Llanbabo

Llanbabo

Math	pentrefan
Daearyddiaeth
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.3503°N 4.4428°W
Cod OS	SH375865
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Llinos Medi (Plaid Cymru)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Pentref bychan yng nghymuned Tref Alaw, Ynys Môn, yw Llanbabo[1][2] ( ynganiad ). Saif yng ngogledd-ddwyrain yr ynys, 4 milltir i'r de o Fae Cemaes ar ymyl Cors y Bol ger Llyn Alaw. Yn yr Oesoedd Canol roedd yn rhan o gwmwd Talybolion. Ceir tystiolaeth sy'n awgrymu'n gryf fod Sefnyn, un o Feirdd yr Uchelwyr a ganai yn ail hanner y 14g, yn frodor o blwyf Llanbabo.

Eglwys Pabo Sant

Mae'r eglwys yn gysegredig i Sant Pabo (5g). Eglwys un siambr ydyw, a godwyd yn y 12g yn ystod teyrnasiad Owain Gwynedd ond a newidiwyd yn sylweddol yn y 19g. Ynddi ceir maen cerfiedig ac arni delwedd bas-relief o'r sant, oedd yn aelod o deulu brenhinol Gwynedd yn yr Oesoedd Canol cynnar, yn gwisgo coron ac yn dwyn teyrnwialen. Mae'r maen yn dyddio o ddiwedd y 14g. Tybir i gerflun arall ar yr ynys, yn Eglwys Sant Iestyn, yn Llaniestyn, gael ei gerfio gan yr un crefftwr.

Hefyd o ddiddordeb arbennig yw'r tri phen cerfiedig canoloesol sydd wedi'u gosod yn y bwa uwchben porth yr eglwys; tybir eu bod yn cynrychioli'r Drindod (ceir pennau cyffelyb ym Mhriordy Penmon ac yn eglwys Llan-faes).

Mae muriau'r llan o gwmpas yr eglwys ar ffurf crwn, arwydd o hynafrwydd y safle.

Hynafiaethau eraill

Filltir i'r de o'r pentref ceir maen hir ac yn agos i hwnnw mae safle Bedd Branwen ar lan Afon Alaw.

Llyfryddiaeth

• Peter Lord, Gweledigaeth yr Oesoedd Canol (Caerdydd, 2003). Gweler t. 76 am luniau o bennau'r bwa, a t. 216 a lun o'r maen cerfiedig.

Cyfeiriadau

1. "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
2. British Place Names; adalwyd 14 Rhagfyr 2021

Trefi a phentrefi Ynys Môn

Trefi
Amlwch  · Benllech  · Biwmares  · Caergybi  · Llangefni  · Niwbwrch  · Porthaethwy
Pentrefi
Aberffraw  · Bethel  · Bodedern  · Bodewryd  · Bodffordd  · Bryngwran  · Brynrefail  · Brynsiencyn  · Brynteg  · Caergeiliog  · Capel Coch  · Capel Gwyn  · Carmel  · Carreglefn  · Cemaes  · Cerrigceinwen  · Dwyran  · Y Fali  · Gaerwen  · Glyn Garth  · Gwalchmai  · Heneglwys  · Hermon  · Llanallgo  · Llanbabo  · Llanbedrgoch  · Llandegfan  · Llandyfrydog  · Llanddaniel Fab  · Llanddeusant  · Llanddona  · Llanddyfnan  · Llanedwen  · Llaneilian  · Llanfachraeth  · Llanfaelog  · Llanfaethlu  · Llanfair Pwllgwyngyll  · Llanfair-yn-Neubwll  · Llanfair-yng-Nghornwy  · Llan-faes  · Llanfechell  · Llanfihangel-yn-Nhywyn  · Llanfwrog  · Llangadwaladr  · Llangaffo  · Llangeinwen  · Llangoed  · Llangristiolus  · Llangwyllog  · Llanidan  · Llaniestyn  · Llannerch-y-medd  · Llanrhuddlad  · Llansadwrn  · Llantrisant  · Llanynghenedl  · Maenaddwyn  · Malltraeth  · Marian-glas  · Moelfre  · Nebo  · Pencarnisiog  · Pengorffwysfa  · Penmynydd  · Pentraeth  · Pentre Berw  · Pentrefelin  · Penysarn  · Pontrhydybont  · Porthllechog  · Rhoscolyn  · Rhosmeirch  · Rhosneigr  · Rhostrehwfa  · Rhosybol  · Rhydwyn  · Talwrn  · Trearddur  · Trefor  · Tregele