Llangefni

Llangefni

Math	tref sirol
Daearyddiaeth
Sir	Cymuned Llangefni
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.256°N 4.314°W
Cod OS	SH4675
Cod post	LL77
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Llinos Medi (Plaid Cymru)
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Tref a chymuned yng nghanol Ynys Môn ydy Llangefni.[1][2] Mae wedi bod yn dref farchnad bwysig i'r ynys. Llangefni yw tref sirol Môn a lleolir pencadlys Cyngor Sir Ynys Môn yma. Mae Caerdydd 211.6 km i ffwrdd o Llangefni ac mae Llundain yn 344.7 km. O'i tharddle ger Llyn Cefni rhed Afon Cefni trwy'r dref, sy'n cymryd ei enw o'r afon. Y ddinas agosaf ydy Bangor sy'n 11.7 km i ffwrdd.

Y prif dref fasnachol ac amaethyddol yn Ynys Môn ydy Llangefni. Cafodd marchnad gyntaf y dref ei chynnal yn 1785 ac mae'n dal i gael ei chynnal bob dydd Iau a dydd Sadwrn. Ers talwm roedd Llangefni yn gartref i farchnad wartheg fwyaf yr ynys. Bellach mae yna ystâd ddiwydiannol gymharol fawr, sy'n cynnwys ffatri brosesu cyw iâr fawr, y gweithrediad diwydiannol sengl mwyaf yn y dref, yn ogystal â nifer o fusnesau bach eraill.

Yn y dref ceir Oriel Môn, gydag amgueddfa sy'n olrhain hanes yr ynys ac oriel i ddangos gwaith yr arlunydd bywyd gwyllt Charles Tunnicliffe.

Yng Nghyfrifiad 2021 roedd gan cymuned Llangefni boblogaeth o 5,499.[3] Mae 83.8% o'r boblogaeth honno'n rhugl yn y Gymraeg gyda'r canran uchaf yn yr oedran 10-14 mlwydd gyda 95.2% yn medru'r Gymraeg.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru)[4] ac yn Senedd y DU gan Llinos Medi (Plaid Cymru).[5]

Stryd y Bont, tua 1875

Hanes

Yn yr Oesoedd Canol bu'n rhan o gwmwd Menai, cantref Aberffraw.

Mae eglwys y plwyf, Eglwys Cyngar Sant,yn sefyll mewn coed yn y Dingle. Un o enwau'r dref yn y gorffennol oedd 'Llangyngar',hen enw'r eglwys.

Yng nghanol y dref mae cloc, talwyd gan gyfeillion a pherthnasau yr lefftenant George Pritchard-Rayner, un o dirffeddianwyr mawr Ynys Môn a drigai yn Nhre Ysagwen.[6] Mae'r cloc wedi wneud o garreg clach o Dreath Bychan ger Marian-Glas ar arfordir dwyreiniol Ynys Mon. Adeiladwyd yn y bynyddoedd 1902/03. Cyn hynny yn yr 1880au adeiladwyd neuadd y dref o'r un deunydd a'r cloc ac agorwyd ar Fawrth y 10fed,1884.

Ymladdwyd Rhyfel Eingl-Boer rhwng Prydain a gweriniaethau Boer. Fe ddaru Lefftenant George Pritchard-Rayner ymladd yno a farwodd yn Ysbyty Bloemfontein yn 1900.[7]

Addysg

Prif ysgol y cylch yw Ysgol Gyfun Llangefni. Ar safle yng ngorllewin y dref.

Ceir campws lleol Coleg Menai yn y dref. Mae ysgolion cynradd yn Llangefniyn cynnwys Ysgol Corn Hir ag Ysgol y Graig. Hefyd, ysgol ar gyfer plant anabaleddau or enw Ysgol y Bont.

Chwaraeon

Mae Clwb Pêl-droed Llangefni yn chwarae yng Nghynghrair Undebol y Gogledd.

Ceir Clwb Rygbi Llangefni hefyd.

Enwogion

• John Elias. Bu'r pregethwr enwog yn byw yn Llangefni o 1830 hyd 1841.
• Christmas Evans. Bu'r pregethwr yn byw yn y dref yn y cyfnod 1791–1826.
• Hywel Gwynfryn, cyflwynydd radio a aned yn y dref.
• Kyffin Williams, arlunydd a aned yn y dref yn 1908.

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Llangefni ym 1957 a 1983. Am wybodaeth bellach gweler:

• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llangefni 1957
• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Môn 1983

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[8][9][10]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Llangefni (pob oed) (5,116)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Llangefni) (3,942)			80.7%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Llangefni) (4242)			82.9%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Llangefni) (840)			38.3%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Oriel

• 
  Melyn wynt Llangefni
• 
  Heron Garage Llangefni
• 
  Canol tref Llangefni
• 
  Eglwys Cyngar Sant, Llangefni

Gweler hefyd

• Gorsaf reilffordd Llangefni

Cyfeiriadau

1. "Enwau Lleoedd Safonol Cymru" Archifwyd 2023-03-30 yn y Peiriant Wayback, Comisiynydd y Gymraeg; adalwyd 12 Chwefror 2023
2. British Place Names; adalwyd 29 Mawrth 2023
3. City Population; adalwyd 29 Mawrth 2023
4. Gwefan Senedd Cymru
5. Gwefan Senedd y DU
6. Hughes, Geraint (2019). Secret Anglesey. Great Britain: Amberley Publishing. t. 65. ISBN 978-1-4456-9203-6.
7. Hughes, Geraint (2019). Secret Anglesey. Great Britain: Amberley Publishing. t. 65. ISBN 978-1-4456-9203-6.
8. "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
9. Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
10. Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.

Trefi a phentrefi Ynys Môn

Trefi
Amlwch  · Benllech  · Biwmares  · Caergybi  · Llangefni  · Niwbwrch  · Porthaethwy
Pentrefi
Aberffraw  · Bethel  · Bodedern  · Bodewryd  · Bodffordd  · Bryngwran  · Brynrefail  · Brynsiencyn  · Brynteg  · Caergeiliog  · Capel Coch  · Capel Gwyn  · Carmel  · Carreglefn  · Cemaes  · Cerrigceinwen  · Dwyran  · Y Fali  · Gaerwen  · Glyn Garth  · Gwalchmai  · Heneglwys  · Hermon  · Llanallgo  · Llanbabo  · Llanbedrgoch  · Llandegfan  · Llandyfrydog  · Llanddaniel Fab  · Llanddeusant  · Llanddona  · Llanddyfnan  · Llanedwen  · Llaneilian  · Llanfachraeth  · Llanfaelog  · Llanfaethlu  · Llanfair Pwllgwyngyll  · Llanfair-yn-Neubwll  · Llanfair-yng-Nghornwy  · Llan-faes  · Llanfechell  · Llanfihangel-yn-Nhywyn  · Llanfwrog  · Llangadwaladr  · Llangaffo  · Llangeinwen  · Llangoed  · Llangristiolus  · Llangwyllog  · Llanidan  · Llaniestyn  · Llannerch-y-medd  · Llanrhuddlad  · Llansadwrn  · Llantrisant  · Llanynghenedl  · Maenaddwyn  · Malltraeth  · Marian-glas  · Moelfre  · Nebo  · Pencarnisiog  · Pengorffwysfa  · Penmynydd  · Pentraeth  · Pentre Berw  · Pentrefelin  · Penysarn  · Pontrhydybont  · Porthllechog  · Rhoscolyn  · Rhosmeirch  · Rhosneigr  · Rhostrehwfa  · Rhosybol  · Rhydwyn  · Talwrn  · Trearddur  · Trefor  · Tregele