الاتقان فی علوم القرآن

الاتقان فی علوم القرآن
(عربی وچ: الإتقان في علوم القرآن)
مصنف	جلال الدین السیوطی
اصل زبان	عربی
موضوع	اسلامی عقیدہ
ترمیم

مضامین بسلسلہ
تفسیر قرآن
زیادہ مشہور
سنی: تفسیر ابن عباس (~800) تفسیر طبری (~922) مفاتیح الغیب (544-606ھ 1149-1209ء) تفسیر القرطبی (~1273) تفسیر ابن کثیر (~1370) تفسیر الجلالین (1460–1505) معارف القرآن (1897–1976) ضیاء القرآن (1918–1998)
شیعہ: تفسیر امام جعفر صادق (~750) تفسیر عیاشی (~920) تفسیر قمی (~920) التبیان فی تفسیر القرآن (<1067) مجمع البیان (~1150) مخزن العرفان (1877–1983) تفسیر المیزان (1892–1981)
سنی تفاسیر
تفسیر بغوی تفسیر الکبیر الدر المنثور تدبر قرآن تفہیم القرآن
شیعہ تفاسیر
تفسیر فرات کوفی (~900) تفسیر الصافی (<1680) البرہان فی تفسیر القرآن البیان فی تفسیر القرآن
معتزلی تفاسیر
الکشاف
ہور تفاسیر
احمدی: تفسیر کبیر حقائق الفرقان
مسیحی:
مستشرقین:
اصطلاحات
اسباب نزول
د گ ت

الاتقان فی علوم القرآن علامہ جلال الدین سیوطی ؒ (متوفی: 1505ء) دی علوم قرآن اُتے مشہور تصنیف اے۔

تاریخ

872ھ وچ علامہ جلال الدین سیوطی نے تفسیر مجمع البحرین و مطلع البدرین دا مقدمہ لکھیا جس وچ علوم قرآن اُتے نہایت تفصیل دے نال لکھیا۔ اس دا نام التحبیر فی علوم التفسیر رکھیا۔ علامہ جلال الدین سیوطی نے قرآن مجید تو‏ں متعلق اک سودو علوم اُتے تبصرہ کیتا۔ اس کتاب دی بنیاد علامہ بلقینی (متوفی 868ھ) دی کتاب مواقع العلوم سی جس دے دو مخطوطات جامعۃ الازھر (قاہرہ) دے کتب خانے وچ موجود نيں۔[۱] اِس کتاب دی تالیف دے بعد علامہ جلال الدین سیوطی نو‏ں علامہ بدر الدین الزرکشی (متوفی 794ھ) دی کتاب البرہان فی علوم القرآن دا علم ہويا تو اوہ کتاب اُنہاں نوں میسر آگئی تو اُسے سامنے رکھ کر اَزسر نو مجمع البحرین دا مقدمہ لکھنا شروع کیتا جو 878ھ وچ مکمل ہويا۔ ایہ مقدمہ الاتقان فی علوم القرآن دے نام تو‏ں مشہور ہويا۔

حاجی خلیفہ (متوفی 1657ء) نے کشف الظنون وچ لکھیا اے کہ: ’’اِس کتاب دی ابتدا الحمد للہ الذی انزل علی عبدہ الکتاب تو‏ں ہوندی اے تے ایہ شیخ امام جلال الدین عبدالرحمٰن ابن ابی بکر سیوطی ؒ دی تحریر فرمودہ اے جنہاں دا 911ھ وچ انتقال ہويا۔ ایہ کتاب اُنہاں دے علمی آثار وچ عمدہ ترین تے مفید تر اے۔ اِس کتاب وچ علامہ سیوطی نے اپنے شیخ کافیجی دی تصنیف تے علامہ بلقینی دی مواقع العلوم تے علامہ الزرکشی دی البرہان فی علوم القرآن نو‏ں خاص طور اُتے جمع کیتا اے۔ علامہ سیوطی نے اپنی تصنیف ’’التحبیر‘‘ اُتے اِضافہ کرنے دے بعد 80 انواع اُتے مشتمل الاتقان دی تحریر فرمائی جو درحقیقت اُنہاں دی وڈی تفسیر ’’مجمع البحرین‘‘ دا مقدمہ اے۔[۲]

طباعت و اشاعت

• پہلی بار ایہ کتاب کلکتہ تو‏ں 1271ھ مطابق 1852ء وچ بشیرالدین تے نورالحق دی تصحیح تو‏ں دو جلداں وچ متوسط دے 959 صفحات اُتے شائع ہوئی سی۔
• مطبع بولاق، مصر تو‏ں بھی شائع ہوئی۔
• 1278ھ وچ مطبع الموسویہ ، قاہرہ تو‏ں شائع ہوئی۔
• 1279ھ وچ مطبع عثمان عبدالرزاق، قاہرہ تو‏ں شائع کیتی گئی۔
• 1317ھ وچ مطبع الیمینیہ، قاہرہ تو‏ں شائع کیتی گئی۔ 1317ھ وچ مطبع الازھریہ، قاہرہ تو‏ں شائع ہوئی۔
• 1360ھ وچ مکتبہ محمود توفیق، قاہرہ تو‏ں شائع ہوئی۔
• 1368ھ وچ مکتبہ التجاریہ الکبریٰ، قاہرہ تو‏ں شائع ہوئی۔
• 1370ھ وچ مطبع مصطفیٰ البابی الحلبی تو‏ں شائع ہوئی۔
• 1387ھ وچ مکتبہ المشہد الحسینی، قاہرہ تو‏ں شائع ہوئی۔
• 1407ھ وچ مطبع داراحیاء العلوم، بیروت تے مکتبہ معارف، ریاض تے مطبع دار اِبن کثیر، دمشق تو‏ں شائع ہوئی۔
• 1419ھ وچ مطبع دارالکتاب العربی تو‏ں شائع ہوئی۔

کولکتہ تو‏ں پہلی اشاعت دے نسخہ وچ اغلاط بہت زیادہ سن تے ایہ نسخہ متوسط تقطیع دے نال 580 صفحات اُتے مشتمل سی محمد حسین خان مہتمم مطبع مصطفائی، دہلی نے ماہِ شوال 1280ھ وچ مولوی اسد علی اسلام آبادی دی تصحیح تو‏ں مطبع احمد خاں اموجان نے دہلی تو‏ں شائع کیتا تے اِس دے خاتمۃ الطبع وچ تصریح کردی اے۔

ہور دیکھو

• جلال الدین سیوطی

حوالے

1. فھرس المکتبۃ الازھریۃ، جلد 1، صفحہ 168۔ مطبوعہ 1371ھ، قاہرہ، مصر۔
2. جلال الدین سیوطی: الاتقان، جلد اول، صفحہ 30۔