|
خوجہ اثنا عشری
خوجہ اثنا عشری خوجیاں دی اک شاخ اے جنہاں دا تعلق شیعہ اثناعشریہ توں اے۔ خوجیاں دا تعلق برصغیر دے ہندوواں دی اک شاخ توں اے جو اسلام قبول کرنے دی بعد خوجیاں دے ناں توں مشہور ہوئے۔ خوجیاں دے پہلے امام آقا خان محلاندی دی سختی تے شیعہ علماء دے نال رابطے دی وجہ توں انہاں وچوں اک گروہ نے اسماعیلیہ چھڈ کے مذہب شیعہ اثنا عشری اختیار کیتا۔ ایہ لوک زیادہ تر پاکستان، ہندوستان تے تنزانیہ وچ رہندے نيں؛ لیکن امریکا، کینیڈا تے انگلستان وچ وی موجود نيں۔ خوجہ شیعاں دے آداب و رسوم اسلامی رہتل تے ہندوستان دے رسم و رواج دا مرکب اے۔ ایہ لوک جتھے کدرے وی جان نظم و ضبط تے مذہبی مناسک دی بہتر انجام دہی دی خاطر کسی تنظیم دی بنیاد رکھدے نيں جسنوں اوہ "جماعت" دے ناں توں یاد کردے نيں۔ انہاں نے بین الاقوامی سطح اُتے وی تنظیماں دی بنیاد رکھی نيں جنہاں وچ خوجہ اثنا عشری مسلم کمیونیٹیز، بلال مسلم مشن تے ویپاز (WIPAHS عالمی اسلامی تبلیغات تے انسانی خدامات) قابل ذکر نيں۔ ملا قادر حسین تے دیو جی جمال نوں خوجہ اثنا عشری دے بانیاں وچوں قرار دیندے نيں۔ انہاں دی بعض سیاسی تے مذہبی مشہور شخصیتاں وچ تنزانیہ وچ بلال مسلم مشن دے بانی سید سعید اختر رضوی تے بانی پاکستان محمد علی جناح دا ناں لیا جا سکدا اے۔ خوجہخوجہ پندرہويں صدی عیسوی وچ بر صغیر دے شہر سندھ وچ زندگی گزارنے والے مسلماناں نوں کہیا جاندا اے۔[۱] انہاں دا تعلق شروع وچ ہندو مذہب توں سی تے پیر صدر الدین نامی شخص دے ہتھوں انہاں نے اسلام قبول کیتا۔ [۲] شروع وچ خوجیاں دے آداب و رسوم ہندو رسم و رواج تے اسلامی رہتل دا آمیزہ سن ؛[۳] لیکن بعد وچ اسماعیلیاں دے پہلے امام آقا خان اول دی کوششاں توں نماز، روزہ تے زیارت ورگی ہور اسلامی تعلیمات توں آشنا تے انہاں اُتے عمل پیرا ہونے لگے۔[۴] اس دے بعد انہاں دے اندرونی اختلافات دی وجہ توں انہاں وچوں بعض اسماعیلہ توں جدا ہو کے سنی تے بعض شیعہ ہو گئے۔[۵] خوجہ اثناعشریسنہ 1870ء دے اوایل وچ خوجیاں دی اک جماعت نے امام حسینؑ دی زیارت دے موقع اُتے نجف وچ اس وقت دے شیعہ فقیہ زین العابدین مازندرانی نال ملاقات کيتی۔ اس ملاقات وچ انہاں اپنے آپ نوں بعنوان شیعہ پیش کیتا تے کہیا کہ اسيں اسلامی احکام اُتے عمل نئيں کردے تے ائمہ معصومین ؑ دی زیارت نوں خانہ کعبہ دی زیارت وچ مقدم سمجھدے نيں۔ جدوں انہاں دی اس گل توں آیت اللہ مازندرانی ناراض ہوئے تاں انہاں نے اسلامی احکام توں انہاں نوں روشناس کرانے دے لئی کسی نوں برصغیر بھیجنے دی درخواست کيتی۔ آیت اللہ مازندارنی دی سفارش اُتے آپ دے اک ہندوستانی شاگرد ملا قادر حسین بمبئی چلے گئے۔ اوہ کسی خوجہ دے گھر قیام پذیر ہوئے تے انہاں نوں شیعہ مذہب دی تعلیم دینے وچ مشغول ہو گئے۔ ایويں انہاں وچوں اک گروہ شیعہ اثنا عشری ہو گیا۔[۶] سنہ 1880ء دے اوائل وچ آیت اللہ ابو القاسم نجفی خود شیعہ مذہب دی ترویج دے لئی برصغیر تشریف لے گئے۔