Danaw Taal

Danaw Taal
Ala ti satelite a ladawan ti danaw ken Isla Bulkan iti kauneganna
Danaw Taal Lokasion iti kaunegan ti Filipinas
Lokasion	Batangas
Nagsasabtan	13°59′05″N 121°00′57″ENagsasabtan: 13°59′05″N 121°00′57″E
Kita	Abut ti bulkan a danaw
Kangrunaan a sumrekan	Karayan Alulod
Kangrunaan a rummuaran	Karayan Pansipit
Pagpagilian ti labneng	Filipinas
Kadakkelan a kaatiddog	25 km (16 mi)
Kadakkelan a kaakaba	18 km (11 mi)
Kalawa ti rabaw	234.2 km^2 (90.4 sq mi)
Agpakatengnga a kaadalem	100 m (330 ft)[1]
Kaadaleman	172 m (564 ft)[1]
Tomo ti danum	24.256×10^^9 m^3 (856.6×10^^9 cu ft)
Kaatiddog ti aplaya^1	115 km (71 mi)
Kangato ti rabaw	5 m (16 ft)
Is-isla	Bubuin Lambauing Napayon Is-isla Bulkan
Dagiti pagtaengan	Agoncillo Alitagtag Balete Cuenca Laurel Lipa Mataasnakahoy San Nicolas Santa Teresita Talisay Tanauan
^1 Ti kaatiddog ti aplaya ket saan a nasayaat a panagrukod.

Ti Danaw Taal, dati nga ammo a kas Danaw Bombón,[2][3] ket ti danaw iti nasadiwa a danum iti probinsia ti Batangas, iti isla ti Luzon iti Filipinas. Punnuen ti danaw ti Kaldera ti Taal, ti dakkel a bulkaniko a kaldera a binukel babaen dagiti dakkel unay a panagbettak idi baetan ti 500,000 ken 100,000 a tawtawen iti napalabas. Daytoy ti makatlo a kadakkelan a danaw iti pagilian kalpasan ti Laguna de Bay ken Danaw Lanao. Ti Isla Bulkan, ti lokasion dagiti historikal a panagbettak ti Bulkan Taal ken akinrebbeng para iti asupre a linaon ti danaw, ket mabirukan iti asideg a tengnga ti danaw. Adda maysa nga abut ti bulkan a danaw iti Isla Bulkan. Ammo a kas Danaw Duyaw wenno Danaw ti Nangruna nga Abut ti Bulkan,[4] daytoy ket aglaon iti bukodna a bassit nga isla, ti Punto Bulkan. Naipagpagarup a ti Punto Bulkan ket ti maikatlo nga urnos nga isla iti lubong ngem ti Treasure Island (Ontario) ket dakdakkel ken naipagpagarup a ti kadakkelan iti lubong, ken adda pay iti danaw ti nasadiwa a danum.

Nasalakniban a lugar ken panangimaton

Ti labneng ti Danaw Taal ket immuna a nairangarang a kas nailian a parke, ti Nailian a a Parke ti Bulkan Taal, babaen ti Proklamasion Blng. 235 idi Hulio 22, 1967 a mangsakop iti 62,292 ektaria (153,930 acre).[5]

Babaen ti Republika Tignay 7586, nga ammo pay a kas National Integrated Protected Areas System (NIPAS) Act of 1992, naitakder manen ti lugar a kas ti Nasalakniban a Ladawan ti daga ti Bulkan Taal babaen ti Proklamasion 906 idi Oktubre 16, 1996.[6] Imatonan ti nasalakniban a lugar babaen ti Protected Area Management Board (PAMB) ken ti maysa a Hepe ti Opisial a Mangipataray a tinawtawagan iti Superintendente ti Nasalakniban a Lugar. Ti maysa a Plano iti Panangimaton ket naaramid ken naaprobaran babaen ti PAMB idi 2009 ken agserbi itan a kas ti batayan a plano iti konserbasion ti danaw.

Pakasaritaan

Ti Danaw Taal ket maysa idi a sumrekan ti asideg a Luek Balayan, ken nalaka idi a malayagan manipud iti daytoy. Dagiti serye ti panagbettak idi nasapa a maika-18 a siglo ket nangdidigra dagiti ili ti igid ti danaw kadagiti gingined ken dagiti bulkaniko a rebbek.[7] Nagsardeng ti aktibidad idi 1754 iti kadakkelan a panagbettak ti Bulkan Taal a nanglapped iti Karayan Pansipit iti tephra, a nagserra iti kaikaisuna a rummuran ti danaw iti baybay. Daytoy ket gapuanan iti ingangato ti danum, ken kanungpalan a nagpalned kadagiti nadumaduma nga ili ti igid ti danaw – dagiti tidda a naireporta a makita iti sirok ti danum ita nga aldaw.[8][9] Manipud iti panagbettak idi 1754, ngimmaton ti elebasion ti rabaw manipud iti pantar ti baybay iti 5 metro (16 ft) iti ngato ti pantar ti baybay, nga iti dati a naapgad a danum ti danaw ken nagablinen a nasadiwa a danum kalapsan dagiti panagtudtudo dagiti napalabas a siglo.

