การเลือกตั้งในประเทศไทย

ประชาชนต่อแถวรอออกเสียงเลือกตั้ง

การเลือกตั้งในประเทศไทย เป็นกระบวนการตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย เพื่อให้ได้มาซึ่งบุคคลเข้าไปทำหน้าที่ในการปกครองประเทศไทยทั้งในระดับชาติและท้องถิ่น ในระดับชาติมีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร(ส.ส.) และอาจรวมถึงสมาชิกวุฒิสภา(ส.ว.)ในรัฐธรรมนูญบางฉบับ ปัจจุบันสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมาจากการเลือกตั้งโดยตรงของประชาชนโดยใช้ระบบแบ่งเขตคะแนนสูงสุดและระบบบัญชีรายชื่อ แต่การเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภาไม่มีระบุในรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันคือ พ.ศ. 2560 โดยใช้ระบบการเลือกกันเองใน 3 ระดับแทน ส่วนตำแหน่งที่มาจากการเลือกตั้งในระดับท้องถิ่นนั้น ได้แก่ ผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร นายกเมืองพัทยา นายกองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น และสภา

กฎหมายที่กำหนดการเลือกตั้งในประเทศไทย มีทั้งรัฐธรรมนูญ พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ พระราชกฤษฎีกาและระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้ง ในอดีตการจัดการเลือกตั้งเป็นหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทย ก่อนจะเปลี่ยนให้มาเป็นอำนาจของคณะกรรมการการเลือกตั้งในรัฐธรรมนูญปี พ.ศ. 2538[1]

คุณสมบัติของผู้มีสิทธิ์เลือกตั้ง

การเลือกตั้ง จัดขึ้นภายใต้สิทธิออกเสียงเลือกตั้งทั่วไป (universal suffrage) ตามความในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 อย่างไรก็ตาม มีข้อกำหนดคุณสมบัติของผู้มีสิทธิ์เลือกตั้งอยู่บางประการ

• มีสัญชาติไทยโดยกำเนิด หรือแปลงสัญชาติเป็นไทยมาแล้วไม่ต่ำกว่า 5 ปี
• มีอายุไม่ต่ำกว่า 18 ปีบริบูรณ์
• มีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านในเขตเลือกตั้งติดต่อกันไม่น้อยกว่า 90 วันนับถึงวันเลือกตั้ง

ต้องไม่มีลักษณะต้องห้าม คือ ต้องไม่เป็นพระสงฆ์ สามเณร นักพรตหรือนักบวช, ต้องไม่อยู่ในระหว่างเพิกถอนสิทธิเลือกตั้ง, ต้องไม่ถูกคุมขังด้วยหมายของศาลหรือคำสั่งที่ชอบด้วยกฎหมาย, ต้องไม่เป็นคนสติฟั่นเฟือน[2]

การเลือกตั้งทั่วไป

ระบบการเลือกตั้ง

จำนวนเขตเลือกตั้งในแต่ละจังหวัด (สำหรับการเลือกตั้งปี พ.ศ. 2557) มีจำนวนเขตเลือกตั้งดังต่อไปนี้ (ข้อมูล ณ สิ้นปี พ.ศ. 2556) [3] [4]

ในระบบบัญชีรายชื่อ จะมีการคัดเลือกด้วยขั้นตอนดังนี้[5]

