|
وہابیت
وہابیت، اہل سنت دے اک فرقے دا ناں اے جو بارہويں صدی دے اواخر تے تیرہويں صدی دے اوائل وچ سعودی عرب وچ محمد بن عبدالوہاب دے ذریعے وجود وچ آیا۔ اس فرقے دے پیروکاراں نوں وہابی کہیا جاندا اے۔ وہابی فروع دین وچ احمد بن حنبل دی پیروی کردے نيں۔ انہاں دی اکثریت جزیرہ نمائے عرب دے مشرقی حصے وچ مقیم نيں۔ اس فرقے دے مشہور مذہبی پیشواواں وچ ابن تیمیہ، ابن قیم تے محمد بن عبدالوہاب قابل ذکر نيں۔ وہابی کسے بابے تے چوٹھے پیر نوں نئی مندے۔ وہابی صرف اللہ تے اللہ دے رسول دی اطاعت کردے نے، الحمدللہ ۔ وہابی قرآن تے سنت وچ تأویل دے بجائے آیات تے روایات دے ظاہر اُتے عمل کرنے دے معتقد نيں۔ اس بنا اُتے اوہ بعض آیات و روایات دے ظاہر اُتے استناد کردے ہوئے خدائے متعال دے اعضا و جوارح قائل ہُندے ہوئے اک طرح توں تشبیہ تے تجسیم دے معتقد نيں۔ وہابی اعتقادات دے مطابق اہل قبور حتی پیغمبر اکرم(ص) تے ائمہ معصومین دی زیارت، انہاں دے قبور دی تعمیر؛ انہاں اُتے مقبرہ یا گنبد بنانا، انہاں ہستیاں توں متوسل ہونا تے انہاں قبور توں تبرک حاصل کرنا حرام اے۔ وہابی مذکورہ تمام اعمال نوں بدعت تے موجب شرک سمجھدے نيں ايسے بنا اُتے سعودی عرب اُتے مسلط ہونے دے بعد وہابیاں نے تمام اسلامی مقدست بطور خاص شیعہ مقدس تھاںواں نوں منہدم کرنا شروع کيتا، انہدام جنت البقیع ايسے سلسلے دی اک کڑی سی جس وچ ائمہ بقیع دے علاوہ کئی دوسرے بزرگ صحابیاں تے صحابیات دے مزار نوں سنہ1344ھ وچ وہابیاں نے منہدم کر دتا۔ نجد دے اک قبیلے دا سردار محمد بن سعود جو "درعیہ" دا حاکم سی، نے محمد بن عبدالوہاب دے نظریات نوں قبول کردے ہوئے اس دے نال عہد و پیمان بنھیا جس دے نتیجے وچ انہاں نے سنہ ۱۱۵٧ھ وچ نجد تے اس دے آلے دوالے اُتے قبضہ کردے ہوئے انہاں نظریات نوں پورے جزیرہ نمائے عرب وچ پھیلیانا شروع کر دتا۔ ریاض نوں فتح کرنے دے بعد اسنوں دارالخلافہ قرار دتا جو حالے وی سعودی شاہی حکومت دا دارالخلافہ اے۔ موجودہ دور وچ سعودی عرب دا سرکاری مذہب وہابیت اے جتھے اس فرقے دے علماء دے فتوےآں اُتے حکومتی سربراہی وچ عمل درآمد کيتا جاندا اے۔ بانیاس فرقہ دا بانی محمّد بن عبدالوہاب (متوفی۱۲۰٦ق) اے۔ فقہی مذہبفقہ وچ وہابی احمد بن حنبلی دی پیروی کردے نيں لیکن عقاید تے بعض فرعی مسائل وچ ابن تیمیہ دے طریقت اُتے خود نوں "سَلَفِیہ" کہندے نيں تے سَلَف صالح (یعنی پیغمبر اکرم(ص) دے اصحاب) دی پیروی کرنے دے مدعی نيں۔ وہابی قرآن و سنت دے ظاہر اُتے عمل کردے نيں تے جو وی قرآن و سنت وچ مذکور نہ ہوئے اسنوں بدعت سمجھدے نيں۔ ايسے لئے وہابی صرف اپنے آپ نوں موحّد قرار دیندے ہوئے باقی تمام مسلماناں نوں عبادت وچ مشرک تے اہل بدعت سمجھدے نيں۔[۱] وہابیت دی تریخوہابیت دے اعتقادات تے نظریات، اِبن تِیمیّہ دے مبانی اُتے مبتنی اے۔ مذہب جنبلی دے پیروکار ابن تیمیہ نے اٹھويں صدی وچ ایداں دے اعتقادات تے نظریات دا اظہار کيتا جو اس توں پہلے کسی وی اسلامی فرقے نے مطرح نئيں کيتا سی۔[۲] اس وقت دے نامور اہل سنت علماء نے انہاں دے نظریات نوں ٹھکرایا تے اسلامی قلمرو وچ بہت سارے مذہبی علماء نے انہاں دی مخالفت کيتی۔ بعض نے انہاں نوں کافر قرار دتا جدوں کہ بعض نے انہاں نوں جیل بھیجنے دا مطالبہ کيتا۔[۳] ان علماء دی مخالفت کيتی وجہ توں ابن تیمیہ دے اعتقادات نوں بارہويں صدی ہجری تک خاطر خواہ رونق نئيں ملی۔ بارہويں صدی ہجری وچ محمّد بن عبدالوہاب نجدی نے انہاں دے اعتقادات تے نظریات نوں دوبارہ زندہ کيتا۔ ابتداء وچ انہاں دا کوئی پیروکار نئيں سی ایتھے تک کہ سنہ1160 ہجری وچ اوہ نجد دے مشہور شہر دِرعیہ چلا گیا۔ [۴] اوتھے دے حاکم محمّد بن مسعود نے عبدالوہاب دے اعتقادات نوں اپنی حکومت کیتی تقویت دے لئی مناسب سمھجتے ہوئے محمّد بن عبدالوہاب دے نال اک سمجھوتہ کيتا جس دے تحت اس نے حکومتی سربراہی وچ عبد الوہاب دے اعتقادات تے نظریات دا پرچار شروع کيتا اس شرط دے نال کہ عبدالوہاب وی دینی تے مذہبی پیشوا ہونے دے عنوان توں انہاں دی حکومت کیتی حمایت تے تائید کرے۔ اس دے بعد انہاں نے مختلف شہراں اُتے لشکر کشی دی تے ہر اس شخص نوں کافر قرار دیندے ہوئے قتل کر دیندے جو انہاں دے اعتقادات تے نظریات نوں قبول کرنے توں انکار کردے سن ۔ اس طرح آل سعود دی حاکمیت تے قدرت وچ روز بروز وادھا ہونے لگیا جس دے سائے وچ وہابیت دے اعتقادات تے نظریات اُتے پھیلنے لگی۔ جدوں نوآبادیاتی نظام دے ہاتاں خلافت عثمانیہ دا شیرازہ بکھر گیا تاں سعودی عرب نوں آل سعود دے لئی چھڈ دتا گیا چونکہ اک طرف انہاں دی حکومت کافی مستحکم ہوئے چکی سی تاں دوسری طرف توں انہاں دے اعتقادات تے نظریات نوآبادیاتی نظام دے اہداف وچ رکاوٹ وی نئيں بن رہے سن ۔[۵] اس وقت توں لے کے ہن تک سعودی عرب دا سرکاری مذہب وہابیت قرار پایا تے اس پورے عرصے وچ اپنے نظریات تے اعتقادات نوں پوری دنیا وچ پھیلانے دے لئی ایڑی چوٹی دا زور لگایا تے لگیا رہے نيں۔ عقائد← عمدہترین عقائد: وہابیت دی بنیادی خصوصیت اپنے علاوہ دوسرے مسلماناں دے عقائد دی نفی اے۔ ایہ لوک بعض مسلماناں خاص کر شیعاں دے بعض اعمال نوں توحید عبادی دے منافی سمجھدے نيں۔[۶] انہاں دے گذشتہ پیشواواں دیاں کتاباں وچ موجود نظریات دی بنیاد اُتے صرف اس شخص نوں مسلمان کہیا جاسکدا اے جو درج ذیل کماں نوں ترک کرے:
