwaniska znajdują się 13 km na południowy zachód od Opatowa . Miasto położone jest nad rzeką Koprzywianką , na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich . Na południe i południowy zachód od miejscowości rozciąga się Pasmo Iwaniskie tych gór.
Przez Iwaniska przebiega droga wojewódzka nr 757 z Opatowa do Stopnicy , a swój początek ma tu droga wojewódzka nr 758 do Koprzywnicy .
Około 2 km na południowy wschód od Iwanisk znajduje się miejscowość Ujazd z ruinami zamku Krzyżtopór .
Integralne części miasta Iwaniska[8] [9]
SIMC
Nazwa
Rodzaj
0793680
Płaszczyzna
osada
0793696
Podlesie
przysiółek
0793704
Zabłocie
przysiółek
Historia
Kościół św. Katarzyny
Pierwsza osada powstała tu na przełomie XIII i XIV w. W 1403 r. rodzina Zborowskich na gruntach wsi Onispówka założyła miasto. W tym samym roku okoliczna szlachta wystawiła tu kościół. Początkowo był on kościołem filialnym parafii w Ujeździe . Dopiero po zniszczeniu tamtejszego kościoła, kościół iwaniski stał się parafialnym. Początkowo miasto nosiło nazwę Unieszów lub Uneszów . Od połowy XV w. używana już była współczesna nazwa Iwaniska . W czasie reformacji miasto było ośrodkiem kalwinizmu . W 1552 r. odbył się tu kalwiński synod , z udziałem m.in. Jana Łaskiego . Kolejni właściciele wyjednali dla Iwanisk przywileje na odbywanie targów, a także 13 jarmarków rocznie. Miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym . Rozwijały się tu między innymi tak rzadkie specjalności jak złotnictwo , ludwisarstwo i mosiężnictwo . W 1578 r. w mieście było 44 rzemieślników, 19 gorzelników oraz 15 komorników .
W 1629 roku właścicielem miasta położonego w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Krzysztof Ossoliński [10] .
W 1656 r. Iwaniska zostały splądrowane, a następnie doszczętnie spalone przez oddział kozaków Jerzego Rakoczego . Po tej klęsce miastu nie udało się już odzyskać dawnego znaczenia. W latach 1662–1663 Iwaniska miały zaledwie 50 domów i 416 mieszkańców. W 1674 r. liczba mieszkańców była jeszcze mniejsza i wynosiła 311 osób.
Iwaniska od Ossolińskich , przechodząc przez różne ręce stały się własnością rodziny Sołtyków . Według spisu z 1827 r. w mieście było 167 domów i 1088 mieszkańców. W 1869 r., po powstaniu styczniowym , Iwaniska utraciły prawa miejskie .
W 1914 r. doprowadzono do wsi linię wąskotorową z Bogorii . Stanowiła ona część Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej . W 1959 r. została ona zlikwidowana jako nierentowna.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Iwaniska . W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnobrzeskim .
Urodzeni w Iwaniskach
Zabytki
Brama główna cmentarza wojennego w Iwaniskach na którym spoczywa ponad 4 000 żołnierzy armii radzieckiej poległych w walkach na przyczółku baranowsko-sandomierskim w latach 1944–1945.
Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A-13 z 27.11.2007)[11] .
Cmentarz wojenny w Iwaniskach z okresu I i II wojny światowej (nr rej.: A.511 z 14.06.1988)[11] .
Stary cmentarz przykościelny z XV w., a także nowszy cmentarz z początku XIX wieku z kaplicą grobową rodziny Łempickich z 1833 r.
Sport
W Iwaniskach, od 15.08.1996 roku, działa klub piłki nożnej , GKS Iwaniska , występujący w sezonie 2023/24 w klasie A , będącej siódmą, pod względem ważności klasą, męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce.
Zobacz też
Przypisy
↑ Dz.U. z 2021 r. poz. 1395
↑ Bank danych lokalnych GUS . Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-09].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych , Poczta Polska S.A. , październik 2013, s. 358 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-12-08] .
↑ 10 nowych miast na mapie Polski od 1 stycznia 2022 roku . www.gov.pl. [dostęp 2022-01-01]. (pol. ) .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34–35.
↑ Dz.U. z 2021 r. poz. 1395
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ).
↑ GUS. Rejestr TERYT .
↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 49.
↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa , 23 lipca 2024, s. 36 [dostęp 2015-11-23] .
Bibliografia
Filip Sulimierski , Bronisław Chlebowski , Władysław Walewski , Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Warszawa 1880.
Miasta polskie w Tysiącleciu , przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra , Zakład Narodowy im. Ossolińskich , Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967.
Jarosław Swajdo, Przewodnik Świętokrzyskie , Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2008.
Linki zewnętrzne
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Iwaniska
Oficjalna strona Gminy Iwaniska
Historia Żydów w Iwaniskach na portalu Wirtualny Sztetl
Iwaniska , [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego , t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 312 .
Iwaniska , [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego , t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 616 .
Iwaniska , [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego , t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 736 .
Miasto
części miasta
Wsie
Osada
Integralne części wsi
Albinów
Borków-Kolonia
Chrusty
Daleszyce
Dąbrowa
Garbowice-Kolonia
Góra Wygiełzowska
Haliszka
Jastrzębska Wola-Kolonia
Józefin
Kamienna Góra
Kolonie (Dziewiątle)
Kolonie (Kamieniec)
Kolonie (Przepiórów)
Kolonie Kujawskie
Konstantynów
Kopanina
Krasków
Krępa Dolna
Krępa Górna
Łopacianka
Łopatno-Kolonia
Markowszczyzna
Michałów (Jastrzębska Wola)
Michałów (Skolankowska Wola)
Minków
Młynki
Mydłowiec
Mydłów-Kolonia
Niwa Kopieczna
Nowa Wieś
Odcinki
Oporów
Oporówek
Pipała
Planta
Płaszczyzna
Podgórze
Podlas
Podlesie (Jastrzębska Wola)
Podzaldów
Poręba (Stobiec)
Poręba (Wzory)
Radwanówek
Rudki (Dziewiątle)
Rudki (Mydłów)
Sławota
Sobiekurów
Stara Wieś (Przepiórów)
Stara Wieś (Wojnowice)
Stobiec-Kolonie
Stobiec-Wieś
Świnia Krzywda
Tadysów
Trzeszczeniec
Ujazd-Kolonia
Zagościniec
Zagrody
Zamajdanie
Zielonka
Miasta na prawach powiatu
stanowiące gminy miejskie
stanowiące gminy miejsko-wiejskie
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938 → ***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954 → ***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→ *)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989 → ***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965 → ****)
Grocholice (1485–1870, 1977 → ***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki ) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870, od 2025)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870, od 2025)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977 → ***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870, od 2025)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915 → ***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983 → ***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931 → ***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→ **, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870, od 2025)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870, od 2025)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916 → ***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→ *)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).