বহুপতি প্ৰথা

দ্ৰৌপদী, প্ৰাচীন ভাৰতীয় মহাকাব্য 'মহাভাৰত'ত এগৰাকী ৰাজকুমাৰী আৰু ৰাণী, তেওঁৰ পাঁচজন স্বামীৰ ('পাণ্ডৱ' সৈতে)
Part of a series on the
Anthropology of kinship
Basic concepts Affinity Consanguinity Marriage Incest taboo Endogamy Exogamy Moiety Monogamy Polygyny Polygamy Concubinage Polyandry Bride price Bride service Dowry Parallel / cross cousins Cousin marriage Levirate Sororate Ghost marriage Joking relationship Family Lineage Clan Cohabitation Fictive / Milk / Nurture kinship Descent Cognatic / Bilateral Matrilateral House society Avunculate Linealities Ambilineality Unilineality Matrilineality Patrilineality Household forms and residence Extended Matrifocal Matrilocal Neolocal Nuclear Patrilocal
Terminology Kinship terminology Classificatory terminologies By group Iroquois Crow Omaha Eskimo (Inuit) Hawaiian Sudanese Dravidian (debated)
Case studies Australian Aboriginal Burmese Chinese Philippine Polyandry in Tibet / in India Feminist Chambri Mosuo Sexuality Coming of Age in Samoa
Major theorists Diane Bell Tom Boellstorff Jack Goody Gilbert Herdt Don Kulick Roger Lancaster Louise Lamphere Eleanor Leacock Claude Lévi-Strauss Bronisław Malinowski Margaret Mead Henrietta Moore Lewis H. Morgan Stephen O. Murray Michelle Rosaldo David M. Schneider Marilyn Strathern
Related articles Alliance theory Matrilineal / matrilocal societies Feminist anthropology Sex and Repression in Savage Society Social Bonding and Nurture Kinship
Social anthropology Cultural anthropology
v t e

বহুপতি প্ৰথা (ইংৰাজী: Polyandry) হৈছে এক প্ৰকাৰৰ বহুবিবাহ য'ত এগৰাকী মহিলাৰ একে সময়তে দুই বা ততোধিক স্বামী থাকে।[1] বহুপতি হৈছে বহুস্ত্ৰী বিবাহৰ বিপৰীত, য'ত এজন পুৰুষৰ দুই বা ততোধিক স্ত্ৰী থাকে। এক প্ৰতিবেদন অনুসৰি এই পৃথিৱীত, ৫০তকৈও অধিক সমাজে বহুপতি প্ৰথা অনুশীলন কৰে।[2] নেপাল আৰু চীনৰ কিছু অংশত তিব্বতীসকলৰ মাজত ভ্ৰাতৃত্বপূৰ্ণ বহুপতিত্বৰ প্ৰচলন দেখা যায়, য'ত দুই বা ততোধিক ভাতৃ একে পত্নীৰ সৈতে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হয়, আৰু পত্নীয়ে তেওঁলোকৰ সৈতে সমান যৌন সম্বন্ধৰ অধিকাৰ লাভ কৰে।[3][4] ই এক সাংস্কৃতিক বিশ্বাস যে এটা শিশুৰ একাধিক পিতৃ থাকিব পাৰে[2] আৰু কেতিয়াবা থকাটো সুবিধাজনক।

