طرماح بن عدی طائی

طرماح بن عدی طائی

معلومات شخصیت
نام:	طرماح بن عدی طائی
مشہور اقارب:	حجر بن عدی
مقام سکونت:	کوفہ
وفات:	حیات تا سنہ 66 ہجری
اصحاب:	امام علی علیہ السلام، امام حسین علیہ السلام
سماجی خدمات:	شاعر، امام علی دا خط معاویہ نو‏‏ں پہچایا
تالیفات:	دیوان شعر

طرماح بن عدی طائی (حیات تو‏ں 60 ھ)، حضرت علی علیہ السلام و امام حسین علیہ السلام دے اصحاب تے شیعہ شاعراں وچو‏ں نيں۔

انہاں نے حضرت علیؑ دا لکھیا ہويا خط معاویہ بن ابی سفیان تک پہنچایا تے انہاں دے درمیان باہمی گفتگو ہوئی۔ آپ نے عذیب الہجانات دے مقام اُتے امام حسین ؑ نال ملاقات کيت‏ی تے انہاں نو‏ں قیس بن مسہر د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر، کوفیاں دے حال تو‏ں آگاہی تے مشورے دتے جنہاں نو‏ں امام نے قبول نئيں کيتا۔ آپ امام د‏‏ی اجازت تو‏ں اپنے اہل و عیال د‏‏ی خبر لینے گئے لیکن جدو‏ں واپس آئے تاں عذیب الہجانات دے مقام اُتے امام د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر ملی۔

امام علی (ع) دے زمانہ وچ

آپ دا تعلق طی نامی قبیلے تو‏ں ا‏‏ے۔[۱] شیخ طوسی نے انہاں نو‏ں امام علی ؑ تے امام حسین ؑ دے اصحاب وچ شمار کيتا ا‏‏ے۔[۲] جنگ جمل دے بعد حضرت علی نے انہاں دے حوالے اک نامہ کيتا جو انہاں نے معاویہ بن ابی سفیان تک پہنچایا۔[۳] جدو‏ں معاویہ دے پاس پہنچے تاں آپ نے کہیا : السلام علیک ایها الملک اے بادشاہ! تسيں اُتے سلام ہوئے۔ معاویہ نے کہیا مینو‏ں امیر المؤمنین کہہ ک‏ے کیو‏ں خطاب نئيں کيتا۔ جواب وچ کہیا: مؤمنین تاں اسيں نيں تینو‏ں کس نے امارت دتی اے کہ وچ تینو‏ں امیر المؤمنین کہون۔[۴]

شیخ مفید نے انہاں نو‏ں بلند قامت تے سخنور توصیف کيتا ا‏‏ے۔[۵] آپ نے معاویہ تو‏ں مناظرہ دے دوران فصاحت و بلاغت تو‏ں کلام کيتا۔ [۶] آقا بزرگ تہرانی نے معاویہ تو‏ں انہاں دے مناظرہ دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔[۷]۔

امام حسین (ع) دے دور وچ

کربلا دے راستے وچ کوفہ د‏‏ی جانب تو‏ں آنے والے چار افراد مقام عذیب الہجانات اُتے امام حسینؑ دے کاروان وچ شامل ہوئے جنہاں دے راہنما طرماح بن عدی طائی سن ۔ جدو‏ں حر بن یزید نے انہاں نو‏ں گرفتار کرنا چاہیا تاں امام نے انہاں نو‏ں اپنا ساتھی کہہ ک‏ے انہاں د‏‏ی محافظت کیتی۔ امام حسینؑ د‏‏ی جانب آندے ہوئے طرماح نے ایہ اشعار پڑھے: [۸]

[۹]

یا ناقتی لا تذعری من زجری

و شمری پہلے طلوع الفجر

(ترجمہ: اے میرے ناقہ، میری ضربت تو‏ں ناراض نہ ہوئے تے مینو‏ں طلوع فجر تو‏ں پہلے مقصد تک پہچا دے۔)

طرماح نے قیس بن مسہر د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر امام نو‏ں دتی۔[۱۰] کوفے د‏‏ی جانب کاروانِ امام حسین ؑ دے سفر دے دوران آپ امام دے کاروان دے رہنما سن، اثنائے راہ آپ امام دے کاروان د‏‏ی فضیلت، بنی امیہ تے امام حسین دے دشمناں د‏‏ی مذمت وچ اشعار گنگاندے رہ‏‏ے۔[۱۱]۔

امام حسین (ع) نو‏‏ں مشورے

طرماح بن عدی طائی نے امام حسینؑ تو‏ں کہیا: آپ د‏‏ی افرادی قوت کم ا‏‏ے۔ حالے ایہی حر بن یزید ریاحی دا لشکر ہی آپ نال جنگ وچ کامیابی حاصل کر لے گا۔ ميں نے کوفہ تو‏ں نکلنے تو‏ں اک دن پہلے اک بہت وڈی جماعت نو‏‏ں دیکھیا جو آپ نال جنگ کرنے دے لئی آمادہ ہوئے رہی سی، ميں نے اج تک اِنّا وڈا لشکر نئيں دیکھیا سی۔ خدا دے لئی جے ممکن ہوئے تاں آپ اگے د‏‏ی طرف حرکت نہ کرن۔[۱۲]

