nl Baureihe 189

Baureihe 189 / ES64F4
Aantal	± 230
Nummering	189 001-003 (I) ; 189 001-100 ; zie tekst
Fabrikant	Siemens; werk München-Allach
Bouwjaar	2002 - 2009
Asindeling	Bo’ Bo’
Spoorwijdte	(normaalspoor) 1.435 mm
Massa	87,0 ton ; prototype DB: 89,5 ton
Aslast	21,7 ton
Lengte over buffers	19.580 mm
Omgrenzingsprofiel	UIC 505-1
Wieldoorsnee	nieuw: 1250 mm; gebruikt: 1170 mm
Draaistelafstand	9,90 m
Radstand	2900 mm
Minimale boogstraal	80 m
Maximumsnelheid	140 km/u
Stroomsysteem	= 1500 volt ; = 3000 volt ; ~ 15.000 volt 16 2/3 Hz ; ~ 25.000 volt 50 Hz
Aandrijving	Elektrisch (draaistroom)
Overbrenging	tramophanging
Vermogen	4.500 kW (1,5 kV =); 6.000 kW (3 kV =); 6.400 kW (15 kV~ / 25 kV~)
Trekkracht	300 kN
Fabrikant elektromotoren	Siemens Mobility
Treinbeïnvloeding	ETCS, PZB90, LZB, ATB, Integra-Signum
Treinradio	Zugbahnfunk + GSM-Rail
Remsysteem	indirecte luchtdrukrem met eenheidswerking van Knorr Bremse (op schijfremmen) remstanden G, P en R; directe luchtdrukrem; elektropneumatische aansturing mogelijk; elektrische rem (weerstand of recuperatief);
Remopschriften	<R> KE-GPR-E mZ (D) [ep]
Koppeling	schroef of automatisch (C-AKv)
Opmerking(en)	(I): prototype locomotieven
Tractiesysteem	Siemens SIBAC (IGBT-VVVF)
Portaal	Verkeer & Vervoer

De Baureihe 189 van het Siemens-type ES 64 F4 is een elektrische locomotief bestemd voor het goederenvervoer van DB Schenker Rail en via leasebedrijven aan andere vervoerders.

Geschiedenis

In de jaren '90 gaf de Deutsche Bundesbahn aan de industrie opdracht voor de ontwikkeling van nieuwe locomotieven ter vervanging van oudere locomotieven van de typen 103, 151, 111, 181.2 en 120. Hierop presenteerde Krauss-Maffei in München-Allach in 1992 het prototype EuroSprinter. Uit dit prototype ontstond een groot aantal varianten.

In 2003 werden de drie prototypelocomotieven 189 001 t/m 189 003 ^(I) van DB overgenomen en ingedeeld in het park van de leasemaatschappij Dispolok, toen een bedrijfsonderdeel van Siemens. In 2006 werden deze locomotieven verkocht aan de Italiaanse leasemaatschappij Rail Traction Company SpA (RTC).

In 2003 werden nieuwe locomotieven als 189 001 t/m 189 003 ^(II) aan de Deutsche Bahn (DB) geleverd, gevolgd door de serie 189 004 t/m 100.

In 2006 werden tien locomotieven de 189 090 t/m 099 aan Mitsui Rail Capital Europe (MRCE) verkocht als ES 64 F4 990 t/m ES 64 F4 999. Een deel werd door ander bedrijfsonderdelen van Deutsche Bahn (DB) voor onder meer doorgaand personenvervoer van MRCE gehuurd. Een aantal van deze locomotieven zijn aan onder meer vervoerders zoals ACTS en ERS Railways verhuurd.

In maart 2010 werd begonnen met de plaatsing van automatische UIC-koppelingen op 18 locomotieven voor de ertstreinen tussen de Maasvlakte en Dillingen/Saar. Deze locomotieven vervangen op het Nederlands traject locomotieven van het type 6400 met koppelwagen en op het Duits traject locomotieven van de serie 151.

