|
Ontario
Ontario ye una provincia de Canadá con una población estimada (2024) d'alto u baixo 16 millons d'habitants. La suya capital ye la ciudat de Toronto, que ye amás a suya ciudat mas poblada. En o territorio d'Ontario se troba la ciudat d'Ottawa, que ye la capital de Canadá. Se troba situada en o centro-este d'o país y ye la suya provincia mas meridional. A suya población estimada en 2024 ye de 16.124.118 en una superficie d'1.076.395 km², con una densidat de población de 15,91 hab/km². Por a suya superficie, ye la segunda provincia de todo Canadá dezaga de Québec. Ontario muga a l'este con Manitoba, a lo norte con as badías de Hudson y James y a l'este y nord-este con Québec. A lo sud, muga con os estaus estausunidense de Minnesota, Michigan, Ohio, Pennsilvania y Nueva York. Ista muga sud d'Ontario con os Estaus Unius, con una longaria de bels 2.700 km, sigue una linia natural de ríos y lacos, dende lo laco d'as Selvas a l'ueste en avanzando enta l'este seguindo lo suyo desaugue enta los Grans Lacos d'America d'o Norte que continará enta lo río Sant Lorient. En ista muga sud, nomás que alto un baixo 1 km ye de muga terrestre. A tamas d'a gran extensión da provincia d'Ontario, tanto la mayor parte d'a suya población como la mayor parte d'a suya supeficie cultivable se concentra a lo sud d'a provincia, como consecuencia s'a suya climatolochía, estando lo norte d'Ontario escasament poblau, con hibiernos muit fríos y gran presencia d'as selvas. D'atra man, encara que l'agricultura conserva muita mportancia en a economía provincial, la industria tien un peso muito mas gran que l'agricultura en a economía. EtimolochíaA palabra Ontario se creye que tien orichen en as luengas amerindias, citando-se dos posibles oríchens d'a mesma. Ta uns, provien d'ontarí:io, que en wyandot significa gran laco;[1] ta atros, l'orichen se trova en a voz skanadario, que significa augua polida u augua brilant en luengas iroquesas[2] (cal parar cuenta que Ontario poseye bels 250.000 lacos d'augua dolza).[3] A primer mención d'Ontario se produz en l'anyo 1641, quan s'emplegaba ta designar os territorios situaus a lo norte d'a parte mas oriental d'os Grans Lacos d'America d'o Norte,[4] estando adoptau como nombre oficial en 1867 ta designar a la provincia creyada en ixe inte.[4] CheografíaTa más detalles, veyer l'articlo Cheografía d'Ontarioveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
O clamau Escudo Canadiense, que s'estendilla por o nord-ueste y lo centro d'a provincia, ye una redolada poco poblada y que ocupa mas d'a metat d'a superficie terrestre d'Ontario. Encara que en ista parte d'a provincia l'agricultura tien una presencia marguinal, ye un territorio rico en minerals, ye cubierta en bella cosa por selvas y poseye muitismos ríos y lacos. Ista redolada, conoixida como Ontario d'o Norte se puet dividir en dos subrechions, Ontario Nord-ueste y Ontario Nord-este. As tierras baixas d'a badía de Hudson, a l'extremo norte y a l'extremo nord-este se troban practicament deshabitadas y son un territorio con paúls y pantanos con bien poca presencia d'árbols. Ontario d'o Sud ye dividiu en cuatre subrechions: Ontario Central, Ontario Oriental, Ferradura Dorada y Ontario Sud-ueste. Encara que la provincia d'Ontario no poseye muito terreno montanyoso, bi ha bella cantidat de terreno elevau (mas que mas en o clamau Escudo Canadiense) que trescruza la provincia de nord-este enta sud-ueste, pero tamién por dencima d'a escarpa d'o Niagara que la trescruza en o sud. O punto de mayor altaria d'Ontario ye l'esquino d'Ishpatina, on 693 metros d'altaria sobre lo livel d'a mar, en o termin municipal de Temagami, a lo nord-este d'o territorio provincial. En o sud d'Ontario, bellas cimas plegan a superar los 500 m en as tierras d'arredol d'o río Madawaska, en o condau de Renfrew. A selva caroliliana cubre la mayor parte d'a rechión sud-ueste d'a provincia. A val templada y taconal d'os Grans Lacos y d'o río Sant Lorient faparte d'una antiva rechión de selvas a on en l'actualidat l'agricultura y lo desenvolique industrial y urbano han substituyiu a las selvas. En Ontario, en