[۷] آپ نے بمبئی وچ شیعاں دی پہلی نماز جمعہ قائم کيتی۔[۸] خوجہ اثنا عشری اسماعیلیاں دے خوف توں مدتاں اپنی فعالیتاں نوں مخفی طور اُتے انجام دیندے سن لیکن سنہ 1899ء وچ انہاں مستقل طور اُتے اپنی جماعت قائم کيتی۔[۹] اس دے بعد توں انہاں دی تعداد وچ نمایاں اضافہ ہونا شروع ہو گیا۔[۱۰] اعتقادات تے مذہبی رہتلخوجہ اثناعشری اصول دین تے فروع دین وچ مذہب شیعہ اثناعشریہ دے پیرو نيں۔[۱۱] ایہ لوک نماز، روزہ، خمس، زکات تے صدقہ جداں دینی احکام دے پابند نيں۔[۱۲] انہاں دے علماء نماز جماعت نوں سماجی رابطےآں دی تقویت دا ذریعہ سمجھدے نيں تے نماز جمعہ اُتے بہت زور دیندے نيں۔[۱۳] خوجہ اثناعشری معصومین دی ولادت تے وفات خاص کر محرم نوں نہایت عقیدت تے احترام دے نال مناندے نيں[۱۴] تے برصغیر پاک و ہند وچ دوسرے شیعاں دی طرح نوحہ خوانی تے سینہ زنی کردے نيں۔[۱۵] خوجہ اثناعشری شیعہ مراجع دی تقلید کردے نيں۔ موجودہ دور وچ انہاں دی اکثریت سید ابوالقاسم خویی تے سید محمدرضا گلپایگانی دے بعد آیت اللہ سید علی سیستانی دی تقلید کردے نيں۔[۱۶] خوجہ اثناعشری اپنی شرعی وجوہات نوں شیعہ مراجع تقلید دے حوالہ کردے نيں۔ مراجع تقلید وی انہاں نوں سہم امام نوں مذہبی امور وچ صرف کرنے دی اجازت دیندے نيں۔[۱۷] انہاں اجازت ناواں دی تریخ آیت اللہ اصفہانی تے آیت اللہ بروجردی توں شروع ہُندی اے۔[۱۸] خوجہ اثناعشری مسلم کمیونیٹیز نے وی پہلی بار سنہ 1960ء نوں اس وقت دے شیعہ مرجع تقلید آیت اللہ حکیم توں سہم امام دی اجازت دریافت کيتی۔[۱۹] آداب و رسومقومی تشخص نوں برقرار رکھنا انہاں دی اولین ترجیجات وچ شمار ہُندے نيں۔[۲۰] اسی بنا اُتے انہاں دے آداب و رسوم برصغیر پاک و ہند تے ہندوواں دے آداب و رسوم توں متأثر نيں۔[۲۱] لباس وچ ایہ لوک برصغیر پاک و ہند دے ہور اقوام دی پیروی کردے ہوئے اوتھے رائج لباس پہندے نيں۔[۲۲] اسی طرح برصغیر پاک و ہند دے مقامی کھانے انہاں دی پسندیدہ غذاؤاں وچ شامل نيں۔[۲۳] یہ لوک اپنے علاوہ دوسری قوماں حتی خوجیاں دی دوسری جماعت دے نال کم ہی رشتہ داری کردے نيں۔[۲۴] انہاں دے مذہبی تے سماجی آداب و رسوم جینال شادی بیاہ تے مجالس و محافل وغیرہ وچ اسلامی رہتل تے برصغیر دے مقامی رسم و رواج توں دونے دی جھلک دیکھی جا سکدیاں نيں۔[۲۵] مثال دے طو اُتے اسلامی تے برصغیر وچ رائج اسامی دونے دے ذریعے اپنے بچےآں دا ناں رکھدے نيں۔ غالبا ناں دا پہلا حصہ اسلامی تے دوسرا حصہ قومی تے علاقای تشخص دی طرف اشارہ ہويا کردا اے جداں: محمد دیوجی، علی دایا، جعفر نانجی و حسنین آلارخیا وغیرہ۔[۲۶] تنظیماںجماعاتاثناعشری خوجے اپنی اتحاد اُتے بہت زور دیندے نيں۔[۲۷] اسی بنا اُتے ایہ جنہاں ملکاں تے شہراں وچ رہندے نيں اوتھے اپنی مذہبی تے سماجی سرگرمیاں نوں منظم انداز وچ انجام دینے دے لئی مقامی سطح اُتے اک تنظیم تشکیل دیندے نيں جسنوں ایہ لوک جماعت کہندے نيں۔