Constructie en techniek

De locomotief heeft een stalen frame. De draaistellen zijn van het type Siemens SF 2.^[1] De tractie-installatie is uitgerust met draaistroom en heeft driefasige asynchrone motoren in de draaistellen. Iedere motor drijft een as aan. De drie prototype locomotieven 189 001 - 003 (I) van de Deutsche Bahn (DB) hadden onder meer een groter gewicht.

Nummers

De locomotieven werden door DB Schenker Rail en als volgt genummerd en naast Duitsland ingezet in de vermelde landen:

Nummer	Eigenaar	UIC nummer	Opmerkingen
Lijst van de Baureihe 189 / ES 64 F4
189 001-003 ^(I)	DB Schenker Rail sinds 2003: Rail Traction Company		Prototype, nu als ES 64 F4 003-005
189 001-003 ^(II) 189 004-015	DB Schenker Rail		gedeeltelijke toelating tot Decin (Tsjechië)
189 016-020	DB Schenker Rail
189 021-054	DB Schenker Rail		toegelaten in Nederland, 189 030 t/m 189 052 voorzien van automatische koppelingen
189 055-064	DB Schenker Rail
189 065-089	DB Schenker Rail		toegelaten in Nederland
189 090-099	DB Schenker Rail sinds 2006: Mitsui Rail Capital Europe sinds eind juni is deze serie terug bij DB Cargo		toegelaten in Nederland, nu ES 64 F4 990-999
189 100	DB Schenker Rail	91 80 61 89 100-1 D-DB	toegelaten in Nederland
ES 64 F4 001	RTC		ex Siemens Dispolok
ES 64 F4 002	RTC		ex Siemens Dispolok
ES 64 F4 003	RTC		ex DB 189 001-1 (I), ex Siemens Dispolok
ES 64 F4 004	RTC		ex DB 189 002-9 (I), ex Siemens Dispolok
ES 64 F4 005	RTC		ex DB 189 003-7 (I), ex Siemens Dispolok
ES 64 F4 006	RTC		ex Siemens Dispolok
ES 64 F4 007	MRCE	91 80 61 89 907-9-D-DISPO
ES 64 F4 008	MRCE		ex Siemens Dispolok
ES 64 F4 009	MRCE		ex Siemens Dispolok
ES 64 F4 010	MRCE	91 80 61 89 910-3 D-DISPO
ES 64 F4 011	MRCE
ES 64 F4 012	MRCE	91 80 61 89 912-9-D-DISPO
ES 64 F4 013	MRCE	91 80 61 89 913-7-D-DISPO
ES 64 F4 014	MRCE	91 80 61 89 914-5-D-DISPO
ES 64 F4 015	MRCE	91 80 61 89 915-2-D-DISPO
ES 64 F4 016	MRCE	91 80 61 89 916-0-D-DISPO
ES 64 F4 017	MRCE	91 80 61 89 917-8-D-DISPO
ES 64 F4 018	Lokomotion	91 80 61 89 918-6-D-DISPO
ES 64 F4 019	MRCE
ES 64 F4 020	MRCE		vernummerd in ES 64 F4 150
ES 64 F4 021	MRCE
ES 64 F4 022	MRCE		vernummerd in ES 64 F4 205
ES 64 F4 023	MRCE
ES 64 F4 024	MRCE
ES 64 F4 025	MRCE		vernummerd in ES 64 F4 206
ES 64 F4 026	MRCE
ES 64 F4 027	MRCE
ES 64 F4 028	MRCE		vernummerd in ES 64 F4 207