Napanawan dagiti poblacion ti Lipa, Taal, Sala, Bauan, ken Tanauan ken naipatakder manen kadagiti nadumaduma a kilometro iti kaadayo manipud iti igid ti danaw kalpasan ti panagsardeng ti bulkaniko nga aktibidad. Kalpasan ti sumurok a maysa a siglo, dagiti barbaro a pagtaengan iti igid ti aplaya ti danaw ket naikitikit manipud kadagiti dakdakkel nga ili: ti Talisay (nabangon idi 1869, manipud iti Taal), Cuenca (1877, manipud iti San José), Alitagtag (1910, manipud iti Bauan),[10] Mataasnakahoy (1932, manipud iti Lipa), Agoncillo (1949, manipud iti Lemery), San Nicolas (1955, manipud kadagiti tidda ti daan a Taal), Laurel (1961, manipud iti Talisay), Santa Teresita (1961, manipud iti Taal, San Luis, ken San Nicolas) ken Balete (1969, manipud iti Lipa).[11]

Ekolohia

Gapu ta ti danaw ket naikapet idi iti baybay, daytoy ket pagtaengan dagiti adu nga endemiko a sebbangan a nagbalbaliw ken nangampon iti pannakaawan iti asin kadagiti danum ti danaw. Ti danaw ket adaan iti populasion iti naampon iti nasadiwa a danum iti trevally, Caranx ignobilis. Daytoy nga ikan, mabirukan pay iti Karayan Pansipit, ket lokal a tinawtawagan iti maliputo. Ti kadayegan nga endemiko a sebbanganna ket ti nakaro a kinalkalap a Sardinella tawilis, ti maysa a nasadiwa a danum a sardinas. Dagiti dua pay a sabali nga endemiko a sebbangan ti ikan iti Danaw Taal ket dagiti gobie Gnatholepis volcanus ken Rhinogobius flavoventris.[12][13]

Ti Danaw Taal ket pagtaengan pay dagiti kakarkarna nga uleg ti baybay iti lubong, ti Hydrophis semperi. Daytoy a partikular a sebbangan ket ti maysa laeng kadagiti dua nga "agpayso" a sebbangan ti uleg ti baybay (Hydrophiinae) nga ammo nga intero nga agtateng iti nasadiwa a danum (ti sabali ket ti Hydrophis sibauensis manipud iti Karayan Sibua, Borneo, Indonesia [14][15][16]). Ti Carcharhinus leucas (Bull shark iti Ingles), ket dati a parte ti dati a dibersio ti ekosistema ngem pinaawan babaen dagiti agtataeng kadagiti tawen ti 1930.

Panangyammo kadagiti di patneng nga ikan

Ti Jaguar guapote (Parachromis managuensis), ti maysa a predatoryio a piscivore, ti maysa a karniboro nga ikan a kangrunaan a mangmangan kadagiti sabali nga ikan, ket nabirukan a di legado a naipayammo iti danaw. Mabalin nga umado ti gangganaet nga ikan kadagiti amin a lugar ti danaw gapu ti kaadu ti akuatiko a mula nga us-usarenda a pagitlogan ken panganan, adu dagiti masna a makan, ken nasayaat a nabara nga enbironmento. Ti kaadana ket mabalin a nakaro a mangapekto ti papulasion ti patneng nga ikan.[17]

Pannakatay iti ikan

Ti Danaw Taal ken ti kaarrubayanna

Idi Enero 5, 2008, inwaragawag ti Bureau of Fisheries and Aquatic Resources a ti pannakatay iti ikan iti Danaw Taal (Enero 2 aginggana iti 4) ket taudan ti pannakapukaw iti 50 metriko tonelada wenno ₱3.25-riwriw ($79,268) iti nakultura a tilapia kadagiti purok ti Leviste ken Balakilong iti Laurel ken dagiti Baranggay Aya ken Quiling iti Talisay. 6,000 maliputo nga ikan ($5,609) ti pay natay idiay Quiling. Ti toksiko nga asupre ken ti nangato nga agpang ti hydrogen sulfide iti Ambulong bayat a ti ababa a narunaw nga oksiheno ket isu ti gapuanan dagiti pannakatay.[18]