অভাৱপূৰ্ণ সমাজবোৰত বহুপতি হোৱাৰ সম্ভাৱনা অধিক বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। ই মানুহৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধি সীমিত কৰে আৰু শিশুৰ স্বাস্থ্য আৰু জীয়াই থকাৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি কৰে বুলি অধ্যয়নবোৰে প্ৰকাশ কৰে।[4][5] এইটো বিবাহৰ এক বিৰল প্ৰকাৰ যি কেৱল কৃষক পৰিয়ালৰ মাজতেই নহয় অভিজাত পৰিয়ালবোৰৰ মাজতো বিদ্যমান।[6] উদাহৰণস্বৰূপে, হিমালয় পৰ্বতমালাৰ বহুপতি প্ৰথাৰ ভূমিৰ অভাৱৰ সৈতে সম্পৰ্ক। একেগৰাকী পত্নীৰ সৈতে পৰিয়ালৰ সকলো ভাতৃৰ বিবাহে পৰিয়ালৰ ভূমি অক্ষুণ্ণ আৰু অবিভক্ত হৈ থাকিবলৈ দিয়ে। যদি প্ৰতিজন ভাতৃয়ে পৃথকে বিবাহ পাশত আৱদ্ধ হয় আৰু পৃথক স্ত্ৰীৰ সন্তান লাভ কৰে, তেতিয়া পাৰিবাৰিক ভূমি আৰু সম্পত্তি বিভক্ত হয়। ইয়াৰ বিপৰীতে, ভূমিৰ গৰাকী নোহোৱা অতি দৰিদ্ৰ ব্যক্তিসকলৰ মাজত এই প্ৰথা কম চলে, যেনে বৌদ্ধ লাডাখ আৰু জাংস্কাৰ অঞ্চল।[4] ইউৰোপত, প্ৰদানযোগ্য উত্তৰাধিকাৰৰ সামাজিক প্ৰথাৰ জৰিয়তে ভূমিবিভাজন প্ৰতিহত কৰা হৈছিল। বেছিভাগ ভাই-ভনী উত্তৰাধিকাৰী নোহোৱাৰ বাবে, তেওঁলোকৰ বহুতে ব্ৰহ্মচাৰী সন্ন্যাসী আৰু পুৰোহিত হৈ পৰিছিল।[7] প্ৰাণীজগতত একাধিক পুৰুষ সঙ্গীৰ সৈতে মিলন এক সাধাৰণ ঘটনা।[8]

প্ৰকাৰসমূহ

ভ্ৰাতৃত্বপূৰ্ণ বহুপতি

ভ্ৰাতৃত্বপূৰ্ণ বহুপতি প্ৰথা হৈছে এক প্ৰকাৰৰ বহুপতি প্ৰথা য'ত এগৰাকী মহিলাই ভাতৃ দুজন বা ততোধিক পুৰুষৰ সৈতে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হয়। তিব্বত, নেপাল উত্তৰ ভাৰতৰ কিছুমান অঞ্চলত, আৰু মধ্য আফ্ৰিকাত ভ্ৰাতৃত্বপূৰ্ণ বহুপতি দেখা গৈছিল (আৰু কেতিয়াবা এতিয়াও দেখা যায়)।[9] সেই ঠাইবোৰত ইয়াক সামাজিক অনুশীলন হিচাপে গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।[4][10] দক্ষিণ ভাৰতৰ টোডা লোকসকলে ভ্ৰাতৃত্বপূৰ্ণ বহুমুখী অনুশীলন কৰে, কিন্তু শেহতীয়াকৈ একবিবাহ প্ৰচলিত হৈছে।[11] সমসাময়িক হিন্দু সমাজত পঞ্জাবৰ মালৱা অঞ্চলৰ কৃষকসমাজত বহুমুখী বিবাহ কৃষিভূমিৰ বিভাজন পৰিহাৰ কৰাৰ বাবে হোৱা দেখা যায়।[12] উনবিংশ শতিকাৰ ইংলেণ্ডত ভ্ৰাতৃত্বপূৰ্ণ বহুপতিৰ ইংগিত দিয়ে। প্ৰিমোজেনিচাৰৰ সংজ্ঞা অনুসৰি ঘৰৰ জ্যেষ্ঠ পুত্ৰই পাৰিবাৰিক সম্পত্তিৰ উত্তৰাধিকাৰী হৈছিল, আনহাতে সৰু পুত্ৰসকলে ঘৰ এৰি নিজৰ চাকৰি বিচাৰিব লগা হৈছিল। প্ৰিমোজেনিচাৰে প্ৰতি প্ৰজন্মত মাত্ৰ এজন উত্তৰাধিকাৰীক অনুমতি দি প্ৰজন্মজুৰি পাৰিবাৰিক সম্পত্তি অক্ষুণ্ণ ৰাখিছিল। ভ্ৰাতৃত্বপূৰ্ণ বহুগুণে ইয়াক সম্পূৰ্ণ কৰে, কিন্তু সকলো ভাতৃক মাত্ৰ এগৰাকী পত্নীৰ সৈতে একেলগে ৰাখি এনে কৰে যাতে প্ৰতি প্ৰজন্মত কেৱল এটা উত্তৰাধিকাৰী থাকে।[13] এই কৌশলটো ভ্ৰাতৃত্বপূৰ্ণ ভাই-ভনী গোটটো যিমানে ডাঙৰ হয় সিমানেই কম সফল দেখা যায়।