a muga con los Estaus Unius, se troban as cataractas d'o Niagara, que fan parte d'a escarpa d'o Niagara. A vía maritima d'o río Sant Lorient permite la navegación dende l'oceano Atlantico dica Thunder Bay en o nord-ueste d'Ontario. Finalment, cal considerar que lo norte d'Ontario abraca alto u baixo l'87% d'o territorio provincial pero lo sud d'o país conta con o 94% d'a suya población. A lo sud d'Ontario se troba lo Parque Nacional Point Pelee, una peninsula en o sud-ueste d'a provincia, amán de Windsor y Detrit (iste en Michigan en os Estaus Unius), que ye lo punto mas meridional d'o territorio continental canadiense (nomñas que lo continental, porque las islas Pelee y Middle sobre lo laco Erie se troban una mica mas a lo sud, dillá d'o paralelo 42 Norte. ClimaTa más detalles, veyer l'articlo Clima d'Ontarioveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
 O clima d'Ontario varía seguntes a ubicación concreta en o suyo territorio y seguntes a estación de l'anyo.[5] Afectan a la climatolochía provincial tres tipos de vientos: un viento d'o norte, frío y seco, procedent de l'oceano Glacial Arctico (que ye lo viento dominant mientres l'hibierno y la mayor parte de l'anyo en o norte); un vienti glacial procedent de l'oceano Pacifico que trescruza dende las planas occientals de Canadá y d'Estaus Unius; y un viento calido y humido d'o sud procedent d'o golfo de Mexico y l'oceano Atlantico.[6] Os efectos d'istas grans masas d'aire sobre la temperatura y la pluya varían seguntes a latitut, a proximidat a los cuerpos d'augua (ríos y lacos) y tamién d'o relieve d'a redolada.[6] Cheneralment, se considera que lo clima en Ontario ye un clima continental humido.[6] Ontario poseye tres grans rechions climaticas:
As tronadas de gran intensidat plegan en o suyo maximo de verano. Windsor, a lo sud-ueste d'Ontario, poseye lo récord de Canadá en lampedos por anyo, con un promeyo de 33 días a l'anyo de tronadas con actividat electrica.[8] De promedio, Ontario recibe 11 tornados cada anyo, con un récord de 29 tornados rechistraus en 2006 y 2009. Ocasionalment i plegan restas de ciclons tropicalsque dixan fuertes pluyas y vientos en o sud, encara que no gosan tener consecuencias mortals. Tanimientres, a excepción estió l'huracán Hazel en octubre de 1954 que descargó lo sud d'Ontario tenendo lo suyo epicentro en Toronto.[9]
HistoriaTa más detalles, veyer l'articlo Historia d'Ontarioveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Población indichena anterior a 1610Os primers habitants de l'actual territorio d'Ontario estioron os paleoamericanos que s'instaloron en Ontario alto u baixo fa 11.000 anyos, plegando-íe dimpués de trescruzar o puent de Beringia que en ixas envueltas connectaba Asia y America d'o Norte a traviés de l'acual mar de Bering en estar mas baixo lo livel d'a mar como consecuencia d'a glaciación de Würm; iste trescruce se produció entre 25.000 y 30.000 anyos antes d'a nuestra era.[10][11] Mientres o periodo arcaico, entre 8000 aC y 1000 aC, la población de l'actual Ontario creixió poquet a poquet, tractando-se d'una población de cazadors-recolectors que parixe estar igualitaria y que viviba en un cima mas calido que l'actual. En ixas envueltas aparecieron las primeras rotas comercials en l'arredol d'o río Sant Lorient y d'os Grans Lacos.[12] A sociedat basada en a caza y la recolección continó estando prediminant en primerías d'o clamau periodo Woodland, mientres o cual se desenrolloron as estructuras socials y las rotas comercials.[13] Alto u baixo en 500 dC escomencipioron os cautivos de panizo, completau enta l'anyo 1100 con a vainetera y la carbacera[14] L'aumento de l'agricultura fació posible la creyación d'asentamientos mas permanents, fortificaus y significativament mas grans; en o sud d'Ontario mientres o sieglo XV la población de bellas aldeyas yera de bels mils d'habitants, poseyendo casas comunals a on i podeban vivir mas de 100 personas. En ixa epoca escomencipioron bellas guerras a gran escala en ixa rechión, amanixendo asinas bellas concentracions de tribus d'iroqueses como la Confederación Neutral, los erie u los wyandot.[15] En o norte d'Ontario, d'atra man, os suyos habitants perteneixeban mas que mas a los algonquinos, incluyindo-ie a los ojibwa, que comerciaban con os iroqueses.[16] En ixa epoca existiban en l'actual Ontario cuantos grupos d'amerindios, como algonquinos, mississaugas, ojibway, cree, odawa, pottowatomi y iroqueses.[17] Pays-d'en-HautTa más detalles, veyer l'articlo Pays-d'en-Hautveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