1. ให้แต่ละพรรค ส่งบัญชีรายชื่อผู้สมัครจำนวนไม่เกิน 150 คน
   1. บัญชีรายชื่อผู้สมัครรับเลือกตั้งต้องประกอบด้วยรายชื่อผู้สมัครรับเลือกตั้งจากภูมิภาคต่าง ๆ อย่างเป็นธรรม และต้องคำนึงถึงโอกาส สัดส่วนที่เหมาะสมและความเท่าเทียมกันระหว่างหญิงและชาย
   2. รายชื่อในบัญชีต้องไม่ซ้ำกับบัญชีรายชื่อที่พรรคการเมืองอื่นจัดทำขึ้น และไม่ซ้ำกับรายชื่อของผู้สมัครรับเลือกตั้งแบบแบ่งเขตเลือกตั้ง
   3. จัดทำรายชื่อเรียงตามลำดับหมายเลข (จาก 1 ลงไป)
2. หลังเสร็จสิ้นการเลือกตั้ง ให้นับคะแนนในระบบบัญชีรายชื่อของทุกพรรคการเมืองรวมกันทั้งประเทศ แล้วหารด้วย 125 จะได้คะแนนเฉลี่ยต่อผู้แทน 1 คน
3. นำคะแนนของแต่ละพรรคการเมือง หารด้วยคะแนนเฉลี่ยที่คำนวณไว้ จะได้จำนวนผู้แทนระบบบัญชีรายชื่อของพรรคนั้น
   1. เศษทศนิยม ให้ปัดทิ้งทั้งหมด แต่ให้เก็บข้อมูลเศษทศนิยมของแต่ละพรรคไว้ (เช่น พรรค ก ได้ 52.7 คน ปัดทิ้งเหลือ 52)
   2. รวมจำนวนผู้แทนของทุกพรรค หากยังได้ไม่ครบ 125 ให้กลับไปดูที่เศษทศนิยมของแต่ละพรรค พรรคใดที่มีเศษเหลือมากที่สุด ให้เพิ่มจำนวนผู้แทนจากพรรคนั้น 1 คน หากยังไม่ครบ ให้เพิ่มผู้แทนจากพรรคที่มีเศษเหลือมากเป็นอันดับสองขึ้นอีก 1 คน ทำเช่นนี้ตามลำดับจนกว่าจะได้ครบ 125 คน (เช่น พรรค ก ได้ 52.7 คน ตอนแรกได้ 52 เศษ 0.7 แต่ถ้าจำนวนผู้แทนยังไม่ครบ และไม่มีพรรคใดมีเศษมากกว่า 0.7 พรรค ก จะได้เพิ่มเป็น 53 คน)
4. เมื่อได้จำนวนผู้แทนในระบบนี้ที่ลงตัวแล้ว ผู้สมัครของพรรคนั้น จากอันดับหนึ่ง ไปจนถึงอันดับเดียวกับจำนวนผู้แทนของพรรคนั้น จะได้เป็นผู้แทนราษฎร (เช่น พรรค ก ได้ 53 คน ผู้ที่มีรายชื่อตั้งแต่อันดับ 1 ถึง 53 จะได้เป็นผู้แทน)

ระบบแบ่งเขต

เกณฑ์การแบ่งเขตเลือกตั้ง 375 เขตนั้น ตามรัฐธรรมนูญ ได้ประกาศให้มีหลักเกณฑ์ในการแบ่ง ดังต่อไปนี้[6]

1. นำจำนวนราษฎรทั้งประเทศ จากทะเบียนราษฎรที่ประกาศในปีก่อนการเลือกตั้ง หารด้วยจำนวนผู้แทนในระบบเขต (คือ 375) จะได้อัตราส่วนของราษฎรต่อผู้แทน 1 คน
2. นำจำนวนราษฎรในแต่ละจังหวัด หารด้วยอัตราส่วนที่คำนวณไว้ จะได้จำนวนเขตเลือกตั้งที่มีในจังหวัด
   1. จังหวัดที่ผลหารต่ำกว่า 1 เขต (เช่น 0.86 เขต) ให้ปัดขึ้นเป็น 1 เขต (ในการเลือกตั้งครั้งนี้ ไม่มีจังหวัดใดเข้าข่ายกรณีนี้)
   2. จังหวัดที่ผลหารมากกว่า 1 และมีเศษทศนิยม ให้ปัดเศษทิ้งทั้งหมด แต่ให้เก็บข้อมูลของเศษทศนิยมไว้ (เช่น 4.93 ปัดทิ้งเหลือ 4)
   3. รวมจำนวนผู้แทนของทั้ง 77 จังหวัด หากยังไม่ครบ 375 เขต ให้เพิ่มจำนวนเขตในจังหวัดที่มีเศษทศนิยมเหลือมากที่สุดขึ้นไป 1 เขต หากยังไม่ครบอีก ให้เพิ่มจำนวนเขตในจังหวัดที่มีเศษทศนิยมเหลือเป็นอันดับสองขึ้นไปอีก 1 เขต ทำเช่นนี้ไปตามลำดับ จนกว่าจะได้จำนวนครบ 375
3. จังหวัดใดมีจำนวนเขตมากกว่า 1 เขต จะต้องแบ่งเขตโดยให้พื้นที่ของแต่ละเขตติดต่อกัน และแต่ละเขตต้องมีจำนวนราษฎรที่ใกล้เคียงกันด้วย (หลังจากการเลือกตั้ง ผู้สมัครที่ได้คะแนนสูงที่สุดในแต่ละเขต จะได้เป็นผู้แทน)

การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร

การเลือกตั้ง	รูปแบบ	จำนวน ส.ส. ที่เลือกตั้ง	จำนวนผู้มีสิทธิเลือกตั้ง	ผู้มาใช้สิทธิ		พรรคที่ชนะ
				จำนวน	ร้อยละ	พรรค		ที่นั่ง	คะแนน
ครั้งที่ 1 (พ.ศ. 2476)	ทางอ้อม	78 จาก 156	4,278,231	1,773,532	41.45		ไม่มี ส.ส. คนใดสังกัดพรรค
ครั้งที่ 2 (พ.ศ. 2480)	แบ่งเขตคะแนนสูงสุด	91 จาก 182	6,123,239	2,462,535	40.22		ไม่มี ส.ส. คนใดสังกัดพรรค
ครั้งที่ 3 (พ.ศ. 2481)	แบ่งเขตคะแนนสูงสุด	91 จาก 182	6,310,172	2,210,332	35.05		ไม่มี ส.ส. คนใดสังกัดพรรค
ครั้งที่ 4 (มกราคม พ.ศ. 2489)	แบ่งเขตคะแนนสูงสุด	96 จาก 192	6,431,827	2,091,827	32.52		ไม่มี ส.ส. คนใดสังกัดพรรค
เพิ่มเติม (สิงหาคม พ.ศ. 2489)	แบ่งเขตคะแนนสูงสุด	82 จาก 186	5,819,662	2,026,823	34.92		แนวรัฐธรรมนูญ	57
ครั้งที่ 5 (พ.ศ. 2491)	แบ่งเขตหลายเบอร์ (รวมเขตจังหวัด)	99 จาก 186	7,176,891	2,177,464	29.50		ประชาธิปัตย์	53
เพิ่มเติม (พ.ศ. 2492)	แบ่งเขตหลายเบอร์ (รวมเขตจังหวัด)	21 จาก 207	3,518,276	870,208	24.27		ไม่มี ส.ส. คนใดสังกัดพรรค
ครั้งที่ 6 (พ.ศ. 2495)	แบ่งเขตหลายเบอร์ (รวมเขตจังหวัด)	123 จาก 246	7,602,591	2,961,191	38.95		ไม่มี ส.ส. คนใดสังกัดพรรค
ครั้งที่ 7 (กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2500)	แบ่งเขตหลายเบอร์ (รวมเขตจังหวัด)	160 จาก 283	9,859,039	5,668,666	57.50		เสรีมนังคศิลา	86
ครั้งที่ 8 (ธันวาคม พ.ศ. 2500)	แบ่งเขตหลายเบอร์ (รวมเขตจังหวัด)	160 จาก 281	9,917,417	4,370,789	44.07		สหภูมิ	44
ครั้งที่ 9 (พ.ศ. 2512)	แบ่งเขตหลายเบอร์ (รวมเขตจังหวัด)	219	14,820,400	7,289,837	49.16		สหประชาไทย	75
ครั้งที่ 10 (พ.ศ. 2518)	แบ่งเขตหลายเบอร์	269	20,243,791	9,549,924	47.17		ประชาธิปัตย์	72	17.23%
ครั้งที่ 11 (พ.ศ. 2519)	แบ่งเขตหลายเบอร์	279	20,623,430	9,072,629	43.69		ประชาธิปัตย์	114	25.31%
ครั้งที่ 12 (พ.ศ. 2522)	แบ่งเขตหลายเบอร์	301	21,283,790	9,344,045	43.90		กิจสังคม (ฝ่ายค้าน)	88	21.26%
ครั้งที่ 13 (พ.ศ. 2526)	แบ่งเขตหลายเบอร์	324	24,224,470	12,295,339	50.76		ชาติไทย (ฝ่ายค้าน)	110	23.8%
