ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ বিভাজিত দলসমূহ

ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ ভাৰতৰ এটা মুখ্য ৰাজনৈতিক দল। ১৯৪৭ চনত দেশে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰে পৰা দলটোৰ যথেষ্ঠবাৰ বিভাজিত হোৱা দেখা যায়। ইয়াৰে কিছুমান বিভাজিত গোটে স্বাধীন দল হিচাপে ৰাজনৈতিক কাৰ্য-কলাপ চলাই আছে; আন কিছুমান বৰ্তমান বিলুপ্ত। আকৌ কিছুমান গোট মূল দলৰ সৈতে বা আন দলৰ সৈতে চামিল হৈ গৈছে।

বিভাজিত দলসমূহৰ তালিকা

বৰ্ষ	দল	নেতা	অঞ্চল	স্থিতি
১৯২৩	স্বৰাজ পাৰ্টি	চিত্তৰঞ্জন দাস, মতিলাল নেহৰু	বেংগল প্ৰেচিডেঞ্চি	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৩৯	অল ইণ্ডিয়া ফৰৱাৰ্ড ব্লক[1]	চাৰ্দুল সিং কৱীশৰ শীলভদ্ৰ যোগী সুভাষ চন্দ্ৰ বসু	ৰাষ্ট্ৰীয়	সক্ৰিয়
১৯৫১	কিষাণ মজদুৰ প্ৰজা পাৰ্টি[2]	জীৱতৰাম কৃপালিনী	মহিশুৰ ষ্টেট মাদ্ৰাছ ষ্টেট দিল্লী বিন্ধ্য প্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত প্ৰজা ছোচিয়েলিষ্ট পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৫১	হায়দৰাবাদ ষ্টেট প্ৰজা পাৰ্টি	টাঙুটুৰী প্ৰকাশম এন.জি. ৰংগা	হায়দৰাবাদ ষ্টেট	অধুনালুপ্ত কিষান মজদুৰ প্ৰজা পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৫১	সৌৰাষ্ট্ৰ খেদুত সংঘ	নৰসিংভাই দাহানিয়া ৰতিভাই উকাভাই	সৌৰাষ্ট্ৰ ষ্টেট	অধুনালুপ্ত স্বতন্ত্ৰ পাৰ্টিৰ সৈতে সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৫৬	ইণ্ডিয়ান নেচনেল ডেমোক্ৰেটিক কংগ্ৰেছ[3]	চক্ৰৱৰ্তী ৰাজাগোপালাচাৰী	মাদ্ৰাছ ষ্টেট	অধুনালুপ্ত স্বতন্ত্ৰ পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৫৯	স্বতন্ত্ৰ পাৰ্টি[4]	চক্ৰৱৰ্তী ৰাজাগোপালাচাৰী এন.জি. ৰংগা	বিহাৰ ৰাজস্থান গুজৰাট উৰিষ্যা	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় ক্ৰান্তিদলৰ সৈতে ১৯৭৪ চনত একত্ৰীকৰণ
১৯৬৪	কেৰালা কংগ্ৰেছ[5]	কে.এম. জৰ্জ	কেৰালা	সক্ৰিয় এই দলটো আকৌ বিভিন্ন গোটত বিভাজিত হৈছে; যেনে- কেৰালা কংগ্ৰেছ (এম), কেৰালা কংগ্ৰেছ (জেকব), কেৰালা কংগ্ৰেছ (বি), কেৰালা কংগ্ৰেছ (ডেমোক্ৰেটিক), কেৰালা কংগ্ৰেছ (স্কাৰিয়া থমাচ), কেৰালা কংগ্ৰেছ (থমাচ), কেৰালা কংগ্ৰেছ (নেচনেলিষ্ট)
১৯৬৬	উৰিষ্যা জন কংগ্ৰেছ	হৰেক্ৰুষ্ণ মেহতাব	উৰিষ্যা	অধুনালুপ্ত জনতা পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৬৭	বাংলা কংগ্ৰেছ	অজয় মুখাৰ্জী	West Bengal	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৬৭	বিশাল হাৰিয়ানা পাৰ্টি	বীৰেন্দ্ৰ সিং	হাৰিয়ানা	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৬৭	ভাৰতীয় ক্ৰান্তিদল[6]	চৰণ সিং	উত্তৰ প্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত
১৯৬৮	মণিপুৰ পিপ’লছ্ পাৰ্টি[7]	মহম্মদ আলিমুদ্দিন	মণিপুৰ	সক্ৰিয়