  Con a cayida de l'Imperio Bizantín y d'a ciudat de Constantinopla en mans de l'Imperio Otomano se crebó l'acceso d'os países d'Europa enta la China a traviés d'a rota terrestre conoixida como rota d'a seda, que permitiba que plegasen en o continent europeu productos de luxo d'orichen asiatico. Como la sola rota de transporte maritimo conoixida yera la que marchaba enta Echipto y a lo suyo traviés enta la mar Roya y la India, y ista yera tamién controlada por os musulmans, Europa se veyó obligada a buscar nuevas rotas. Como Portugal yera explorando la rota que rodiaba Africa ta dentrar en l'oceano Indico en trescuzando baixo l'actual Sudafrica, Cristofo Colombo ya heba plegau en America y ya se teneba conciencia de que se tractaba no pas d'islas occidentals d'Asia so que d'un continent intermeyo, en primerías d'os anyos 1520 l'explorador florentín Giovanni da Verrazzano convenció a lo rei Francisco I de Francia ta que li encomenase la misión de trobar una rota maritima enta Catay (que ye como se denominaba a China en ixas envuetas en Europa) a traviés d'o paso d'o Nord-ueste. Encara que la expedión no consiguió lo suyo obchectivo, cudió lo nombre de Nueva Francia ta designar l'America d'o Norte. Tanimientres, dimpués de fer-ie bellas expedicions enta la rechión, o reino de Francia albandonó lo suyo intrés por ella mas que mas por a situación d'o reino, que se trobaba en bel meyo d'una greu crisi financiera, amás de destinar muitos recursos a la suya partecipación en as clamadas guerras italianas contra l'Imperio espayol que heba reculliu os intreses d'a Corona d'Aragón en a peninsula italica y tamién por l'autentica guerra civil que enfrontaba a |catolicos y protestants.[18] Asinas que dica alto u baixo los anyos 1580 no tornó l'intrés francés por Nueva Francia y mas que mas estió como consecuencia d'a demanda de piels de castor.[19] En 1608, Samuel de Champlain establió lo primer asentamiento colonial francés en Nueva Francia, la clamada Habitation de Québec en a colonia de Canadá (una part d'a colonia de Nueva Francia en o sud de l'actual Québec), que ye la fundación de l'actual ciudat de Québec. Contino, los exploradors franceses continaron viachando enta l'ueste, establindo chicoz asentamientos a lo canto d'o río Sant Lorient. Istos exploradors franceses, o primero d'os cuals estió Étienne Brûlé, qui exploró la redolada d'a badía Cheorchiana en 1610-1612,[20] cartografioron Ontario d'o Sud y clamoron a la rechión Pays-d'en-Haut (o país de l'alto), designando con ixe nombre la rechión que se troba auguas enta l'alto d'o río Sant Lorient. Ixa colonia con ixe nombre s'establió formalment en 1610 como una dependencia admnistrativa d'a colonia francesa de Canadá pero no se tractaba d'una colonia pensada ta instalar-ie población so que nomás pensada con finalidaz defensivas y de comercio. Se tractaba d'un territorio bien gran, que s'estendillaba no nomás que por l'actual provincia canadiense d'Ontario so que también por os actuals estaus estausunidenses de Minnesota, Wisconsin, Illinois, Indiana, Michigan, Ohio, Pennsilvania y Nueva York. Como consecuencia d'ixa planificación, la mayor part d'a población d'ixe territorio yeran amerindios.[21] Tanimientres, en a rechión d'Ontario d'o Norte estió l'explorador britanico Henry Hudson plegó en a badía de Hudson en l'anyo 1611 y reclamó la suya cuenca hidrografica ta lo suyo país, denominando-se esta redolada como Tierra de Rupert. Samuel de Champlain plegó en o laco Huron en 1615 y misioneros franceses (mas que mas chesuitas y sulpicianos, debantoron misions en a rechión d'os Grans Lacos. Os franceses facioron alianzas con a mayor parte d'os grupos indichenas d'Ontario ta conseguir controlar o comercio de piels y tamién para organizar a defensa contra los iroqueses mientres as clamadas guerras iroquesas. Os franceses declaroron a los indichenas como subditos d'o rei d'o reino de Francia y tamién gosaban actuar como mediadors en os conflictos entre los diferents grupos indichenas. Os iroqueses, sindembargo, s'alioron con os britanicos.