Rhod y Flwyddyn

Rhod y flwyddyn gyda'r dyddiadau bras

Cylchred blynyddol o wyliau tymhorol yw Rhod y Flwyddyn. Dethlir hi gan nifer o wahanol grwpiau o baganiaid modern, ac mae Rhod y Flwyddyn yn nodi prif ddigwyddiadau haul y flwyddyn (yr heuldroeon a'r cyhydnosau) a'r pwyntiau canol rhyngddynt. Mae cynnwys dathliadau a themâu llên gwerin yn gyffredin gan baganiaid modern, weithiau heb ystyried ymarferion hanesyddol gwareiddiadau'r byd.[1] Datblygwyd Rhod y Flwyddyn gan baganiaid modern Prydain yng nghanol yr 20fed ganrif,[2] gan gyfuno'r pedwar digwyddiad haul ("dyddiau pentymor" neu "ddyddiau chwarter") a ddathlwyd gan yr Ewropeaid, â'r pedair gŵyl eraill ("dyddiau croes-chwarter") a ddathlwyd gan y Celtiaid Ynysig.[3]

Nid yw bob traddodiad ym Mhaganiaeth fodern yn cytuno â'r union ddyddiad o bob dathliad, gan ystyried gweddau'r lleuad a'r hemisffer. Mae rhai Wiciaid yn defnyddio'r term Saesneg sabbat (/ˈsæbət/), neu sabat, i gyfeirio at bob gŵyl, gyda phob un o'r sabatau yn adain yn y Rhod.[4]

Tarddiadau

Roedd gan wahanol grwpiau o baganiaid ar draws Ewrop hanesyddol weithgareddau gwyliau tymhorol. Yn Ynysoedd Prydain, roedd yr Eingl-Sacsoniaid yn dathlu digwyddiadau'r haul (yr heuldroeon a'r cyhydnosau) yn bennaf, tra bod y Celtiaid Ynysig yn dathlu'r pedwar pwynt canol rhyngddynt.[5] I'r Galiaid, y pedair gŵyl Geltaidd oedd Calan Mai (1 Mai), Calan Awst (1 Awst), Calan Gaeaf (neu Samhain) (1 Tachwedd), a Chalan Chwefror (neu Imbolc) (1 Chwefror).

Roedd llyfrau fel The Golden Bough (1890) gan James George Frazer yn hynod ddylanwadol wrth ganfod gwreiddiau paganaidd posibl gwahanol wyliau tymhorol Ewropeaidd. Archwiliodd The Witch-Cult in Western Europe (1921) gan Margaret Murray adroddiadau o'r treialon gwrachod yn Ewrop, gan gynnwys treial o 1661 o Forfar, yr Alban, lle yr honnwyd i'r wrach honedig, Issobell Smyth, gwrdd â gwrachod eraill "bob chwarter" adeg Gŵyl y Canhwyllau, neu Galan Chwefror, (2 Chwefror), Calan Mai, neu Rŵdmas, (3 Mai), Calan Awst (1 Awst), a Chalan Gaeaf, neu Ŵyl yr Hollsaint, (1 Tachwedd).[6] Honnodd The White Goddess (1948) gan Robert Graves fod, er gwaethaf Cristneiddio, parhaodd chylchredau cymdeithasol ac amaethyddol i fod yn bwysig a'u bod wedi cadw wyth gŵyl "system gwyliau Prydais hynafol", sef Calan Chwefror, neu Ddygwyl Fair y Canhwyllau, (2 Chwefror), Dygwyl Fair gyhydedd (25 Mawrth), Calan Mai (1 Mai), Canol Haf (24 Mehefin), Calan Awst (1 Awst), Gŵyl Fihangel (29 Medi), Calan Gaeaf (31 Hydref), a'r Nadolig (25 Rhagfyr).[7]

Bwthyn y Gwrachod, lle y dathlwyd cwfen Bricket Wood eu sabatau (2006)

Datblygwyd y gwyliau gan ddau draddodiad paganaidd ym Mhrydain yn yr ugeinfed ganrif: cwfen Bricket Wood, grŵp Wicaidd a sefydlwyd gan Gerald Gardner, ac Urdd y Beirdd, Ofyddion, a Derwyddon, grŵp neo-Derwyddaidd a sefydlwyd gan Ross Nichols. Yn ôl llyfr cyntaf Gardner, y gwyliau Celtaidd oedd "noswyl Mai, noswyl Awst, noswyl Tachwedd (Calan Gaeaf), a noswyl Chwefror."[8]

Y Pedwar Sabat Mawr

Mae'r pedwar sabat mawr, sef y prif sabatau, neu'r sabatau tân, yn cynnwys:

• Calan Chwefror, neu Imbolc, sydd ar 1af neu 2il Chwefror. Gelwir hi hefyd yn Ŵyl y Canhwyllau.
• Calan Mai, sydd ar 30ain Ebrill neu 1af Mai. Gelwir hi hefyd Bel-tân, sef "Tân Beli".
• Calan Awst, sydd ar 1af neu 2il Awst. Gelwir hi hefyd Lugnasad, Lughnasadh, a Lammas.
• Calan Gaeaf, sydd ar 31ain Hydref. Gelwir hi hefyd Samhain (All Hallow's Eve yn Saesneg).

Y Pedwar Sabat Chwarter

Mae'r pedwar sabat chwarter, sef yr heuldroeon a'r cyhydnosau, neu'r sabatau llai, yn cynnwys:

• Canol Gaeaf, neu Fyrddydd Gaeaf ac Alban Arthan. Dethlir hi ar 20fed neu 21ain Rhagfyr, sef fel arfer y dydd byrraf.
• Canol Haf, neu Hirddydd Haf ac Alban Hefin. Dethlir hi ar y 20fed neu 21ain Mehefin, sef fel arfer y dydd hiraf.
• Cyhydnos y Gwanwyn, neu Alban Eilir. Dethlir hi fel arfer ar 20fed neu 21ain Mawrth pan fo oriau'r dydd ac oriau'r nos yn gydradd. Gelwir hi hefyd yn Ostara gan rai.
• Cyhydnos yr Hydref, neu Alban Elfed. Dethlir hi fel arfer ar 20fed neu 21ain Medi pan fo oriau'r dydd ac oriau'r nos yn gydradd. Gelwir hi hefyd yn Mabon gan rai.

Cyfeiriadau

1. Harvey, Graham (1994). "The Roots of Pagan Ecology". Journal of Contemporary Religion 9 (3): 38–41. doi:10.1080/13537909408580720.
2. "Druidcast Episode 1". druidcast.libsyn.com (Podleiad). 1 Jun 2007. Cyrchwyd 22 June 2024.
3. Williams, Liz (2013-07-29). "Paganism, part 3: the Wheel of the Year". The Guardian. Cyrchwyd 2021-10-23.
4. Gardner, Gerald (1954). Witchcraft Today. t. 147.
5. Hutton, Ronald (8 December 1993), The Pagan Religions of the Ancient British Isles, Oxford, Blackwell, pp. 337–341, ISBN 0-631-18946-7
6. Kinloch, George Ritchie. Reliquiae Antiquae Scoticae. Edinburgh, 1848.
7. Robert Graves, The White Goddess, New York: Creative Age Press, 1948. Published in London by Faber & Faber.
8. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw witchcraft_today2

Gweler hefyd

• Wica
• Dynion Mwyn
• Cyhydnos
• Heuldro