ES 64 F4 029	MRCE		vernummerd in ES 64 F1 001, omgebouwd als gelijkstroomlocomotief voor Italië en Polen
ES 64 F4 030	MRCE
ES 64 F4 031	MRCE
ES 64 F4 032	MRCE		onder meer gebruikt voor de "Bosphorus Europe Express"
ES 64 F4 033	MRCE		vernummerd in ES 64 F4 209
ES 64 F4 034	MRCE	91 80 61 89 934-3-D-DISPO
ES 64 F4 035	MRCE
ES 64 F4 036	MRCE	91 80 61 89 936-8 D-DISPO
ES 64 F4 037	MRCE	91 80 61 89 937-6 D-DISPO
ES 64 F4 038	MRCE
ES 64 F4 039	MRCE	91 80 61 89 939-2 D-DISPO
ES 64 F4 040	MRCE	91 80 61 89 940-0 D-DISPO
ES 64 F4 082	MRCE	91 80 61 89 982-2 D-DISPO
ES 64 F4 083	MRCE	91 80 61 89 983-0 D-DISPO
ES 64 F4 084	MRCE	91 80 61 89 984-8 D-Dispo
ES 64 F4 085	MRC	91 80 61 89 985-5 D-Dispo
ES 64 F4 086	MRCE	91 80 61 89 986-3 D-DISPO
ES 64 F4 087	MRCE	91 80 61 89 987-1 D-DISPO
ES 64 F4 088	MRCE
ES 64 F4 089	MRCE
ES 64 F4 090	MRCE
ES 64 F4 091	MRCE
ES 64 F4 092	MRCE
ES 64 F4 093	MRCE
ES 64 F4 094	MRCE
ES 64 F4 095	MRCE
ES 64 F4 096	MRCE
ES 64 F4 097	MRCE
ES 64 F4 098	MRCE
ES 64 F4 099	MRCE
ES 64 F4 101	MRCE
ES 64 F4 102	MRCE
ES 64 F4 103	MRCE	91 80 61 89 103-5 D-DISPO
ES 64 F4 104	MRCE	91 80 61 89 104-3 D-DISPO
ES 64 F4 150	MRCE	91 80 61 89 150-6 D-DISPO	ex SBB Re 474 008 (I), ex ES 64 F4 020
ES 64 F4 151	MRCE	91 80 61 89 151-4 D-DISPO
ES 64 F4 152	MRCE	91 80 61 89 152-2 D-DISPO
ES 64 F4 153	MRCE	91 80 61 89 153-0 D-DISPO
ES 64 F4 154	MRCE	91 80 61 89 154-8 D-DISPO
ES 64 F4 155	MRCE	91 80 61 89 155-5 D-DISPO
ES 64 F4 156	MRCE	91 80 61 89 156-3 D-DISPO
ES 64 F4 157	MRCE	91 80 61 89 157-1 D-DISPO
ES 64 F4 158	MRCE	91 80 61 89 158-9 D-DISPO
ES 64 F4 159	MRCE	91 80 61 89 159-7 D-DISPO
ES 64 F4 200	MRCE	91 80 61 89 200-9 D-DISPO	ex ES 64 F4 006
ES 64 F4 201	MRCE	91 80 61 89 201-7 D-DISPO	ex ES 64 F4 011
ES 64 F4 202	MRCE	91 80 61 89 202-5 D-DISPO	ex ES 64 F4 013
ES 64 F4 203	MRCE	91 80 61 89 203-3 D-DISPO	ex ES 64 F4 019
ES 64 F4 204	MRCE	91 80 61 89 204-1 D-DISPO	ex ES 64 F4 021, afgebrand
ES 64 F4 205	MRCE	91 80 61 89 205-8 D-DISPO	ex ES 64 F4 022
ES 64 F4 206	MRCE	91 80 61 89 206-6 D-DISPO	ex ES 64 F4 025, ex-Vincent van Gogh-bestickering
ES 64 F4 207	MRCE	91 80 61 89 207-4 D-DISPO	ex ES 64 F4 028
ES 64 F4 208	MRCE	91 80 61 89 208-2 D-DISPO
ES 64 F4 209	MRCE	91 80 61 89 209-0 D-DISPO	ex ES 64 F4 033, in dienst bij VTG / Retrack met stickers ('BTT Tilburg - Rzepin')
ES 64 F4 210	MRCE	91 80 61 89 210-8 D-DISPO
ES 64 F4 211	MRCE	91 80 61 89 211-6 D-DISPO	in dienst bij VTG / Retrack, medio juni bestickerd in de VTG-huisstijl