আংশিক পিতৃত্ব

নৃতাত্ত্বিক ষ্টিফেন বেকাৰমেনে কয় যে কমেও ২০টা জনজাতীয় সমাজে স্বীকাৰ কৰে যে এটা শিশুৰ একাধিক পিতৃ থাকিব পাৰে, বা আদৰ্শভাৱে থাকিব লাগে, আৰু ইয়াক "আংশিক পিতৃত্ব" বুলি উল্লেখ কৰে।[14] ইয়াৰ ফলত প্ৰায়ে একাধিক পিতৃয়ে মাকৰ সৈতে এক প্ৰকাৰৰ বহুমুখী সম্পৰ্কত এটা শিশুৰ ভাগ-বতৰা প্ৰতিপালন কৰে, অৱশ্যে সদায়ে এনে নহবও পাৰে।[15] নিম্নভূমি দক্ষিণ আমেৰিকাৰ থলুৱা লোকসকলৰ মাজত এনে ধাৰণা বা বিশ্বাস দেখা যায়।[16][17] এই ধাৰণাৰ মতে, একাধিক জৈৱিক পিতৃয়ে বীৰ্যৰ অৱদান দিয়ে, আৰু ভ্ৰূণ সৃষ্টি কৰাত সহায় কৰে। একাধিক পিতৃৰ এই স্বীকৃতি কেতিয়াবা আনুষ্ঠানিকভাৱে ক্ৰমিক যৌনতাৰদ্বাৰা উদযাপন কৰা হয়।[18][19][20] কেতিয়াবা যৌনতাৰ বাবে মাছ, মাংস, বা উপহাৰৰ বিনিময় হয়।[21][22] এই গৌণ পিতৃত্বৰ ফলত সন্তান জীয়াই থকাৰ সম্ভাৱনা অধিক হয়।[23]

আনুক্ৰমিক বহুপতি

ভ্ৰাতৃত্বপূৰ্ণ বহুপতি প্ৰথাত এগৰাকী মহিলাই একেলগে কেইবাটাও স্বামী প্ৰাপ্ত কৰে, কিন্ত এগৰাকী মহিলাই যেতিয়া ক্ৰম অনুসৰি এটাৰ পাছত এটা স্বামী প্ৰাপ্ত কৰে তাক আনুক্ৰমিক বহুপতি বোলা হয়। এই প্ৰথাত পুৰুষসকল সম্পৰ্কিয় হ'বও পাৰে বা নহ'বও পাৰে। ইয়াত কেতিয়াবা এজন স্বামীক প্ৰাথমিক বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু বাকী গৌণ স্বামীসকলক প্ৰদান নকৰা কিছুমান অধিকাৰ বা বিশেষাধিকাৰ প্ৰাথমিক স্বামীক প্ৰদান কৰা হয়। এই নিৰ্দিষ্ট প্ৰণালীত, গৌণ স্বামীসকলৰ প্ৰাথমিক পৰ্যায়ত সফল হোৱাৰ ক্ষমতা আছে যদিহে তেওঁলো গুৰুতৰভাৱে অসুস্থ হয় বা দীঘলীয়া সময়ৰ বাবে ঘৰৰ পৰা আঁতৰি থাকে। আনুক্ৰমিক একেদৰে সমতাবাদী হ'ব পাৰে, য'ত সকলো স্বামীৰ মৰ্যাদা, সমান আৰু একে অধিকাৰ হ'ব পাৰে। এই প্ৰণালীত, স্বামীয়ে যি কোনো সন্তান বহন কৰিব পাৰে আৰু তাৰ পিতৃত্বৰ ভাগ বতৰা কৰিব পাৰে।[24][25]