১৯৬৯	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (আৰ)	ইন্দিৰা গান্ধী	ৰাষ্ট্ৰীয়	সক্ৰিয় ১৯৭১ৰ সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ পাছত নিৰ্বাচন আয়োগে মূল কংগ্ৰেছ দল বুলি স্বীকৃতি দিয়ে। লগতে নামৰ পিছত লিখা ‘R’ আখৰটো আঁতৰোৱাৰ আৰু পূৰ্বৰ কংগ্ৰেছৰ ‘এহাল বলধ গৰু’ৰ নিৰ্বাচনী চিহ্ন ব্যৱহাৰ কৰাৰ অনুমতি প্ৰদান কৰে। কিন্তু ইন্দিৰা গান্ধীৰ সমৰ্থকসকলে ১৯৬৯ৰ বিভাজনৰ পাছত ইন্দিৰাপন্থী কংগ্ৰেছে গ্ৰহণ কৰা ‘গাই-দামুৰী’ৰ নিৰ্বাচনী চিহ্নহে বাহাল ৰখাৰ পোষকতা কৰে।[8]
১৯৬৯	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (অৰ্গেনাইজেচন)[9]	কে. কামৰাজ মোৰাৰজী দেশাই	ৰাষ্ট্ৰীয়	অধুনালুপ্ত জনতা পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৬৯	উৎকল কংগ্ৰেছ	বিজু পাটনায়ক	উৰিষ্যা	অধুনালুপ্ত জনতা পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৬৯	তেলেংগানা প্ৰজা সমিতি	মেৰী চেন্না ৰেড্ডী	অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৭১	বিপ্লৱী বাংলা কংগ্ৰেছ	সুকুমাৰ ৰায়	পশ্চিমবংগ	সক্ৰিয় পশ্চিমবংগৰ বাওমৰ্চাৰ অংশীদাৰ
১৯৭৭	কংগ্ৰেছ ফৰ ডেমোক্ৰেছী[10]	জগজীৱন ৰাম	ৰাষ্ট্ৰীয়	অধুনালুপ্ত জনতা পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৭৮	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (ইন্দিৰা)	ইন্দিৰা গান্ধী	ৰাষ্ট্ৰীয়	১৯৮৩ চনত নিৰ্বাচন আয়োগে মূল কংগ্ৰেছ বুলি স্বীকৃতি দিয়ে।
১৯৭৯	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (উৰচ্)	দেৱৰাজ উৰচ্	কৰ্ণাটক কেৰালা মহাৰাষ্ট্ৰ গোৱা	অধুনালুপ্ত
১৯৮০	কংগ্ৰেছ (এ)	এ.কে. এণ্টনী	কেৰালা	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৮১	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (সমাজবাদী)[11]	শাৰদ পাৱাৰ	কৰ্ণাটক কেৰালা মহাৰাষ্ট্ৰ গোৱা	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৮১	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (জগজীৱন)[11]	জগজীৱন ৰাম	বিহাৰ	অধুনালুপ্ত
১৯৮৪	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (সমাজবাদী)- শৰৎ চন্দ্ৰ সিংহ[12]	শৰৎ চন্দ্ৰ সিংহ	অসম	সক্ৰিয় দলৰ এক বৃহৎ অংশ নেচনেলিষ্ট কংগ্ৰেছ পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ হৈছে।অৱশিষ্ট অংশ এটা বৰ্তমানেও কেৰালাৰ বাওমৰ্চাৰ অংশীদাৰৰূপে সক্ৰিয় হৈ আছে।
১৯৮৬	ৰাষ্ট্ৰীয় সমাজবাদী কংগ্ৰেছ	প্ৰণৱ মুখাৰ্জী	পশ্চিমবংগ	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৮৮	থামিঝাগা মুন্নেত্ৰা মুন্নানী[13]	শিৱাজী গণেশন	তামিলনাডু	অধুনালুপ্ত জনতা দলৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯০	হাৰিয়ানা বিকাশ পাৰ্টি	বংশী লাল	হাৰিয়ানা	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৪	অল ইণ্ডিয়া