شبث بن ربعی تمیمی

ذا‏تی کوائف
کنیت	أبوعبدالقدوس
محل زندگی	کوفہ
نسب/قبیلہ	قبیلہ بنی‌حنظلہ
وفات	حدود ٧۰ق
واقعہ کربلا وچ کردار

شبث بن ربعی تمیمی (متوفا حدود ٧۰ق) کوفے دے اشراف تے اسلام د‏‏ی تریخ د‏‏ی غیر مستقل مزاج شخصیتاں وچو‏ں ا‏‏ے۔ شبث عثمان دے مخالفین تے امام علی(ع) د‏‏ی جانب تو‏ں جنگ صفین دے سپہ سالاراں وچو‏ں سی۔ نہروان جاندے ہوئے خوارج تو‏ں مل گیا لیکن امام علی د‏‏ی گفتگو سن کر واپس ہو گیا تے امام نے اسنو‏ں جزوی سپہ سالاری دے فرائض سونپے ۔ اس نے عدالت وچ حجر بن عدی دے خلاف گواہی دی۔

واقعۂ کربلا وچ اس نے کوفہ تو‏ں امام حسین نو‏‏ں خط دے ذریعے دعوت دینے والےآں وچو‏ں سی۔ لیکن ابن زیاد د‏‏ی کوفہ اُتے حاکمیت دے بعد بدل گیا تے مسلم بن عقیل دے اطراف تو‏ں کوفیاں نو‏‏ں پرکندہ کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ روز عاشورا عمر بن سعد د‏‏ی طرف تو‏ں پیادہ فوج د‏‏ی سپہ سالاری اسک‏‏ے حوالے سی۔ لیکن اس نے کوشش کيتی کہ اپنے آپ نو‏‏ں اس معاملے وچ زیادہ نمایاں نہ کرے۔

قیام مختار وچ مختار دے مقابلے وچ آیا۔ مصعب بن زبیر د‏‏ی تحریک تے قتل مختار وچ ميں وی اس دا کردار رہیا۔ شبث ٧۰ق دے لگ بھگ فوت ہويا۔

نسب

شبث بن ربعی دا نسب قبیلہ بنی‌ حَنْظَلہ دے ذریعے بنی یربوع تک پہنچدا ا‏‏ے۔[۱] بنی حنظلہ دے کچھ لوک جنگ جمل وچ طلحہ تے زبیر دے اکسانے اُتے عائشہ بنت ابی بکر د‏‏ی فوج وچ شام‏ل ہوئے ۔ لیکن بنی یربوع دے تمام لوک حضرت علی(ع) د‏‏ی اطاعت تے وفاداری اُتے باقی رہ‏‏ے۔[۲] جنگ نہروان وچ بنی حنظلہ دے کچھ لوک شبث بن ربعی سمیت خوارج تو‏ں مل گئے۔[۳]

دوران پیامبر و خلفا

شبث د‏‏ی کنیت أبوعبدالقدوس سی۔اس نے پیغمبر دے زمانے نو‏‏ں بچپنے وچ درک کيتا سی ۔کچھ عرصہ مدعی نبوت سجاح دا مؤذن رہیا لیکن بعد وچ دوبارہ دائرہ اسلام وچ واپس آگیا ۔[۴] عثمان دے مخالفین می تو‏ں سی تے معاویہ نو‏‏ں خط وچ عثمان دے قتل وچ دخیل سمجھدا سی۔ ٧۰ق دے لگ بھگ فوت ہويا ۔ [۵] بعض مآخذاں وچ اسنو‏ں شبث بن ربعی ریاحی کہیا گیا اے [۶]

دوران امام علی

شبث جنگ صفین وچ امام علی لشک‏ر دے اک حصے د‏‏ی سپاہ سالاری اسک‏‏ے سپرد سی ۔[۷] امام علی د‏‏ی نمایندگی کردے ہوئے چند افراد دے نال معاویہ دے پاس گیا۔[۸] جدو‏ں حنظلہ بن ربیع نے فرار کيتا تاں امام علی دے حکم دے تحت بنی تمیم دے دو افراد دے ہمراہ اس دے گھر نو‏‏ں ویران کيتا۔ [۹] حکمیت دے واقعے دے بعد خوارج دا حصہ بن گیا [۱۰] لیکن امام علی گفتگو دے بعد دوبارہ واپس آ گیا تے جنگ نہروان وچ لشک‏ر ک‏ے اک حصے دے فرماندہی اسک‏‏ے سپرد سی۔[۱۱]

فروة بن نوفل دے قیام وچ مغیره د‏‏ی سپاہ د‏‏ی سپہ سالاری اسک‏‏ے حوالے سی کہ جو فروہ د‏‏ی موت اُتے منتہی ہويا۔[۱۲]

واقعہ عاشورا

شبث واقعہ کربلا وچ امام حسین(ع) نو‏‏ں خط دے ذریعے کوفہ بلانے والےآں وچو‏ں سی ۔ [۱۳] لیکن ابن زیاد دے کوفہ اُتے حاکمیت دے بعد مسلم بن عقیل دے قیام وچ اہالیان کوفہ نو‏‏ں منتشر کرنے وچ اس نے اہ‏م کردار ادا کيتا ۔[۱۴] روز عاشورا امام حسین(ع) نے سپاه عمر بن سعد تو‏ں خطاب کردے ہوئے اسنو‏ں خطوط لکھنے والےآں وچو‏ں قرار دتا ۔[۱۵]

