José Antonio Labordeta
José Antonio Labordeta Subías (Zaragoza, 10 de marzo de 1935 - † Zaragoza, 19 de setiembre de 2010) estió un profesor, cantautor, escritor y politico aragonés. Chirman d'o poeta Miguel Labordeta, estió considerau un d'os prencipals exponents d'a canción d'autor espanyola. Encetó a suya carrera musical en 1963, destacando os suyos albuns Cantar i callar (1974), Tiempo de espera (Tiempo d'Aspera, 1975) y Las cuatro estaciones (As cuatre estacions, 1981). Participó en o establimiento d'o semanario Andalán, ye autor de cuantos libros de poemas, una novela (Cada cual que aprenda su juego, 1974) y unas recordanzas (Con la voz a cuestas, 1982). Entre os suyos zaguers títols destaca Aragón en a muchila (1983), Os amigos contatos (1994), Un país en a muchila (1995) u Banderas rotas (2001).[1] Enfiló y presentó o programa de Televisión Espanyola Un país en a muchila. Miembro d'a Chunta Aragonesista (CHA) estió esleito deputau por Zaragoza en 2000 y 2004, estando o portavoz d'iste partiu aragonés en o Congreso d'os Deputaus. O Rolde de Estudios Aragoneses reeditó o disco Cantar i callar de 1974, encara inedito en CD, con a ocasión d'a publicación d'o libro colectivo José Antonio Labordeta: creación, compromiso, memoria (con mes de sixanta colaboracions d'a suya fegura y a suya trachectoria), presentato o 26 de noviembre de 2008 en una fiesta feita en o Teatro Principal de Zaragoza. José Antonio Labordeta feneixió o 19 de setiembre de 2010 de maitinada en o Hespital Miguel Servet de Zaragoza a causa d'un cáncer de prostata que li diagnosticoron en l'anyo 2006.[2] BiografiaJosé Antonio Labordeta Subías naixió o 10 de marzo de 1935 en l'antigo palacio d'os Lanuza en o numero 1 d'a carrera Buen Pastor, en o centro de Zaragoza, a on que a suya familia rechentaba a escuela-internato Santo Tomás de Aquino, a la que asistirían personalidaz como Jesús Moncada. Cuatreno fillo (d'entre siet chirmans) de Sara Subías y Miguel Labordeta, un catedratico de latín y militant d'Izquierda Republicana que, en prencipiar a guerra a l'anyo siguient, fue preso por ateu, comunista y masón y, en rematar ista, se le retiró a catedra.[3] InfanciaPor miedo a más represalias, a familia escolarizó o choven José Antonio en o Colechio Alemán de Zaragoza dica que zarró en 1943, anyo en que l'Alemanya nazi prencipiaba a perder a guerra. Alavez continó os estudios en a escuela paterna, a on que fació o bachillerato chunto a futuras personalidaz como Emilio Gastón y, en rematar, prencipió a carrera de dreito; en 1953, mientres o tercer curso, su pai morió y Labordeta se'n pasó ta letras. A escuela familiar pasó a mans d'o suyo chirman poeta, catorce anyos mayor que él, qui pasaría a exercer un rol paternal sobre o suyo chirmán chicot.[4] LiteraturaEn l'anyo 1957 le tocoron trenta mil pecetas en a lotería i se'n fue un mes entero a o Parador de Turismo de Sant Chuan d'a Penya a leyer-se l'Ulises de James Joyce: influyiu por Miguel, fundó y dirichió a revista Orejudín (1958–59) y publicó en a Papageno (1958–60), con dos publicacions sutitas arredol d'a tertulia Niké y d'a Oficina Poetica Internacional. Finalment, se licenció en Filosofía en 1960 y se'n fue a treballar de lector de castellano en Ais de Provença, en os zaguers anyos d'a Cuatrena Republica, a on daba clase a os pied-noirs: astí ascuitó por primera vegata os discos de Brassens, Brel y Léo Ferré[5] y escribió Sonata ibérica, un poemario influyiu por Machado que encara contina inedito.