[۲۸] ایہ جماعتاں غالبا کسی وفاقی تنظیم دی سرپرستی وچ کم کردیاں نيں۔[۲۹] خواجہ اثناعشریاں دی پہلی جماعت سنہ 1882ء وچ شہر زنگبار وچ وجود وچ آئی۔[۳۰] سنہ 1899ء وچ رسمی طور اُتے بمبئی جماعت دا وی افتتاح ہويا۔[۳۱] بین الاقوامی تنظیماںعالمی خوجہ شیعہ اثناعشری مسلم کمیونیٹیز خوجیاں دی سب توں وڈی تنظیمی ڈھانچہ اے جو دنیا وچ اثناعشری خوجہ جماعتاں دی سرپرستی کردی اے۔[۳۲] اس تنظیم نوں مذہب تشیع دی تبلیغ تے خوجیاں دی علمی تے مالی حالت وچ بہتر لیانے دی غرض توں وجود وچ لیائی گئی اے۔[۳۳] اس وقت تیس جماعتاں تے چار علاقائی فیڈریشناں اس دے زیر نظر اپنی فعالیتاں وچ مصرف نيں جنہاں دے اعضاء دی مجموعی تعداد تقریبا 125000 نفوس اُتے مشتمل اے۔[۳۴] بلال مسلم مشنبلال مسلم میشن خوجہ اثناعشری شیعاں دی اک اہم تنظیم اے۔[۳۵] اسنوں سنہ 1968ء نوں سید اختر رضوی تے تنزانیہ ہور شیعہ راہنمااں نے مذہب تشیع دی ترویج[۳۶] دے لئی تأسیس کيتیاں نيں۔[۳۷] تنزانیہ دے اکثز شہراں وچ اس تنظیم دے فعال مراکز موجود نيں۔ [۳۸] اس دے علاوہ کنیا، ماداگاسکار، بوروندی تے امریکا جداں ملکاں وچ وی اس دے شعبہ جات موجود نيں۔[۳۹] ویپاز(WIPAHS)ویپاز (عالمی اسلامی تبلیغات تے انسانی خدامات) تنزانیہ وچ اثناعشری خوجیاں دی سب توں اہم تبلیغی تنظیم اے جس دی بنیاد سنہ 1980ء وچ رکھی گئی اے۔[۴۰] یہ تنظیم افریقہ وچ موجود ہور متعلقہ تنظیماں جداں بلال مسلم مشن وغیره توں مستقل طور اُتے کم کردی اے۔[۴۱] "مسلماناں دے درمیان اسلامی تعلیمات دی روشنی وچ صلح تے دوستی دا پیغام دی تبلیغ"، "تعلیم دے ذریعے فقر و تندستی دا خاتمہ" تے "مریضاں تے غریاں دی دیکھ بھال" اس تنظیم دے اہم اہداف وچوں نيں۔[۴۲] اہم شخصیتاںاثنا عشری خوجیاں دے بعض مذہبی تے سیاسی سمجاجی شخصیتاں درج ذیل نيں:
ہور شخصیتاںاثنا عشری خوجیاں دے بعض ہور شخصیتاں ایہ نيں: حاجی ناجی (1864-1943ء)، غلام حسین ولی محمد درسی (سلسبیل)، حاجی داوود حبیب، محمد شریف دیو جی، علی محمد جعفر دیو جی، دایا والجی، غلام عباس قاسم علی بہادر علی ملو جی، احمد دیو نگرسی تے نظیر جسا وغیرہ۔[۴۹] مجلاتاثنا عشری خوجیاں نے ہن تک مختلف ملکاں وچ کثیر تعداد وچ نشریات منتشر کر چکے نيں جنہاں وچ بمبئی وچ "مجلات راہ نجات" (1890ء) تے "نور ایمان" (1892ء)، احمد آباد وچ "باغ نجات" (1906ء) تے زنگبار وچ "منادی" تے "سلسبیل" (1924ء) دا ناں لیا جا سکدا اے۔[۵۰] اس وقت وی "ساماچار" (افریقہ وچ خوجہ اثنا عشریاں دا رسمی مجلہ)، "Insight" (اثناعشری خوجیاں دا بین عالمی نشریہ)، "Sauti ya Bilal" (صدائے بلال، بلال مسلم مشن دا رسمی مجلہ)، "The light" (نور، بلال مسلم مشن دا رسمی مجلہ) تے "Shia International" مختلف زباناں وچ منتشر ہو رہے نيں۔[۵۱] دینی درسگاہاںخوجہ اثنا عشریاں نے مختلف ملکاں من جملہ امریکا، انگلستان، شام، تنزانیہ تے کنیہ وچ دینی درسگاہاں دی بنیاد رکھی نيں جنہاں دی تفصیل کچھ ایويں اے:
خوجہ نشین مناطقخوجہ اثنا عشری اصل وچ برصغیر دے شہر گجرات دے علاقہ گچ دے رہنے والے سن ؛[۵۳] لیکن اس وقت ایہ لوک دنیا دے مختلف ملکاں وچ موجود نيں۔[۵۴] خوجہ اثنا عشری مسلم کمیونیٹیز دی رسمی ویب سائٹ دے اعداد و شمار دے مطابق اس وقت انہاں دی آبادی تقریبا 125000 نفوس اُتے مشتمل اے۔[۵۵] انہاں وچوں تقریبا 25000 نفوس ہندوستان دے مختلف شہراں من جملہ گچ، گجرات تے بمبئی وغیرہ وچ رہندے نيں۔[۵۶] تقریبا 42000 دے لگ بھک پاکستان وچ سکونت پذیر نيں جنہاں وچوں اکثر کراچی وچ رہندے نيں۔[۵۷] افریقہ وچ تقریبا 15000 دے قریب خوجہ اثنا عشری موجود نيں[۵۸]، تنزانیہ تے کنیہ انہاں دے اہم مراکز وچ شمار ہُندے نيں۔[۵۹] تقریبا 15000 امریکا، کینیڈا تے یورپ وچ مقیم نيں۔[۶۰] کینیڈا وچ 4 توں 5 ہزار تک خوجہ اثنا عشری موجود نيں۔[۶۱] انگستان لندن دی حجت جماعت تقریبا 5 ہزار اعضاء اُتے مشتمل اے جو انہاں دی سب توں وڈی جماعت شمار ہُندی اے۔[۶۲] امارات، بنگلادیش، یمن، عمان،[۶۳] زنگبار، یوگانڈا، سومالیہ، ماڈاگاسکار،[۶۴] ہالینڈ تے فرانس وی انہاں ملکاں وچ شمار ہُندے نيں جتھے اُتے اثنا عشری خوجے آباد نيں۔[۶۵] ایران دے نال تعلقاتچونکہ ایران دی اکثریت شیعہ اثناعشریہ نيں اسلئی خوجہ اثنا عشری نوں ایران توں دلی لگاؤ اے۔[۶۶] ایہ لوک امام رضاؑ تے حضرت معصومہ(س) دی ریارت کيتی غرض توں ایران دا سفر کردے نيں۔ انہاں دے بعض نوجوان نسل دینی تعلیم دی خاصر ایران دے دینی درسگاہاں وچ تحصیل علم وچ مشغول نيں۔[۶۷] اگرچہ سیاسی مسائل وچ خوجہ اثناعشریاں دی کوئی خاص دلچسپی نئيں لیکن اہم سیاسی مسائل وچ بہ لوک وی اپنے نکتہ نظر دا اظہار کردے نيں۔ مثلا خوجہ اثنا عشری مسلم کمیونیٹیز افریقہ نے امام خمینی دی عراق جلاوطنی اُتے ایران دے بادشاہ اُتے اعتراض کیتا۔ [۶۸] اسی انگلستان وچ مقیم خوجہ اثناعشریاں دے راہنما حبیب والجی نے امام خمینی دے فرانس جلاوطنی دے دوران آپ نال ملاقات تے آپ دی انقلابی جد و جہد دی حمایت کيتی۔[۶۹] اثناعشری خوجیاں دے مختلف راہنماؤاں مختلف مناسبتاں وچ ایران دے راہنماؤاں نال ملاقات کردے نيں۔ اسدیاں مثال خوجہ اثنا عشری مسلم کمیونیٹیز دے سابق صدر ملااصغر دی امام خمینی دے نال ملاقات اے۔[۷۰] اسی طرح سنہ 1996ء وچ اس وقت دے ایرانی صدر ہاشمی رفسنجانی دی تنزانیہ تے کنیہ دے دورے دے دوران خوجہ اثنا عشری مسلم کمیونیٹیز افریقہ دے صدر محمد دیرانی نے انہاں دا استقبال کیتا۔ [۷۱] عالمی خوجہ اثنا عشری مسلم کمیونیٹیز نے ایران دے شہر رودبار تے بم وچ آنے والے زلزلے وچ اوتھے دے لوکاں دی مدد کيتی۔[۷۲] آیتاللہ خامنہای دے دفتر دی جانب توں ایران دی مختلف یونیورسٹیاں وچ تعلیم دے لئی افریقی جواناں و دتی جانے والی اسکالر شپ وی عالمی خوجہ اثنا عشری مسلم کمیونیٹیز دے حوالہ دی جاندیاں نيں۔[۷۳] حوالے
مآخذ
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
