Siero de leit
![]() ![]() O siero[1] de leit ye a part liquida que resulta d'a coagulación d'a leit. O siero de leit ye un liquido amarillenco-verdoso formau por arredol d'un 94% d'augua, zucre (a lactosa), proteínas y poquisma materia grasa. Ha estau considerau muito tiempo como un repui molesto porque ye muito contaminant y se produce en grans cantidaz en a industria quesera. Manimenos agora bi ha nuevas tecnolochías que permiten de recuperar-ne os principals constituyents y d'obtener-ne productos prou elaboraus como os concentraus de proteínas sericas, destinaus a estar incorporadas en os productos alimentarios finals. O primero siero de leit u poránEn cualques zonas como a Val de Chistau se posaba o matón en una formachera que yera dencima d'una forrada. Cuan pretaban o matón con as mans cayeba siero en a forrada, acción que se deciba con o verbo esporanar[2]. Esporanar ye una palabra relacionada con porán, denominación en chistabín d'o primer siero[3]. O segundo siero de leit u sericuetaO primer siero u porán se puet fer bullir de nuevo cuallando atra vegada pa formar un requesón solido y un liquido dito "sericueta", que ye un segundo siero. A palabra "sericueta" presenta variants como siricueta (en Fiscal[4], sirigüeta (en Aragüés[4]), siriqueta (en Torla[4]), saricueta (en Linars de Broto), sericueto, xiricueta, chiricueta[5], ecetra. En Sobrepuerto bi ha una fuent dita A Sericueta[6]. En catalán, occitán y piemontés bi ha cognatos d'esta palabra encara que no siempre signifiquen exactament o mesmo. En piemontés tenemos rascueta ("siero que se da a lo bestiar"). En idioma occitán trobamos terigot en lemosín, saligot en Aude y senigou en gascón de Biarn. En catalán se documenta serigot, xerigot, xirigot, sorigot u surigot. En menorquín se distingue entre serigot melsis u serigot verjo (primer siero), serigot micós (segundo siero), y serigot d'es rai, sin manteca.[6] En basco bi ha tamién cognatos d'esta palabra. En o dialecto labortán xirigota ye un "liquido que s'extraye d'o queso". En o dialecto roncalés tsirigot ye o "segundo siero con o que se purgan os pastors".[6] D'acuerdo con Alwin Kuhn a palabra sericueta podría venir d'o latín EXCOCTA[4]. Joan Coromines dubda d'esta hipotesi etimolochica porque os equivalents occitans y catalans no rematan en cueit u cuit y proposa una etimolochía prerromana a partir d'un hipotetico *SERICŎTTO u *SORICŎTTO",[6] que podría estar relacionau con a palabra SŎRO d'o latín hispanico que habría dau suero en castellano. En chistabín a sericueta u segundo siero se diz simplament "siero"[3], y se consumiba fresco como bebida. Bi heba una expresión popular rimada relacionada con o porán y o siero: Siero que no'n quiero, / porán que no me'n dan, / grullo que no m'engullo, / el matón ta'l latón / y farinetas ta'l can.[3]
Referencias
BibliografíaVeyer tamién |
Portal di Ensiklopedia Dunia