[6] ![]() ![]() AmostranzaDos anyos dimpués se'n tornó ta Aragón y, en casar-se con Juana de Grandes o 29 de setiembre de 1963, os dos se treladaron a Teruel ta treballar de mayestros en una escuela laica establita por un amigo d'él: astí, ella exerceba de mayestra de griego y él, d'historia. Entre os alumnos que tenió Labordeta mientres ista epoca feguran o president d'Endesa Manuel Pizarro, o polemista Jiménez Losantos u o polifacetico Joaquín Carbonell: chunto con iste zaguero y Cesáreo Hernández prencipió a cantar, con trenta y tres anyos, en noviembre d'o 68. A suya primera aparición en publico estió en Belchit (o lugar d'a mai de Serrat). Mientres os ueito anyos d'estacha en Teruel naixioron as suyas primeras dos fillas, Ana y Ángela; a tercera, Paula, naixió en tornar ta Zaragoza. En l'anyo 1985 demandó a excedencia y ya no tornó a exercer de mayestro. MusicaIxe mesmo anyo, dimpués de veyer un anuncio en prensa, ninvió unas cintas a Madrit que se convirtioron en o suyo primer disco, Andros, vol. II, un EP de cuatre cancions editato por Edumsa que fue retirato a l'anyo siguient por as autoridaz; se reeditó en 1971 como complemento de Cantar y callar, un d'os primers librodiscos d'a epoca. Dos anyos dimpués, o 13 de noviembre de 1973 se celebró o Primer Encuentro de la Música Popular en Aragón en o Teatro Prencipal de Zaragoza con as actuacions de Boira, La Bullonera, Renaxer, Pilar Garzón, Tierra Húmeda, Tomàs Bosque (d'a Francha) y o mesmo Labordeta, que alavez ya yera a cabeza visible d'a emerchent «canción popular aragonesa». A l'anyo siguient, Edigsa le publicó o suyo primer disco de luega durata, Cantar i callar (sic), que contaba con notas preliminars (en valenciano) d'Ovidi Montllor. En 1975 publicó Tiempo de espera, que incluye a suya canción mas conoixita, Canto a la libertad, escrita en o suyo retiro de Villanuga:[7] ya en democracia, a suya canción fue proposata por o Partido Aragonés como himno oficial d'Aragó, pero o PSOE y o PCE votoron en contra. Se retiró parcialment de l'oficio de cantautor, con un concierto en a Plaza d'o Pilar o 4 d'octubre de 1991, encara que dimpués ha feito conciertos puntualment, en solitario u chunto con Carbonell y Eduardo Paz en o espectaclo Cantautores aragoneses, que les tornó a achuntar en un concierto historico retransmeso por Aragón TV l'11 d'octubre de 2006 que, en rematando, han feito chiras por ciudaz como Fraga y Uesca (en o festival Periferias).[8] PoliticaCo-fundador d'a revista Andalán, d'o Partido Socialista Aragonés, creyador d'un partiu imachinario dito Izquierda Depresiva Aragonesa y candidato en a lista a o Senau espanyol por Ezquierda Unida, en zaguerías estió deputau electo por Chunta Aragonesista en as Corz entre 1999 y 2000 y en o Congreso d'os Deputaus os anyos 2000 y 2004 (por dos lechislaturas seguitas) dica l'anyo 2008, en que se chubiló. En a etapa en Madrit destacó aintro d'o grupo mixto, como l'unico representant de l'aragonesismo, por o suyo estilo radicalment oposato a lo d'a resta de congresistas: mientres o debate sobre a invasión d'Iraq recitó un poema d'o suyo chirmán Miguel; en una atro debate respondió a os deputaus d'o PP que le feban a mofla con un «¡A la mierda!» u insultando-los;[9] tamién participó activament en o debate sobre o Estatuto d'Autonomía d'Aragón,[10] en a comisión d'investigación de l'11-M[11] y, en zaguerías, anunció a suya retirata mientres a intervención en o debate sobre o estau d'a nación de 2007.[12] Mientres a suya trachectoria como deputau s'oposó a o trescole de l'Ebro, votó en contra d'a Lei de Partius[13] y en favor d'a Constitución europea,[14] defendeba a co-oficialidat d'as luengas d'Aragón y o software libre[15] y parlaba d'Espanya como «una gran federación».[16] En recullir o premio de l'Asociación de Periodistas Parlamentarios, compartiu con Agustí Cerdà, Labordeta se despidió con una ixota aragonesa.[17] RetiroEn retirar-se d'a política «por cansancio ideyolochico», ocasionalment residiba en Altafulla,[18] escribió a novela Memorias de un beduino en el Congreso de los Diputados (2009),[19] actuó en a Expo de Zaragoza y en 2006 se le diagnosticó un cáncer de prostata, que le levó a la muerte en 2010.