Mont Albán
Mont Albán (en castellano Montalbán) ye una villa d'a provincia de Teruel. Ye a capital historico-cultural d'a comarca d'as Cuencas Meneras. A suya población yera de 1.335 habitants (2014). ToponimiaO toponimo Mont Albán s'explica a partir d'o latín MONTE ("mont") y ALBANU ("blanco")[1][2], presentando equivalents en Italia, Francia y Espanya, que maninemos Alvaro Galmés de Fuentes no considera relacionaus con a blancura sino con una radiz preindoeuropea *ALB-, *ALP- indicadera de tascas, altarias u costeras[3]. En tot caso a tonalidat d'as sierras y monts en a redolada de Mont Albán ye clara por l'abundancia de calsineras, de fueras d'a on afloran o rodeno, as arenas d'Utriellas u os terrers relacionaus con a extracción de lignito. A terminación -án ye a evolución d'un sufixo latín -ANUS[1], pero no corresponde a lo sufixo -ANUS indicador de pertenencia porque fa part de l'adchectivo ALBUS, un arcaísmo en o contexto iberorromanico. D'acuerdo con Francisco Marsá Gómez os toponimos con l'elemento albo son anteriors a la cheneralización de l'adchectivo blanco en o sieglo XIII, que ye o que se troba en os toponimos tipicos de reconquiesta. A presencia de l'elemento arcaico ALBUS en Mont Albán s'explica porque a suya reconquiesta se produció un sieglo antes[1]. Presenta una apocopa d'a o final, placentera si se compara con os Montalbano d'Italia. MugasO suyo termin municipal muga con Torre de las Arcas, con Cabra, con Palomar, con Escuita, con Utriellas, con Martín, con Vivel, con La Foz de la Viella y con Obón. ClimaA suya temperatura anyal ye 14.04 °C, con una temperatura meya en chinero de 6.44 °C y en chulio de 23.63 °C.[4] HistoriaA localidat de Mont Albán no ye documentada en fuents andalusís anteriors a la reconquiesta, cuan precisament se documentan as primeras mencions historicas y literarias. En o "Cantar de Mío Cid" (sieglo XII) ya se fa mención d'esta localidat: Estonçes se mudó el Çid al puerto de Alucat, / dent corre Mio Çid a Huesca e a Montalván;/ en aquesta corrida X días ovieron a morar.
Se considera que a primera mención historica ye en a Bula d'Hadrián IV, que s'escribió o 22 de chunio de 1158: ...ecclesias de Codo, de Terrera, de Badenes, de Montfort, de Ora, de Martin, de Montelbano, de Belgit, et de Sancto Petro, cum omnibus pertinentiis suis; castrum de Cutanda et castrum de Albalat cum terminis suis et ecclesias ibi constructas.
En un documento d'o 3 d'abril de 1189 figura como part d'os dominios de Ferrando Ruiz d'Azagra como vasallo d'o rei d'Aragón: Factum est hoc ipso Ferrando Roderici dominante in Aragone, per manum domini sui regis Aragonis, a partibus Tirasone civitatis, usque ad partes paganorum versus Turol. Martino episcopo regente Verracine ecclesie sedem. Petro de Calomart eiusdem ecclesie capellano existente. Eodem Lupo de Barea per manum Ferrandi Rodrici dominante in Turol. Semeno de Garinduem in Monte Albano. Rodrico d'Orgaiz in Martino et in Rodenas...
O 21 de marzo de 1208 o rei Pero II concedió o fuero de Zaragoza a los habitadors de Mont Albán. O 13 de chunio de 1210 este mesmo rei cedió Mont Albán y os suyos termins a la Orden de Sant Chaime[5] y d'esta traza se convertió en seu d'una comanda que incluiba as localidaz d'Adobas, Cabra, Escuita, Palomar, Torre de las Arcas, Utriellas y Villanueva de la Uerba. En a primera Guerra Carlista bi habió importants destruccions en o patrimonio artistico.[6] Os isabelins fortificoron a villa. En 1836 os carlistas atacoron dende as posicions de Quílez en Alcorisa, preboron de prener Mont Albán y cremoron una part d'a población. En 1838 o cheneral Cabrera prenió Calanda y Alcorisa y los isabelins se refuchioron en Mont Albán, que fue asitiau en mayo de 1.839, cayendo dimpués de cualques asaltos y quedando muitos edificios escachaus. Demografía![]()
AdministraciónReparto de concellers
Alcaldes
Puestos d'intrésMolimentos relichiosos
Museus
Fiestas
Referencias
Se veiga tamién tamiénVinclos externos
|
Portal di Ensiklopedia Dunia