কংগ্ৰেছ (তিৱাৰী)[14]	নাৰায়ণ দত্ত তিৱাৰী অৰ্জুন সিং নটৱৰ সিং ৰংগৰাজন কুমাৰমংগলম	উত্তৰ প্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৪	কৰ্ণাটক কংগ্ৰেছ পাৰ্টি	বাংগাৰাপ্পা	কৰ্ণাটক	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৪	তামিঝাগা ৰাজীৱ কংগ্ৰেছ	বাঝাপাড়ি ৰামমূৰ্তি	তামিলনাডু	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৬	কৰ্ণাটক বিকাশ পাৰ্টি	বাংগাৰাপ্পা	কৰ্ণাটক	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৬	অৰুণাচল কংগ্ৰেছ	গেগং আপং	অৰুণাচল প্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৬ ২০১৪	তামিল মানিলা কংগ্ৰেছ[15]	জি.কে. মুপনাৰ ১৯৯৬-২০০১ জি.কে. বাচান (২০১৪-বৰ্তমানলৈ)	তামিলনাডু	সক্ৰিয় ২০০১ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ ২০১৪ চনত পুনৰ কংগ্ৰেছৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হৈ যায়।
১৯৯৬	মধ্যপ্ৰদেশ বিকাশ কংগ্ৰেছ	মাধৱৰাও সিন্ধিয়া	মধ্যপ্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৭	তামিলনাডু মাক্কাল কংগ্ৰেছ	বাঝাপাড়ি ৰামমূৰ্তি	তামিলনাডু	অধুনালুপ্ত
১৯৯৭	হিমাচল বিকাশ কংগ্ৰেছ	সুখ ৰাম	হিমাচল প্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৭	মণিপুৰ ষ্টেট কংগ্ৰেছ পাৰ্টি[16]	ৱাহেংবাম নিপামাচা সিং	মণিপুৰ	অধুনালুপ্ত ৰাষ্ট্ৰীয় জনতা দলৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৮	অল ইণ্ডিয়া তৃণমূল কংগ্ৰেছ	মমতা বেনাৰ্জী	পশ্চিমবংগ	সক্ৰিয় ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে হোৱা মৰ্চা ত্যাগ কৰে।
১৯৯৮	গোৱা ৰাজীৱ কংগ্ৰেছ পাৰ্টি	ফ্ৰেঞ্চিচ ডি চুজা	গোৱা	অধুনালুপ্ত নেচনেলিষ্ট কংগ্ৰেছ পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৮	অৰুণাচল কংগ্ৰেছ (মিথি)	মুকুট মিথি	অৰুণাচল প্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৮	অল ইণ্ডিয়া কংগ্ৰেছ (চেকুলাৰ)[17]	শিশৰাম ওলা	ৰাজস্থান	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৮	মহাৰাষ্ট্ৰ বিকাশ আঘাড়ি [18]	সুৰেশ কালমাদী	মহাৰাষ্ট্ৰ	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৯	ভাৰতীয় জন কংগ্ৰেছ	জগন্নাথ মিশ্ৰ	বিহাৰ	অধুনালুপ্ত নেচনেলিষ্ট কংগ্ৰেছ পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
১৯৯৯	নেচনেলিষ্ট কংগ্ৰেছ পাৰ্টি	শাৰদ পাৱাৰ পি.এ. চাংমা তাৰিক আনোৱাৰ	মহাৰাষ্ট্ৰ মেঘালয় বিহাৰ কেৰালা	সক্ৰিয় ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে মৰ্চা। কেৰালাত আকৌ চি.পি.আই (এম)নেতৃত্বাধীন বাওমৰ্চাৰ অংশীদাৰ দল; যি মৰ্চা ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ নেতৃত্বাধীন সংযুক্ত গণতান্ত্ৰিক মৰ্চাৰ বিৰোধী।
১৯৯৯	জম্মু এণ্ড কাশ্মীৰ পিপ’লছ্ ডেমোক্ৰেটিক পাৰ্টি	মুফটি মহম্মদ চৈয়িদ	জম্মু আৰু কাশ্মীৰ	সক্ৰিয়