[20] O Rolde de Estudios Aragoneses ha reeditato el Cantar i callar de 1968, encara inedito en CD, con ocasión d'a publicación d'o libro colectivo José Antonio Labordeta: creación, compromiso, memoria (con mas de seixanta colaboracions sobre a fegura y a trachectoria de l'homenacheato),[21] presentato o 26 de noviembre en una fiesta en o Teatro Prencipal de Zaragoza.[22] Muerte![]() Murió en a maitinada d'o 19 de setiembre de 2010, en l'Hospital Miguel Servet de Zaragoza, a la edat de 75 anyos, debito a o cáncer de prostata que se l'heba diagnosticato en l'anyo 2006, y que le obligó a permaneixer en casa os zaguers meses d'a suya vida.[23][24] O zaguer acto publico que protagonizó se produció o día 6 de setiembre de 2010, cuan os ministros d'Esfensa, Carme Chacón, y Educación, Ángel Gabilondo, le entregoron en a suya casa a Gran Cruz d'a Orden d'Alifonso X o Sabio; un reconoiximiento que o Gubierno le concedió por a su sabiduría, a suya pasión, as suyas conviccions y a suya esfensa d'a libertat y o pueblo, motivos por los que tamién l'atorgó a medalla a o Treballo.[25] En as calendatas posteriors a la suya muerte bi habioron numerosos actos en remeranza a Labordeta en toda a cheografía aragonesa. Mas de 20.000 aragoneses o primer día y de 40.000 en total,[26] dioron o zaguer adios a o cantautor en o veilatorio que s'instaló en o Palacio de l'Alchafaría, vesitato amás por diversas personalidaz d'a politica y a cultura aragonesa y espanyola como Joan Manuel Serrat, Manuel Pizarro, Gaspar Llamazares, Carmen París, José Luis Borau u Miguel Ángel Berna entre muitos atros.[27] O president d'Aragón, Marcelino Iglesias colocó a Medalla d'Aragón a títol postumo sobre l'atabul cubierto con a cuatribarrata. Manimenos no estioron menos emotivos os homenaches populars convocatos en diferents puestos d'Aragón. En a plaza Sant Felipe de Zaragoza, 2.000 personas se reunioron de nueiz ta cantar toz chuntos o "Canto a la libertad", una d'as cancions mas conoixitas y simbolicas de Labordeta[28] Feito que se repitió tamién en rematar o veilatorio en l'Alchafaría, a on que a multitut demandaba a oficialidat d'a canción como himno nacional d'Aragón.[29] En atras ciudaz como Uesca y Teruel tamién se facioron actos d'ista mena.[30] Entre os reconoiximientos d'as institucions dimpués d'a suya muerte cal destacar a nueva denominación d'o Parque Gran de Zaragoza, que dende alavez pasó a decir-se oficialment Parque Gran José Antonio Labordeta.[31] y ye tamién se quiere dar ista denominación en o futuro a l'Auditorio.[32] Tamién en atras ciudaz s'han feito homenaches parellans, asinas en Chaca l'Auditorio-Palacio de Congresos pasará a decir-se tamién "José Antonio Labordeta"[33] ObraBibliografiaA producción literaria de Labordeta ye a mayor de totas as suyas aficions por l'antigüitat y a constancia d'o ritmo de publicación; manimenos, puet estar que sía a suya faceta menos conoixita, a la que caldría adhibir os numerosos articlos en prensa u o poemario inedito debantdito.[34]
DiscografiaA mayor parti d'a suya discografía fue replegata en l'anyo 2004 en Cantar y no callar (1975-1995), una caixa de trece compactos reeditatos por Dro: basicament, toz os discos editatos por Fonomusic, con a notable ausencia d'o Cantar i callar, que encara ye inedito en CD.[35]
FilmografiaA versant actoral de Labordeta ye amás tardana d'as suyas actividats: amás d'os papels protagonistas que apareixen a continación, Labordeta tamién treballó en 1988 como anfitrión d'o programa En la cadiera ta TVE en Aragón, por a on pasaron os cantautors mas importants d'o momento, amás d'as suyas incursions puntuals de contertulio en cuantos programas de debate u como actor convidato en series televisivas como 7 vidas.[36]
Referencias
Se veiga tamiénVinclos externos
|
Portal di Ensiklopedia Dunia