← مبانی اعتقادی: وہابیت دے اعتقادات، صدر اسلام توں مرسوم بعض اعمال تے سنتاں دی ممنوعیت اُتے استوار اے:
← وہابیاں دا خدا:وہابیت جو اپنے آپ نوں توحید تے بطور خاص توحید عبادی دا مدافع معرفی کردی اے، خدا نوں اک جسمانی موجود قرار دیندی اے۔ وہابیت دی نگاہ وچ خدا دی اہم ترین خصوصیات درج ذیل نيں: ← مشترکہ اعتقادات: وہابیاں دے بعض ہور اعتقادات درج ذیل نيں:
اہم شخصیتاںابن تیمیہابو العباس احمد بن عبد الحلیم حرّانی جو ابن تیمیہ دے ناں توں معروف سی، مذہب حنابلہ دے ستويں تے اٹھويں صدی ہجری دے علماء وچوں سی۔ چونکہ انہاں دے نظریات اپنے ہمعصر علماء دے نظریات توں مخالف سن ايسے بنا اُتے دوسرے علماء نے انہاں دے کافر ہونے دا فتوا لگایا ایويں اسنوں جیل بھیج دتا گیا۔ شام اُتے مغلاں دے حملے دے وقت شام توں قاہرہ فرار کيتا، سنہ ٧۱۲ق نوں دوبارہ دمشق واپس آیا تے سنہ٧۲۸ق نوں قلعہ دمشق وچ وفاندی پائی۔ ابن تیمیہ باوجود اس دے کہ اوہ تے انہاں دا والد مذہب حنابلہ دے پیروکار سن، لیکن فقہی مسائل وچ احمد بن حنبل دی پیروی کرنے دا پایبند نئيں سی۔ ايسے طرح کلامی مسائل وچ مسئلہ توحید اُتے زیادہ تاکید دی خاطر شہرت تے اجماع دے مخالف بہت زیادہ نظریات دا حامل سی۔ ابن قیمشمس الدین ابو عبد اللّہ محمد جو ابن قیم جوزی دے ناں توں معروف اے،(٦۹۱-٧۵۱ ہ.ق) ابن تیمیہ دا شاگرد سی تے اپنے استاد دی طرح انہاں دے مذکورہ نظریات دا دفاع کردا سی ايسے بنا اُتے دین اسلام وچ بدعت گذاری دے الزام وچ جیل بھیج دتا گیا۔ محمد بن عبدالوہابنجد دے شہر عینیہ وچ پیدا ہويا تے اپنے والد دے ایتھے توں فقہ حنابلہ دی تعلیم حاصل کيتی۔ توحید دے مسئلے وچ افراطی نظریات خاص کر توسل، تبرک تے زیارت قبور جداں مسائل وچ مشہور دی مخالفت کيتی وجہ توں سنہ ۱۱۰٦ھ وچ درعیہ توں کڈ باہر کيتا گیا لیکن ایتھے دے حاکم، محمد بن سعود نے اپنی حکومت کیتی بقا دی خاطر انہاں دی مدد تے حمایت دا اعلان کيتا۔ ایويں اس نے تھوڑی مدت وچ اپنی رعایا نوں "نجد" دے خلاف جہاد کرنے دا حکم دتا تے محمد بن سعود دی مدد توں "نجد" اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ بعد وچ اس نے حکومت نوں محمد بن سعود دے بیٹے عبدالعزیز دے حوالے کے دتا تے اوہ خود سنہ ۱۲۰٦ھ وچ اپنی وفات تک انے نظریات دی تدریس تے ترویج وچ مشغول رہے۔ وہابیاں دے بعض خلاف شرع اقداماتسعودی عرب وچ حکومت اُتے قابض ہونے دے بعد وہابیاں نے اپنے اعتقادات دے مطابق بہت سارے کم انجام دتے انہاں دے بعض اہم اقدامات درج ذیل نيں:
تبلیغاس فرقہ دے علماء نے شروع توں اپنے اعتقادات تے نظریات دی ترویج تے نشرواشاعت دے لئی سخت کوششاں دی تے حالے وی کر رہے نيں۔ افریقہ: موجودہ دور وچ اک کثیر رقم مختص کرکے افریقہ تے برصغیر وچ وہابیت دی ترویج دے لئی بہت کوشش کيتی جا رہی اے جس دے نتیجے وچ بہت سارے لوک اس مذہب وچ داخل ہوئے رہے نيں۔ برصغیر: وچ پاکستان تے ہندوستان دی تقسیم توں پہلے سر سید احمد خان(۱۸۱٧-۱۸۹۸) نوں وہابیت دا بانی سمجھیا جاندا اے۔ انہاں نے 1822ء وچ اپنے سفر حج دے دوران مذہب وہابیت اختیار کيتا تے واپسی اُتے پنجاب وچ اس مذہب دی طرف لوکاں نوں دعوت دینا شروع کيتا۔ انہاں نے اس منطقہ وچ سعودی عربیہ وچ وہابی حکومت کیتی طرز اُتے اک ریاست بنائی تے ایتھے تک پیشرفت کيتا کہ شمالی ہند نوں خطرہ محسوس ہونے لگا۔ اوہ اس منطقہ وچ موجود علماء تے دینی رہنماؤاں نوں وہابیت دی طرف دعوت دیندے تے جو وی انہاں دے نظریات نوں قبول نہ کردے انہاں دے نال اعلان جہاد کردا سی۔حوالےدی لوڑ؟ الجزایر: وچ امام سنّوسی حج دے لئی مکہ چلا گیا تے اوتھے اُتے انہاں نے اس مذہب نوں اختیار کيتا فیر وطن واپسی اُتے اس مذہب دی ترویج شروع کیتی۔ یمن: وچ مپہلے بن ہادی وادعی (متوفی ۱۴۲۲ق) نے وہابیت دی ترویج کیتی۔ ان اواخر وچ اپنے اعتقادات دی ترویج تے تبلیغ دے لئی بروئے کار لیائے جانے والے وہابیاں دے بعض اقدامات درج ذیل نيں:
تنقیداتشیعہ تے سنّی علماء نے وہابیت دی ردّ وچ بہت زیادہ کتاباں لکھایاں نيں۔[۲۰] انہاں وچوں بعض آثار درج ذیل نيں:
وہابی عقائد دے رد وچ تالیف شدہ کتاباںعلمائے اسلام نے وہابی آراء دی تردید وچ کتاباں لکھایاں نيں تے بعض ہور نے اصولی طور اُتے وہابی عقائد نوں علمی انداز توں رد کيتا اے جدوں کہ وہابی سرگرمیاں جاری رہنے دی بنا اُتے کتاباں و مقالات اج وی لکھے جارہے نيں؛ انہاں حوالےآں توں لکھی جانے والی بعض کتاباں نمونے دے طور اُتے متعارف کرائی جاندیاں نيں:
وہابیت دی تردید دے سلسلے وچ اردو وچ وی وڈی تعداد وچ کتاباں لکھی گئیاں نيں تے بعض عربی کتاباں دا ترجمہ وی کيتا گیا اے۔ ہور رجوع کرن: [۲۳] ہور دیکھوحوالے
منابع
برونی لینکتریخ وہابیت دا مختصر جائزہ Archived 2021-10-17 at the وے بیک مشین بانیٔ وہابی تریخ دے آئینہ وچ Archived 2017-02-09 at the وے بیک مشین تریخ وہابیت ، اردو ترجمہ مجمع جہانی اہل بیت
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
_05.jpg)
Portal di Ensiklopedia Dunia