ES 64 F4 212	MRCE	91 80 61 89 212-4 D-DISPO	Linked by Rail bestickering
ES 64 F4 213	MRCE	91 80 61 89 213-2 D-DISPO	ex Linked by Rail bestickering, juni 2022 terug bestickerd naar zwart.
ES 64 F4 280	MRCE	91 80 61 89 280-1 D-DISPO
ES 64 F4 281	MRCE	91 80 61 89 281-9 D-DISPO
ES 64 F4 282	MRCE	91 80 61 89 282-7 D-DISPO
ES 64 F4 283	MRCE	91 80 61 89 283-5 D-DISPO
ES 64 F4 284	MRCE	91 80 61 89 284-3 D-DISPO
ES 64 F4 285	MRCE	91 80 61 89 285-0 D-DISPO
ES 64 F4 286	MRCE	91 80 61 89 286-8 D-DISPO
ES 64 F4 287	MRCE	91 80 61 89 287-6 D-DISPO
ES 64 F4 288	MRCE	91 80 61 89 288-4 D-DISPO
ES 64 F4 289	MRCE	91 80 61 89 289-2 D-DISPO
ES 64 F4 290	MRCE	91 80 61 89 290-0 D-DISPO	BELog-bestickering
ES 64 F4 400	MRCE	91 83 21 89 400-5 IT-CFI
ES 64 F4 401	MRCE	91 83 21 89 401-9 IT-NC
ES 64 F4 402	MRCE	91 83 21 89 402-2 IT-NC
ES 64 F4 403	MRCE	91 83 21 89 403-5 IT-NC
ES 64 F4 404	MRCE	91 83 21 89 404-3 IT-VCI
ES 64 F4 405	MRCE	91 83 21 89 405-0 IT-NC
ES 64 F4 406	MRCE	91 83 21 89 406-8 IT-SR
ES 64 F4 407	MRCE	91 83 21 89 407-6 IT-CFI
ES 64 F4 408	MRCE	91 83 21 89 408-4 IT-NC
ES 64 F4 409	MRCE	91 83 21 89 409-2 IT-NC
ES 64 F4 450	MRCE	91 80 61 89 450-0 D-DISPO
ES 64 F4 451	MRCE	91 80 61 89 451-8 D-DISPO
ES 64 F4 452	MRCE	91 80 61 89 452-6 D-DISPO
ES 64 F4 453	MRCE	91 80 61 89 453-4 D-Dispo
ES 64 F4 454	MRCE	91 80 61 89 454-2 D-DISPO
ES 64 F4 455	MRCE	91 80 61 89 455-9 D-DISPO
ES 64 F4 456	MRCE	91 80 61 89 456-7 D-DISPO
ES 64 F4 457	MRCE	91 80 61 89 457-5 D-DISPO
ES 64 F4 458	MRCE	91 80 61 89 458-3 D-DISPO
ES 64 F4 459	MRCE	91 80 61 89 459-1 D-DISPO
ES 64 F4 700	Cargo Trans Vagon	91 53 31 89 700-8 RO-CTV	Class 189-VR
ES 64 F4 701	Cargo Trans Vagon	91 53 31 89 701-6 RO-CTV	Class 189-VR
ES 64 F4 800	MTEG	91 80 61 89 800-6 D-MTEG
ES 64 F4 801	MRCE	91 80 61 89 801-4 D-PRESS
ES 64 F4 990	MRCE	91 80 61 89 090-4 D-DISPO
ES 64 F4 991	MRCE	91 80 61 89 091-2 D-DISPO	ex RRF 189 091 (Hommel), sinds augustus 2021 terug naar DBC
ES 64 F4 992	MRCE	91 80 61 89 092-0 D-DISPO
ES 64 F4 993	MRCE	91 80 61 89 093-8 D-DISPO
ES 64 F4 994	MRCE	91 80 61 89 094-6 D-DISPO
ES 64 F4 995	MRCE	91 80 61 89 095-3 D-DISPO
ES 64 F4 996	MRCE	91 80 61 89 096-1 D-DISPO
ES 64 F4 997	MRCE	91 80 6 189 097-9 D-DISPO
ES 64 F4 998	MRCE	91 80 6 189 098-7 D-DISPO
ES 64 F4 999	MRCE	91 80 6 189 099-5 D-DISPO	ex RRF 189 099, sinds eind juni terug bij DBC