ครั้งที่ 14 (พ.ศ. 2529)	แบ่งเขตหลายเบอร์	347	26,224,470	16,670,957	61.43		ประชาธิปัตย์	100	22.52%
ครั้งที่ 15 (พ.ศ. 2531)	แบ่งเขตหลายเบอร์	357	26,658,638	16,944,931	63.56		ชาติไทย	87	19.29%
ครั้งที่ 16 (มีนาคม พ.ศ. 2535)	แบ่งเขตหลายเบอร์	360	31,660,156	19,622,322	59.24		สามัคคีธรรม	79	19.27%
ครั้งที่ 17 (กันยายน พ.ศ. 2535)	แบ่งเขตหลายเบอร์	360	31,660,156	19,622,322	61.59		ประชาธิปัตย์	79	21.02%
ครั้งที่ 18 (พ.ศ. 2538)	แบ่งเขตหลายเบอร์	391	37,817,983	23,462,748	62.04		ชาติไทย	92	22.83%
ครั้งที่ 19 (พ.ศ. 2539)	แบ่งเขตหลายเบอร์	395	38,564,836	24,040,836	62.42		ความหวังใหม่	125	29.14%
ครั้งที่ 20 (พ.ศ. 2544)	ระบบคู่ขนาน (แบ่งเขตคะแนนสูงสุด+บัญชีรายชื่อ)	500 (400+100)	42,759,001	29,909,271	69.95		ไทยรักไทย	248	39.91%
ครั้งที่ 21 (พ.ศ. 2548)	ระบบคู่ขนาน (แบ่งเขตคะแนนสูงสุด+บัญชีรายชื่อ)	500 (400+100)	44,572,101	32,341,330	72.56		ไทยรักไทย	377	60.48%
ครั้งที่ 22 (พ.ศ. 2549)	ระบบคู่ขนาน (แบ่งเขตคะแนนสูงสุด+บัญชีรายชื่อ)	500 (400+100)	44,778,628	29,088,209	64.77		ไทยรักไทย	461	59.91%
						การเลือกตั้งเป็นโมฆะ[a]
ครั้งที่ 23 (พ.ศ. 2550)	ระบบคู่ขนาน (แบ่งเขตหลายเบอร์+สัดส่วน)	480 (400+80)	44,002,593	32,792,246	74.52		พลังประชาชน	233	38.61%
ครั้งที่ 24 (พ.ศ. 2554)	ระบบคู่ขนาน (แบ่งเขตคะแนนสูงสุด+บัญชีรายชื่อ)	500 (375+125)	46,939,549	35,220,208	75.03		เพื่อไทย	265	47.03%
ครั้งที่ 25 (พ.ศ. 2557)	ระบบคู่ขนาน (แบ่งเขตคะแนนสูงสุด+บัญชีรายชื่อ)	500 (375+125)	43,024,042	20,531,073	47.72	การเลือกตั้งเป็นโมฆะ[b]
ครั้งที่ 26 (พ.ศ. 2562)	ระบบเสียงเดียวผสม (แบ่งเขตคะแนนสูงสุด+บัญชีรายชื่อ)	500 (350+150)	51,239,638	38,268,375	74.69		เพื่อไทย (ฝ่ายค้าน)	136	21.92%
ครั้งที่ 27 (พ.ศ. 2566)	ระบบคู่ขนาน (แบ่งเขตคะแนนสูงสุด+บัญชีรายชื่อ)	500 (400+100)	52,287,045	39,293,867	75.22		ก้าวไกล (ฝ่ายค้าน)	151	36.54%
ที่มา: คลังสารสนเทศของสถาบันนิติบัญญัติ, ect.go.th

การเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภา

ในรัฐธรรมนูญฉบับปีพุทธศักราช 2560 ความส่วนหนึ่งคือจะมีคณะสรรหาคัดเลือกสมาชิกวุฒิสภา 250 คนและจะต้องผ่านการลงมติเห็นชอบจากทางสภาซึ่งสมาชิกวุฒิสภาจะมีเสียงในสภาโดยมีวาระ 5 ปี

ครั้งที่	วันที่	วิธีการเลือกตั้ง	จำนวน ผู้สมัคร	จำนวน ส.ว.	ผู้มีสิทธิ เลือกตั้ง	ผู้มาใช้สิทธิ เลือกตั้ง	ร้อยละ	จังหวัดที่มีผู้ใช้ สิทธิมากที่สุด	ร้อยละ	จังหวัดที่มีผู้ใช้ สิทธิน้อยที่สุด	ร้อยละ	หมายเหตุ
1	4 มีนาคม พ.ศ. 2543	แบ่งเขต	-	200
2	19 เมษายน พ.ศ. 2549	แบ่งเขต	1,477	200
3	2 มีนาคม พ.ศ. 2551	รวมเขต	505	76	44,911,254	24,981,247	55.62	ลำพูน	79.58	กรุงเทพมหานคร	40.05
4	30 มีนาคม พ.ศ. 2557	รวมเขต	471	77	48,786,842	20,873,688	42.79	ลำพูน	68.39	ชลบุรี	24.99

การเลือกตั้งท้องถิ่น

การเลือกตั้งผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร

บทความหลัก: การเลือกตั้งผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร

การเลือกตั้งนายกเมืองพัทยา

บทความหลัก: การเลือกตั้งนายกเมืองพัทยา

การเลือกตั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น

บทความหลัก: การเลือกตั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น

การลงประชามติ

ในประเทศไทยมีการลงประชามติแล้ว 2 ครั้ง ได้แก่ การออกเสียงประชามติร่างรัฐธรรมนูญไทย พ.ศ. 2550 และ การออกเสียงประชามติร่างรัฐธรรมนูญไทย พ.ศ. 2559 เพื่อรับร่างรัฐธรรมนูญที่ยกร่างในช่วงคณะรัฐประหารทั้ง 2 ครั้ง

หมายเหตุ

1. การเลือกตั้งเป็นโมฆะ เนื่องจากตุลาการรัฐธรรมนูญได้มีคำวินิจฉัยในคดียุบพรรคการเมือง พ.ศ. 2549 ว่าพรรคไทยรักไทยได้ว่าจ้างพรรคการเมืองขนาดเล็กให้ลงรับสมัครรับเลือกตั้ง
2. การเลือกตั้งไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญตามคำวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญ เมื่อวันที่ 21 มีนาคม 2557 เนื่องจากไม่สามารถจัดการเลือกตั้งในวันเดียวกันได้ทั่วราชอาณาจักร จากกรณีปิดล้อมหน่วยเลือกตั้งในหลายพื้นที่โดยกลุ่ม กปปส.

ดูเพิ่ม

• การเลือกตั้ง
• การฉ้อราษฎร์บังหลวงในประเทศไทย#การโกงเลือกตั้ง

อ้างอิง

1. "ความเป็นมา". สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้งประจำจังหวัดอ่างทอง. สืบค้นเมื่อ 14 May 2022.
2. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร เก็บถาวร 2013-05-20 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. คณะกรรมการการเลือกตั้ง. สืบค้น 6-7-2554.
3. เดลินิวส์. "กกต.ประกาศแบ่งเขตเลือกตั้งแต่ละจังหวัดแล้ว" [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: [1] 2556. 21 ธันวาคม 2556.
4. ทำความรู้จัก375เขต. เดลินิวส์. (13 พฤษภาคม 2554). สืบค้น 16-5-2554.
5. ราชกิจจานุเบกษา, รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๑) พุทธศักราช ๒๕๕๔ เก็บถาวร 2011-03-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๒๘, ตอน ๑๓ก, ๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๔, หน้า ๑
6. ราชกิจจานุเบกษา, รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๑) พุทธศักราช ๒๕๕๔ เก็บถาวร 2011-03-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๒๘, ตอน ๑๓ก, ๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๔, หน้า ๑