Халыкара тел

Халыкара тел
Әсәр яки аның атамасы теле	инглиз теле, француз теле, алман теле, рус теле һәм испан теле
Кайда өйрәнелә	интерлингвистика^[d]

Күп кешеләр тарафыннан икенчел тел буларак өйрәнелгән һәм дөньядагы халыкара мөнәсәбәтләрдә кулланылган табигый телне халыкара тел дип атыйлар. Халыкара тел аны беренчел тел яки икенчел тел буларак кулланучылар саны белән генә түгел, шулай да аның географик таралышы, халыкара оешмаларда һәм дипломатик мөнәсәбәтләрдә кулланышы белән билгеләнә.[1][2].

Билгеләмә

Кайбер чыганаклар билгеләгәнчә, бер телнең халыкара тел дәрәҗәсендә яшәвен дәвам итүе өчен түбәндәге сыйфатлар зарур:

• сөйләшүчеләрнең зур саны
• сөйләшүчеләрнең зур өлеше өчен махсус өйрәнелгән икенчел тел булуы (лингва франка функциясе)
• берничә илдә рәсми статусы
• лингвистик җәмгыятчелегенең бер этник төркем белән чикләнмәве
• чит ил теле буларак киң дәрәҗәдә укытылган бер яки күбрәк стандарт регистр булуы
• лингвистик престижлык белән бәйлелеге
• халыкара сәүдә мөнәсәбәтләрендә кулланылышы
• халыкара оешмаларда куллану
• фәнни даирәләрдә кулланылышы
• киң күләмдә әдәбият булуы

Яшәүче халыкара телләр

Төгәл мәгънәдә халыкара телләр булып астагылар санала ала:[1][3][4]

Тел	Туган тел[5]	Тулаем сөйләшүчеләр	Рәсми статус	Рәсми статус харитасы
инглизчә	328 M	1800 M[6][7]	Инглиз мохите
испанча (кастильча диалекты)	329 M - 400 M[8]	500+ M[9]	Испан мохите
французча	67.8 - 110 M[10]	500 M[10]	Франкофония

Башка чыганакларга карата түбәндәге телләрне дә "халыкара телләр" дип билгелиләр, ләкин кискенрәк карашлы чыганаклар аларны "супер-региональ телләр" дип билгели:[2]

Тел	Туган тел[5]	Тулаем сөйләшүчеләр	Рәсми статус	Рәсми статус харитасы
Мандарин (кытай теле диалекты)	845 M	1345 M[11]	Кытай мохите
Хинди телләре (Стандарт Хинди, Урду, Бихари, Раҗастани, һ.б.)	460 M	650 M[12]	Индия суб-кыйтгасы
Гарәпчә	221 M	450 M	Гарәп дөньясы
Португалча	178 M	220 M[13]	Португал мохите
Урысча	144 M	300 M	Рус мохите
Алманча	90 M	200 M	Алман мохите

៛

Башка супра-региональ телләр

карагыз Лингва франка

Де-факто халыкара телләр дип саналыр өчен кайбер критерийларга тиң булмаган башка супра-региональ телләр:

Тел	Туган тел[5]	Тулаем сөйләшүчеләр	Рәсми статус	Рәсми статус харитасы
Малайяча һәм индонезийча	60 M	176 M - 250 M	Малай архипелагы
Фарсыча	70 M	144 M	Бөек Иран
Суахили	5 - 10 M	100 M[14]	Көнчыгыш Африка
Тамильча	68 M	77 M	Һиндстан, Шри-Ланка, Сингапур
Итальянча	60 M	70 M	Италия
Голландча һәм Африкаанас	28 M	46 M	Голланд мохиты

Тарих

Тарихи халыкара телләр арасына шумер теле, аккад теле, иске арамей теле, грек теленең койнесы, латин теле, гарәп теле, cанскрит, кытайча, испанча, французча, урысча һәм инглизчә керәләр.[1]

• 
  Көнчыгыш Рим империясы - коин грек теле
• 
  Көнбатыш Рим империясе - гади латин төле
• 
  Төрки каһанлыгы - төрки телләр

Шулай ук карагыз

• Сөйләшүчеләр саны буенча телләр исемлеге
• Киң таралган телләр исемлеге
• Милли тел
• Лингва франка
• Зональ корылма телләр
• Эсперанто
• Халыкара инглиз теле
• Дөнья халкы
• Дөнья икътисады

Искәрмәләр

1. Fischer Verlag Weltalmanach stichwort_weltsprachenКалып:Dead link
2. Baker & Jones Encyclopedia of bilingualism and bilingual education
3. Ulrich Ammon Status and function of languages and language varieties
4. Ali Mazrui A world federation of cultures: an African perspective
5. Ethnologue: Statistical Summaries, archived from the original on 2011-08-22, retrieved 2012-04-09 
6. World-Wide English
7. ethnologue.com
8. IV CILE. Paneles y ponencias. Hiram Vivanco Torres. Congresosdelalengua.es. әлеге чыганактан 2011-01-20 архивланды. 2010-11-06 тикшерелгән.; [1](үле сылтама).
9. krysstal.com, 5th International Congress on Spanish Language (la-moncloa.es 2010 елның 6 декабрь көнендә архивланган.),uis.edu, Antonio Molina, director of the Instituto Cervantes in 2006 (terranoticias.es,elmundo.es, fundeu.es 2010 елның 23 март көнендә архивланган.Калып:Dead link), Luis María Anson of the Real Academia Española (elcultural.es),International Congress about Spanish, 2008 2008 елның 6 сентябрь көнендә архивланган., Mario Melgar of the México University (lllf.uam.es 2012 елның 9 декабрь көнендә архивланган.), Enrique Díaz de Liaño Argüelles, director of Celer Solutions multilingual translation network ([2](үле сылтама)) ,Feu Rosa - Spanish in Mercosur (congresosdelalengua.es 2011 елның 20 июль көнендә архивланган.),elpais.com,eumed.net,[3] 2012 елның 10 март көнендә архивланган.,babel-linguistics.com 2009 елның 10 март көнендә архивланган..
10. Francophonie, archived from the original on 2011-06-23, retrieved 2012-04-09 
11. People's Republic of China#cite note-unpop-4
12. figures are based on the 1991 census of India. They are highly unreliable due to the huge population growth in the area.
13. Instituto Internacional da Língua Portuguesa, archived from the original on 2011-06-16, retrieved 2012-04-09 
14. [4]

• Christian Mair (ed.), The Politics of English As a World Language (2003), ISBN 978-90-420-0876-2.
• Mario Pei, One Language for the World (1958), ISBN 978-0-8196-0218-3.
• Anne-Marie De Mejía, Power, Prestige, and Bilingualism: International Perspectives on Elite Bilingual Education (2002), ISBN 978-1-85359-590-5.
• David Crystal, English as a Global Language (2003), ISBN 978-0-521-53032-3.
• Clare Mar-Molinero, The Politics of Language in the Spanish-speaking World (2000), ISBN 978-0-415-15655-4.
• George Weber, The World's 10 most influential Languages 2013 елның 7 май көнендә архивланган.

Сылтамалар

• English 'world language' forecast (BBC, December 2004)
• World Language Maps
• 1903 article - Are We To Have An International Language?

Чыганаклар

• Инглиз Википедиясе