জ্ঞাত ঘটনাসমূহৰ প্ৰতিবেদন

তিব্বতৰ বহুপতি প্ৰথা এটা সাধাৰণ প্ৰথা আছিল আৰু আজিও কিছু পৰিমাণে অব্যাহত আছে। ১৯৮৮ চনত তিব্বত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ দ্বাৰা ৭৫৩টা তিব্বতীয় পৰিয়ালৰ ওপৰত কৰা এক সমীক্ষাত দেখা গৈছিল যে ১৩% লোকে বহুমুখী প্ৰণালী অনুশীলন কৰিছিল।[26] ভাৰতত বহুপতি প্ৰথা এতিয়াও কিছু সংখ্যালঘুৰ মাজত দেখা যায়। ভূটান আৰু নেপালৰ উত্তৰ অংশতো কিছু ঠাইত এই প্ৰথা চলে। দক্ষিণ ভাৰতৰ টোডা জনজাতি, উত্তৰাখণ্ডৰ জৌনচাৰ-বাৱাৰ অঞ্চল, ৰাজস্থান, লাডাখ আৰু জাংস্কাৰৰ কেইবাটাও পিছপৰা ঠাইত বহুপতি প্ৰথা প্ৰচলিত দেখা যায়।[4][27] নাইজেৰিয়াৰ, ইৰিগৱে[28] আৰু কিছুমান পলিনেচিয়ান সমাজত[29] এই প্ৰথা প্ৰচলিত, যদিও সম্ভৱতঃ কেৱল উচ্চ জাতৰ মহিলাসকলৰ মাজত ই প্ৰচলিত নহয়।[30] চীনদেশৰ য়ুনান আৰু চিচুয়ান অঞ্চলৰ কিছুমান অঞ্চলত, চীনৰ মচুও লোকসকলৰ মাজত (যিসকলে বহুস্ত্ৰী প্ৰথাও অনুশীলন কৰে), আৰু কিছুমান আফ্ৰিকাৰ চাব-চাহাৰা অঞ্চল যেনে কেনিয়া আৰু উত্তৰ তাঞ্জানিয়াৰ মাচাই লোক[31] আদি ঠাইতো এই প্ৰথা প্ৰচলিত। কেনাৰী দ্বীপপুঞ্জৰ প্ৰথম জ্ঞাত বাসিন্দা গুয়ানচে জনজাতিটোৱে তেওঁলোকৰ বিলুপ্তি নোহোৱালৈকে বহুপতি প্ৰথা অনুশীলন কৰিছিল।[32] ব্ৰাজিলৰ কুমিনাপানেমা নদীৰ ʼপাৰাʼ ৰাজ্যৰ জোয়ে জনজাতিয়েও বহুমুখী প্ৰথা পালন কৰে।[33]