২০০০	গোৱা পিপ’লছ্ কংগ্ৰেছ	ফ্ৰেঞ্চিস্কো সৰদানিয়া	গোৱা	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০০১	কংগ্ৰেছ জননায়ক পেৰাৱাই	পি. চিদাম্বৰম	তামিলনাডু	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০০১	খোণ্ডৰ কংগ্ৰেছ	কুমাৰী অনন্তন	তামিলনাডু	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০০১	পণ্ডিচেৰী মাক্কাল কংগ্ৰেছ	পি কান্নান	পণ্ডিচেৰী	অধুনালুপ্ত
২০০১	বিদৰ্ভ জনতা কংগ্ৰেছ	জম্বুৱান্ত্ৰাও ধোতে	মহাৰাষ্ট্ৰ	সক্ৰিয়
২০০১	ইণ্ডিয়ান নেচনেল কংগ্ৰেছ (শেখ হাচান)	শেখ হাচান	গোৱা	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০০২	গুজৰাট জনতা কংগ্ৰেছ	ছবিলাল মেহতা	গুজৰাট	অধুনালুপ্ত নেচনেলিষ্ট কংগ্ৰেছ পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০০৩	কংগ্ৰছ (দোলো)	কামেং দোলো	অৰুণাচল প্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০০৩	নাগালেণ্ড পিপ’লছ্ ফ্ৰণ্ট	নাগালেণ্ড	সক্ৰিয়
২০০৫	পণ্ডিচেৰী মুন্নেত্ৰা কংগ্ৰেছ	পি. কান্নান	পণ্ডিচেৰী	অধুনালুপ্ত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০০৫	ডেমোক্ৰেটিক ইন্দিৰা কংগ্ৰেছ (কৰুণাকৰণ)[19]	কে. কৰুণাকৰণ	কেৰালা	অধুনালুপ্ত নেচনেলিষ্ট কংগ্ৰেছ পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ আৰু এক বৃহৎ সংখ্যক কৰ্মী কে.কৰুণাকৰণৰ সৈতে পুনৰ কংগ্ৰেছলৈ প্ৰত্যাৱৰ্তন। পিছলৈ তেওঁৰ পুত্ৰ কে. মুৰুলীধৰণেও কংগ্ৰেছলৈ প্ৰত্যাৱৰ্তন কৰে।
২০০৭	হাৰিয়ানা জনহিত কংগ্ৰেছ (বি.এল.)	কলদীপ বিষ্ণই	হাৰিয়ানা	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০০৮	প্ৰগতিশীল ইন্দিৰা কংগ্ৰেছ (পি.চি.আই)	সৌমেন্দ্ৰনাথ মিত্ৰ	পশ্চিমবংগ	অধুনালুপ্ত অল ইণ্ডিয়া তৃণমূল কংগ্ৰেছৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০১১	ৱাই.এচ.আৰ. কংগ্ৰেছ পাৰ্টি	ৱাই.এচ. জগমোহন ৰেড্ডী	অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ	সক্ৰিয়
২০১১	অল ইণ্ডিয়া এন.আৰ. কংগ্ৰেছ	এন. ৰংগস্বামী	পণ্ডিচেৰী	সক্ৰিয়
২০১৪	জয় সমৈক্যন্ধৰা পাৰ্টি	নল্লৰি কিৰণ কুমাৰ ৰেড্ডী	অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ	অধুনালুপ্ত নেচনেলিষ্ট কংগ্ৰেছ পাৰ্টিৰ সৈতে একত্ৰীকৰণ
২০১৬	চট্টিছগড় জনতা কংগ্ৰেছ	অজিত যোগী	ছত্তীসগঢ়	সক্ৰিয়

তথ্য উৎস

1. Ghosh, Asok (ed.), A Short History of the All India Forward Bloc. Kolkata: Bengal Lokmat Printers Pvt Ltd., 2001. p. 55
2. Amit Mukherjee (2004-04-03). "The case of the missing socialists". The Times of India. Archived from the original on 2012-10-21. https://web.archive.org/web/20121021053625/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2004-04-03/india/28332682_1_janata-party-political-parties-parties-today. 