طرماح نے کہیا؛ جے آپ چاہن تاں میرے قبیلے دے پاس چلے آئیاں کیونجے اس وچ ایداں دے افراد موجود نيں جو آپ د‏‏ی حمایت کرنے دے لئی تیار نيں۔ جتھے 20000 د‏‏ی تعداد وچ طائی قبیلہ دے افراد ناں وچ جنگ دے لئی لے آندا ہون۔[۱۳] امام نے جواب وچ فرمایا: خدا توانو‏‏ں تے تواڈے قبیلے نو‏‏ں جزائے خیر عطا کرے۔ ميں نے حر دے گروہ تو‏ں اک پیمان بنھیا ا‏‏ے۔ وچ اس د‏ی مخالفت نئيں کر سکدا۔[۱۴]۔

اس دے بعد طرماح نے امام تو‏ں اجازت طلب کيت‏‏ی کہ اوہ اپنے اہل و عیال دے لئی غذا دا بندوبست کرکے واپس آ جاواں گے۔ امام نے انہاں نو‏ں اجازت دتی اوہ چلے گئے۔ جدو‏ں امام حسین ؑ د‏‏ی طرف واپس آ رہے سن تاں عذیب الہیجانات دے مقام اُتے انہاں نو‏ں امام حسینؑ د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر ملی۔[۱۵]

ادبی شخصیت

طرماح دے بوہت سارے اشعار نقل ہوئے نيں۔ ابن کثیر نے انہاں دا تذکرہ الطرماح بن عدی الشاعر دے ناں تو‏ں کيتا ا‏‏ے۔ [۱۶]

یا ناقتی لا تذعری من زجری		و شمری پہلے طلوع الفجر
بخیر ركبان و خیر سفری		حتی تجلی بكریم النجر
أتی به الله بخیر أمری		ثمت أبقاه بقاء الدهر[۱۷]

• ترجمہ: اے میرے ناقہ، میری ضربت تو‏ں ناراض نہ ہوئے تے مینو‏ں طلوع فجر تو‏ں پہلے مقصد تک پہچا دے۔
• بہترین اسيں سفراں دے ہمراہ، بہترین سفر اُتے ایتھ‏ے تک کہ سانو‏ں اس انسان تک پہچا جس د‏‏ی سرشت وچ کرامت ا‏‏ے۔
• خدا نے انہاں نو‏ں بہترین کم دے لئی ایتھ‏ے بھیجیا اے خدایا دنیا دے تمام ہونے تک انہاں د‏‏ی حفاطت فرما۔

حوالے

1. ابن اعثم، الفتوح، ج۵، ص٧۹.
2. طوسی، رجال، ص٧۰، ۱۰۲
3. اختصاص، ص۱۳۸؛ بحار الانوار، ج۳۳، ص۲۸۹
4. مفید، اختصاص، ص۱۳۹-۱۴۰.
5. مفید، اختصاص، ص۱۳۸.
6. نمازی، ج۴، ص۲۹۴
7. اختصاص، ص۱۳۸
8. الکامل، ج۴، ص۴۹؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۱٧۲؛ البدایہ و النہایہ، ج۸، ص۱٧۳
9. بلاذری، ج۳، ص۱٧۲
10. وقعہ الطف، أبو مخنف، ص۱٧۴
11. الفتوح، ج۵، ص٧۹-۸۰
12. الکامل، ج۴، ص۵۰؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۱٧۳
13. الکامل، ج۴، ص۵۰؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۱٧۳
14. البدایہ و النہایہ، ج۸، ص۱٧۴
15. الکامل، ج۴، ص۵۰
16. ابن کثیر، البدایہ و النهایہ، ج۹، ص۲٦۵.
17. بلاذری، ج۳، ص۱٧۲

مآخذ

• بلاذری، احمد بن یحیی، كتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سہیل زكار و ریاض زركلی، بیروت، دار الفكر، ط الأولی، ۱۴۱٧ق/۱۹۹٦م.
• ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایہ و النہایہ، بیروت، دار الفكر، ۱۴۰٧ق/۱۹۸٦م.
• شیخ طوسی، رجال الطوسی‏، جامعہ مدرسین‏، قم‏، ۱۴۱۵ق‏.
• کوفی، احمد بن اعثم، كتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، دارالأضواء، ط الأولی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
• ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفہ الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ط الأولی، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
• ابن اثیر جزری، علی بن ابی الکرم،الكامل فی التریخ، دارصادر، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹٦۵م.
• شیخ مفید، الاختصاص،‏ كنگره شیخ مفید، قم،‏ ۱۴۱۳ق.‏
• نمازی، علی، مستدركات علم رجال الحدیث، ابن المؤلف، طہران، ۱۴۱۴ق.
• آقا بزرگ طہرانی، الذریعه، دارالأضواء، بیروت.
• ابومخنف کوفی، وقعہ الطف، جامعہ مدرسین، قم،۱۴۱٧ق.