লগতে চাওক

• ভাৰতৰ বহুপতি প্ৰথা

তথ্যসূত্ৰ

1. Pizzari, T., & Wedell, N. (2013). The polyandry revolution.
2. Starkweather, Katherine; Hames, Raymond (2012). "A survey of non-classical polyandry". Human Nature (Hawthorne, N.Y.) খণ্ড 23 (2): 149–150. doi:10.1007/s12110-012-9144-x. PMID 22688804. http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1049&context=anthropologyfacpub. 
3. Dreger, A. (2013). "When Taking Multiple Husbands Makes Sense". The Atlantic. https://www.theatlantic.com/health/archive/2013/02/when-taking-multiple-husbands-makes-sense/272726/। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 July 2018. 
4. Gielen, U. P. (1993). Gender Roles in traditional Tibetan cultures. In L. L. Adler (Ed.), International handbook on gender roles (pp. 413-437). Westport, CT: Greenwood Press.
5. (Linda Stone, Kinship and Gender, 2006, Westview, 3rd ed., ch. 6) The Center for Research on Tibet Papers on Tibetan Marriage and Polyandry (accessed October 1, 2006).
6. Goldstein, "Pahari and Tibetan Polyandry Revisited" in Ethnology 17(3): 325–327 (1978) (The Center for Research on Tibet; accessed October 1, 2007).
7. Levine, Nancy (1998). The Dynamics of polyandry: kinship, domesticity, and population on the Tibetan border. প্ৰকাশক Chicago: University of Chicago Press. 
8. Neff, B. D., & Svensson, E. I. (2013). Polyandry and alternative mating tactics. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 368(1613), 20120045.
9. Banerjee, Partha S. (21 April 2002). "Wild, Windy and Harsh, yet Stunningly Beautiful". The Sunday Tribune.
10. Levine, Nancy, The Dynamics of Polyandry: Kinship, domesticity and population on the Tibetan border, Chicago: University of Chicago Press, 1988.^[পৃষ্ঠা নং প্ৰয়োজন]
11. Sidner, Sara. "Brothers Share Wife to Secure Family Land". CNN. http://www.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/10/24/polygamy.investigation/index.html. 
12. Draupadis bloom in rural Punjab Times of India, Jul 16, 2005.
13. Goldstein, Melvyn (1987). Natural History. Natural History Magazine. pp. 39–48.
14. Beckerman, S., Valentine, P., (eds) (2002) The Theory and Practice of Partible Paternity in South America, University Press of Florida
15. Starkweather, Katie (2009). "A Preliminary Survey of Lesser-Known Polyandrous Societies". Nebraska Anthropologist. http://digitalcommons.unl.edu/nebanthro/50. 
16. Beckerman S, et al. (1998) The Bari partible paternity project: Preliminary results.Anthropol 39:164–167.
17. Beckerman S, Valentine P, eds (2002) Cultures of Multiple Fathers: The Theory and Practice of Partible Paternity in Lowland South America (University Press of Florida, Gainsville, FL)
18. Crocker W, Crocker J (2004) The Canela: Kinship, Ritual, and Sex in an Amazonian Tribe (Wadsworth/Thomson, Belmont, CA).
19. Pollock D (2002) Partible paternity and multiple paternity among the Kulina. Cultures of Multiple Fathers: Theory and Practice of Partible Paternity in Lowland South America, eds Beckerman S, Valentine P (University Press of Florida, Gainsville, FL), pp 42–61.
20. Turner T (1966) Social structure and political organization among the northern Kayapo. PhD dissertation (Harvard University, Cambridge, MA).
21. Gregor T (1977) Mehinaku: The Drama of Daily Life in a Brazilian Indian Village(University of Chicago Press, Chicago).
22. . Werner D (1984) Amazon Journey: An Anthropologist’s Year Among Brazil’s Mekranoti Indians (Simon and Schuster, New York).
23. . Beckerman S, et al. (1998) The Bari partible paternity project: Preliminary results. Anthropol 39:164–167.
24. "আৰ্কাইভ কপি". Archived from the original on 2021-09-05. https://web.archive.org/web/20210905185915/https://za.opera.news/za/en/sex-relationship/c4175e223da8fe286caca5601c31a06a। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-09-05. 
25. https://everything.explained.today/Polyandry/
26. Ma, Rong (2000). "试论藏族的"一妻多夫"婚姻" (zh ভাষাত). 《民族学报》 (6). http://www.mzb.com.cn/res/Home/0904/1/%E8%97%8F%E6%97%8F%E5%A9%9A%E5%A7%BB.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 July 2018. 
27. Whittington, Dee (December 12, 1976). "Polyandry Practice Fascinates Prince". The Palm Beach Post: পৃষ্ঠা 50. https://news.google.com/newspapers?id=blc0AAAAIBAJ&pg=2638,6668094&dq=polyandry+sri+lanka&hl=en। আহৰণ কৰা হৈছে: October 14, 2010. ^[সংযোগবিহীন উৎস]
28. Sangree, W. H. (1980). The persistence of polyandry in lrigwe, Nigeria. Journal of Comparative Family Studies, 11(3), 335-343.
29. Goldman I., 1970, Ancient Polynesian Society. Chicago: University of Chicago Press'
30. Thomas, N. (1987). "Complementarity and History Misrecognizing Gender in the Pacific". Oceania খণ্ড 57 (4): 261–270. doi:10.1002/j.1834-4461.1987.tb02221.x. 
31. The Last of the Maasai. Mohamed Amin, Duncan Willetts, John Eames. 1987. Pp. 86-87. Camerapix Publishers International. আই.এচ.বি.এন. 1-874041-32-6
32. "On Polyandry". Popular Science. Bonnier Corporation. 39 (52): 804. October 1891.
33. Starkweather, Kathrine E. (2010). Exploration into Human Polyandry: An Evolutionary Examination of the Non-Classical Cases (Master's thesis). University of Nebraska–Lincoln. Retrieved October 14, 2010.