3. Bose, K.; Forward Bloc. Madras: 1988, Tamil Nadu Academy of Political Science. p. 94-95, 119, 175-184, 212
4. Rajmohan Gandhi. "Its tone being liberal as well as conservative, Swatantra reached out to moderate Hindus and non-Hindus in ways not available to the Jan Sangh". Rediff. http://www.rediff.com/news/oct/31raj2.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 2009-10-25. 
5. "P. T. Chacko, Pullolil". Archived from the original on 11 April 2011. https://web.archive.org/web/20110411230907/http://cs.nyu.edu/kandathi/p_t_chacko.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 April 2011. 
6. Wallace, Paul. India: The Dispersion of Political Power Paul Wallace, in Asian Survey, Vol. 8, No. 2, A Survey of Asia in 1967: Part II. (Feb., 1968), pp. 68. সাঁচ:JSTOR
7. Ksh Kennedy Singh (2009-01-25). "The MPP and the People of Manipur". Manipuronline.com. Archived from the original on 2008-05-13. https://web.archive.org/web/20080513093039/http://www.manipuronline.com/Profiles/mppjan25.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 2009-10-25. 
8. Mukharjee, Aditya. "Congress and the Making of the Indian Nation". Academic Foundation, New Delhi. Archived from the original on 7 December 2016. https://web.archive.org/web/20161207085106/http://inc.in/about-congress/history/literature/6-Congress-and-the-Making-of--the-Indian-Nation/27-Indira-Gandhi। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 May 2014. 
9. Chandra, Bipan & others (2000). India after Independence 1947-2000, New Delhi:Penguin Books, আই.এচ.বি.এন. 0-14-027825-7, p.236
10. G. G. Mirchandani (2003). 320 Million Judges. Abhinav Publications. পৃষ্ঠা. 90–100. ISBN 81-7017-061-3. 
11. Andersen, Walter K.. India in 1981: Stronger Political Authority and Social Tension, published in Asian Survey, Vol. 22, No. 2, A Survey of Asia in 1981: Part II (Feb., 1982), pp. 119-135
12. "Spotlight: Merger with NCP". The Tribune. 1999-06-11. http://www.tribuneindia.com/1999/99jun11/spotlite.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 2009-10-25. 
13. Ashok Kumar (2006-04-05). "From MGR to Vijaykant, the film-politics nexus continues". The Hindu (Chennai, India). Archived from the original on 2006-04-09. https://web.archive.org/web/20060409053933/http://www.hindu.com/2006/04/05/stories/2006040518720200.htm. 
14. Bhavdeep Kang (2004-04-03). "A Sleight Of Hand". Outlook India. http://www.outlookindia.com/article.aspx?200901। আহৰণ কৰা হৈছে: 2009-10-25. 
15. T.S. Subramanian (2001-09-15). "Crusading Congressman". The Hindu. Archived from the original on 2008-09-15. https://web.archive.org/web/20080915160945/http://www.hinduonnet.com/fline/fl1819/18191180.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 2009-10-25. 
16. Kalyan Chaudhuri (2002-02-02). "A fractured verdict in Manipur". The Hindu. Archived from the original on 2011-07-28. https://web.archive.org/web/20110728034710/http://www.hinduonnet.com/fline/fl1905/19050150.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 2009-10-27. 
17. "MEMBERS OF XII LOK SABHA". Parliament of India. http://parliamentofindia.nic.in/ls/lok12/party/12ls50.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 2009-10-27. 
18. "Pune set for triangular fight". The Hindu (Chennai, India). 2004-04-05. Archived from the original on 2004-07-03. https://web.archive.org/web/20040703112803/http://www.hindu.com/2004/04/05/stories/2004040508740500.htm. 
19. "Karunakaran's party gets new name". The Hindu (Chennai, India). 2005-09-01. Archived from the original on 2005-12-05. https://web.archive.org/web/20051205131817/http://www.hindu.com/2005/09/01/stories/2005090108900400.htm. 

https://eci.nic.in/eci_main/mis-Political_Parties/Constitution_of_Political_Parties/ConstitutionOfINC.pdf

বাহ্যিক সংযোগ

• Official All India Congress Committee website
• Official Indian National Congress website