[22] Entre 1634 y 1640 os hurons padeixioron malautías infecciosas d'orichen europeu como lo sarampión u la picueta ta las que los suyos organismos no teneban protección en estar dica l'inte desconoixidas en o continent americano.[23] D'atra man, en 1700 ya s'heba chitau a los iroqueses u bien heban abandonau o territorio de l'actual Ontario y los mississaugas, una branca d'os ojibwa, s'heban asentau en a costa norte d'o laco Ontario, instalando-se los hurons supervivients en o norte de l'actual Québec. Mientres a guerra franco-india (nombre que recibe la guerra en o continent americano en a guerra d'os Siet Anyos de 1754-1763) os britanicos redotoron a los franceses y a los suyos aliaus amerindios y en o tractau de París de 1763 o Reino de Francia cedió la mayor part d'as suyas posesions colonials en America d'o Norte a lo Reino de Gran Bretanya, que organizó lo territorio conqueriu a traviés d'a Ley de Québec (Quebec Act) como una nueva provincia, la provincia de Quebec. Provincia de Quebec (1763-1791)Ta más detalles, veyer l'articlo Provincia de Quebec (1763-1791)veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
 Entre 1782 y 1784, 5.000 leyals d'o Imperio Uniu marchoron d'os territorios de l'actual Estaus Unius dimpués d'a Revolución Americana y s'instaloron en Ontario.[24] O Gubierno britanico lis concedió 81 hectarias, amás d'atros biens, ta reconstruyir a suya vida dimupés d'o suyo exilio.[22] Tamién establioron reservas en Ontario ta los mohawks que heban luitau a lo canto d'os britanicos y a qui tamién heban expulsau d'as suyas tierras en l'actual estau de Nueva York. Atros grupos d'iroqueses a qui tamién eban expulsau de Nueva York fuoron asentaus en una reserva a lo canto d'o laco Ontario en l'actualment clamada Reserva d'as Seis Nacions (a on tamién s'instaloron posteriorment os mississaugas, desplazas d'os suyos territorios por os colonos europeus). Dimpués d'a Guerra d'Independencia d'os Estaus Unius s'establioron as primeras reservas ta los indichenas, como la mencionada Reserva d'as Seis Nacions (1784), Tyendinaga (1793) y Akwesasne (1705). Tyendinaga s'establió, como la Reserva d'as Seis Nacions, ta grupos indichenas que heban luitau a lo canto d'os britanicos contra los estausunidenses y a qui istos facioron fuera d'Estaus Unius en rematar a guerra; d'atra man, Akwesasne yera una comunidad de mohawks que ya existiba previament, fixando-se las suyas mugas con o Tractau Jay en 1795. En 1788, mientres que feba parte d'a provincia de Quebec, o sud d'Ontario se dividió en cuatre districtos: Hesse (dende 1792 clamau districto Ueste), Lunenburg (dende 1792 clamau districto Este), Mecklenburg (dende 1792 clamau districto Midland), y Nassau (dende 1792 clamau districto Local). A población de Canadá a l'ueste d'o forcallo d'os ríos Sant Lorient y Ottawa heba aumenta significativament y iste feixo lo reconoixió la Ley Constitucional de 1791, que dividió Quebec en os clamaus "Canadás", ye decir, l'Alto Canadá a lo sudueste d'o forcallo entre toz dos ríos y lo Baixo Canadá a l'este d'o citau forcallo. Alto Canadá (1791-1841)Ta más detalles, veyer l'articlo Alto Canadáveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
En 1793 se nombró a lo primer tenient gubernador de l'Alto Canadá, lo cheneral Juan Graves Simcoe.[25] Entre 1790 y 1812 plegó en l'Alto Canadá una segunda oliada d'estausunidenses, encara que no toz yeran de sentimientos leyalistas y i plegoron parcialment atrayius pos a posibilidat de mercar tierras mas baratas que en o suyo país d'orichen amás de tributar uns impuestos mas baixos en ixe inte que en os Estaus Unius. Referencias
Bibliografía
Vinclos externos
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Portal di Ensiklopedia Dunia