Idi Mayo 30, 2011, inwaragawag ti Bureau of Fisheries and Aquatic Resources iti 750 metriko tonelada a pannakatay iti ikan. Segun kadagiti sientista, ti iyuumay ti panagtutudo ket nakaiyegan ti kellaat a panagpababa ti emperatura, nga isu ket ti nangibaba dagiti agpang ti oksiheno iti danaw.[19]

Turismo

Panoramiko a buya ti Danaw Taal ken Bulkan a naala manipud idiay Tagaytay

Mabalin a magun-od dagiti turista dagiti kanayon a panagpasiar iti danaw. Kalpasan ti panagballasiw iti danaw, agbanniaga dagiti agbisbisita iti tuktok ti Isla Bulkan babaen ti panagsakay iti kabalio. Iti las-ud ti panagpasiarda iti ngato ken baba ti bantay, matrato dagiti agbisbisita iti napintas a buya iti danaw ken dagiti kaarrubayanna.

Dagiti nagibasaran

1. "Lake Taal" Naiyarkibo 2012-03-06 iti Wayback Machine. International Lake Environment Committee. Naala idi 2012-03-17.
2. Sawyer, Frederic H. (1900-01-01). The Inhabitants of the Philippines (iti Ingles). Library of Alexandria. ISBN 978-1-4655-1185-0.
3. Crossley, Professor John Newsome (2013-07-28). Hernando de los Ríos Coronel and the Spanish Philippines in the Golden Age (iti Ingles). Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1-4094-8242-0.
4. U.S. Army Corps of Engineer (1954). "Manila (Topographic map)". University of Texas in Austin Library. Retrieved on 2014-08-03.
5. "List of initial components of Nipas Act" Naiyarkibo 2013-10-04 iti Wayback Machine. Protection and Wildlife Bureau. Naala idi 2012-01-13.
6. "Protected Areas in Region 4-A (CALABARZON)" Naiyarkibo 2014-02-02 iti Wayback Machine. Protection and Wildlife Bureau. Naala idi 2012-01-13.
7. (2003). "Taal flyer – Chronology of Historical Eruptions of Taal Volcano" Naiyarkibo 2018-10-22 iti Wayback Machine. PHIVOLCS. Naala idi 2014-08-03.
8. Hargrove, Thomas (1991). "The Mysteries of Taal, a Philippine volcano and lake, her sea life and lost towns". Bookmark, Manila. ISBN 971-569-046-7.
9. betaxfer1 (2012-12-08). "The Mysteries of Taal Pt.1 – Thomas Hargrove from Pep Talk w. Loren Legarda". YouTube. Naala idi 2014-08-03.
10. "Alitagtag, Batangas History". Wow Batangas. Naala idi 2014-08-03.
11. "History" Naiyarkibo 2019-03-03 iti Wayback Machine. Opisial a WEbsite ti Talisay, Batangas. Naala idi 2014-08-03.
12. Froese, Rainer ken Pauly, Daniel, eds. (2012). "Gnatholepis volcanus" iti FishBase. Bersion idi Nobiembre 2012.
13. Froese, Rainer ken Pauly, Daniel, eds. (2012). "Rhinogobius flavoventris" iti FishBase. Bersion idi Nobiembre 2012.
14. Rasmussen, A. 2010. Hydrophis sibauensis. The IUCN Red List of Threatened Species 2010: e.T176710A7287960. Naala idi 06 Agosto 2018.
15. http://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Hydrophis&species=sibauensis
16. Rasmussen, A. R., M. AULIYA & W. BÖHME 2001. A new species of sea snake genus Hydrophis (Serpentes: Elapidae) from a river in West Kalimantan (Indonesia, Borneo). Herpetologica 57 (1): 23-32
17. (2006). "Biological Investigation of Jaguar Guapote Parachromis managuensis (Gunther) in Taal Lake, Philippines" Naiyarkibo 2012-05-02 iti Wayback Machine. Journal of Environmental Science and Management, Vol 9, No 2.
18. Luistro, Marlon Alexander (2008-01-05).Inquirer.net, "Taal Lake fishkill causes ₱3-M losses" Naiyarkibo 2008-01-17 iti Wayback Machine. Philippine Daily Inquirer. Naala idi 2011-01-15.
19. Celis, Noel (2011-05-30). "Philippines struggles under mountain of dead fish". AFP. Naala idi 2011-05-30.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Danaw Taal iti Wikimedia Commons

• Heograpiko a datos a mainaig iti Danaw Taal iti OpenStreetMap
• Dagiti misterio ti Taal
• Panagpassiar iti Bulkan Taal Naiyarkibo 2018-01-20 iti Wayback Machine
• Makaay-ayo nga Is-sla ken Dandanaw Naiyarkibo 2016-04-22 iti Wayback Machine