Overzicht 189'ers in Nederland per 1 april 2021

Een leeg vakje onder de kop "Huidige Vervoerder" betekent dat de locomotief per 1 april 2021 geen huurder heeft.

Nummer	Lease	Huidige Vervoerder	Kleur	Bestickering/Stickers
189 023	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 024	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 025	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 026	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 027	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 028	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 029	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 030	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 031	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 032	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 033	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 034	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 035	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 036	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 037	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 038	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 040	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 041	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 042	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 043	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 044	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 045	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 046	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 047	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 048	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 049	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 050	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 051	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 052	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 053	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 054	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 064	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 065	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 066	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 067	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 068	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 069	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 070	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 071	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 072	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood	GZ1000
189 073	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 074	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 075	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 076	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 077	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 078	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 079	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 080	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 081	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 082	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 083	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 084	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 085	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 086	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 087	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 088	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 089	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 090	MRCE		Zwart
189 091	MRCE	DB Cargo	Zwart	ex. RRF
189 092	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 093	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 094	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 095	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 096	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 097	MCRE	DB Cargo	Zwart
189 098	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 099	MRCE	DB Cargo	Zwart	ex. RRF (Distrirail)
189 100	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood
189 101	MRCE	Rail Force One	Zwart
189 102	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 104	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 106	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 107	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 108	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International- en Alpäzähmer-logo
189 109	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 111	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 112	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 113	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 200	MRCE		Zwart
189 201	MRCE	Ecco-Rail	Zwart
189 202	MRCE	Ecco-Rail	Geel/Grijs
189 203	MRCE	Rail Force One	Geel/Grijs
189 205	MRCE	Rail Force One	Geel/Grijs
189 206	MRCE		Geel/Grijs	Vincent van Gogh-bestickering
189 207	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 208	MRCE	Ecco-Rail	Zwart
189 209	MRCE	Rail Force One	Zwart	'BTT'-stickers ('Tilburg - Rzepin')
189 210	MRCE	Rail Force One	Zwart
189 211	MRCE	VTG Rail	Blauw/wit	VTG-huisstijl
189 212	MRCE		Zwart	NL & PL-vlaggen, "Linked by Rail"-opschrift
189 213	MRCE	Rail Force One	Zwart	NL & PL-vlaggen, "Linked by Rail"-opschrift
189 280	MCRE	Ecco-Rail	Zwart
189 281	MRCE	Ecco-Rail	Zwart
189 282	MRCE	NIAG	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 283	MRCE	Ecco-Rail	Zwart
189 284	MRCE	NIAG	Zwart	SBB Cargo International- en Alpäzähmer-logo
189 285	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 286	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 287	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 288	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 289	MRCE	DB Cargo	Zwart
189 290	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 822	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood	Voormalige Siemens testloc, met Italiaanse snor
189 823	Railion Deutschland AG	DB Cargo	DB Rood	Voormalige Siemens testloc, met Italiaanse snor
189 982	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 983	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 984	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 985	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 986	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 988	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 989	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 990	MRCE		Zwart
189 991	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 992	MRCE		Zwart
189 994	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 995	MRCE	SBB Cargo	Zwart
189 996	MRCE	SBB Cargo	Zwart	SBB Cargo International-logo
189 997	MRCE	SBB Cargo	Zwart

Treindiensten

De locomotieven worden door DB Cargo ingezet in het goederenvervoer in Duitsland, Nederland en naar Polen en Tsjechië (verdeling zie nummers).

Literatuur

Spoorwegen; diverse jaargangen. Gerrit Nieuwenhuis, Richard Latten. Uitgeverij de Alk BV, Alkmaar.

Zie ook

Lijst van Duitse spoorwegmaatschappijen

Externe link

(de) DB Schenker Rail - Officiële website

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b ^c ^d (en) Siemens Ltd., First Class Bogies - The complete program for high-quality railway transportation (pdf) (23 december 2012). Geraadpleegd op 29 augustus 2024.

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Siemens ES64F4 op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

Zie de categorie Baureihe 189 van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[sfx-1] (en) Siemens Ltd., First Class Bogies - The complete program for high-quality railway transportation (pdf) (23 december 2012). Geraadpleegd op 29 augustus 2024.

[1]

Baureihe 189