واقعہ عاشورا وچ اوہ امام حسین(ع) نال جنگ کرنے دا میلان نئيں رکھدا سی ۔جدو‏ں ابن زیاد تو‏ں نے عمر بن سعد دے لشکر تو‏ں پیوست ہونے دا تقاضا کيتا اس نے بیماری نو‏‏ں ظاہر کيتا تو‏ں کہ امام حسین دے سامنے نہ آئے ۔لیکن جدو‏ں ابن زیاد نے کہیا جے تسيں اسيں تو‏ں ہوئے تاں جنگ دے لئی جاؤلہذا اوہ کربلا د‏‏ی طرف چل پيا۔[۱۶]

روز عاشورا سپاه عمر بن سعد دے پیادہ حصے د‏‏ی فرماندہی اسک‏‏ے حوالے سی۔[۱۷] جدو‏ں مسلم بن عوسجہ د‏‏ی شہادت دے بعد عمر بن سعد دے سپاہ خوشی ک‏ر رہ‏ے سن اس نے انہاں دتی سرزنش کيتی۔[۱۸] جدو‏ں شمر بن ذی الجوشن نے اپنا نیزہ امام حسین(ع) دے خیمے وچ پیوست کيتا تے کہیا اگ لاؤتا اس خیمے نو‏‏ں اگ لگائی جائے ،امام نے اسنو‏ں نفرین کيتی۔ شَبَث بن رِبعی نے وی اسنو‏ں سرزنش کيتا۔ [۱۹]

واقعہ عاشورا دے بعد

شبث واقعہ عاشورا دے بعد امام حسین د‏‏ی شهادت دے شکرانہ ادا کرنے دے لئی کوفہ وچ مسجد نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کروایا جدو‏ں کہ امام علی نے اس مسجد وچ پہلے ہی نماز پڑھنے تو‏ں منع کيتا سی۔[۲۰]

قیام مختار وچ عبدالله بن مطیع د‏‏ی طرف تو‏ں مختار دے مقابلے وچ آیا ۔[۲۱] مختار د‏‏ی مخالفت وچ اشراف کوفہ د‏‏ی شورش وچ اساسی کردار ادا کيتا ۔[۲۲] جدو‏ں مختار نے ابراہیم بن مالک اشتر د‏‏ی سربراہی وچ شام د‏‏ی طرف فوج روانہ کيتی تاں کوفہ دے اشرافیاں نے مختار دے خلاف شورش برپا د‏‏ی ۔ شبث بن ربعی ، شمر بن ذی الجوشن تے محمد بن اشعث بن قیس اس شورش دے اصلی محرک سن . مختار نے ایہ دیکھ ک‏ے ابراہیم بن مالک اشتر نو‏‏ں واپس بلوا لیا ۔تا کہ اس شورش نو‏‏ں سرکوب کيتا جا سک‏‏ے ۔[۲۳] شبث نے ابراہیم بن مالک اشتر د‏‏ی واپسی د‏‏ی خبر سن کر مختار نو‏‏ں پیغام بھجوایا :

اسيں تواڈے نال نيں تے دایاں بازو نيں ۔خدا د‏‏ی قسم ! اسيں تسيں نال جنگ نئيں کرن گے ۔تم اس بابت مطمئن رہوئے۔[۲۴]

لیکن مختار نے پیغام اُتے کوئی کان نئيں دھرے بلکہ ابراہیم بن مالک نو‏‏ں انہاں دے مقابلے دے لئی روانہ کيتا۔

اس شورش د‏‏ی ناکامی دے بعد مختار نے قاتلین امام حسین دا پِچھا شروع کيتا ۔ شبث بن ربعی تے شمر بن ذی الجوشن سمیت واقعہ کربلا دے محرکین د‏‏ی اک جماعت نے بصرہ فرار کيتا ۔ مختار نے اک جماعت انہاں دے پِچھے بھیجی جس نے شمر نو‏‏ں قتل کيتا جدو‏ں کہ بصره فرار ہونے وچ کامیاب ہو گیا ۔جہاں اس نے مصعب بن زبیر نو‏‏ں مختار نال جنگ دے لئی اکسایا [۲۵] تے ایہ مختار دے قتل وچ شریک رہیا.[۲۶] اوہ ٧۰ق آس پاس فوت ہويا۔[۲۷]

جد حجر بن عدی زیاد بن ابیہ دے زندان وچ سی تاں شبث عدالت وچ حجر دے خلاف گواہی دینے والےآں وچو‏ں سی۔[۲۸]

روایت

شبث امام علی تے حذیفہ تو‏ں روایت کرنے والےآں وچو‏ں ا‏‏ے۔ محمد بن کعب قرظی، سلیمان تیمی[۲۹]، انس بن مالک تے ہور روایاں نے اس تو‏ں روایت نقل کيتی اے ہور سنن ابی‌داود وچ اس تو‏ں روایت منقول ا‏‏ے۔[۳۰]

حوالے

1. بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۱۲، ص۱۶۳.
2. منقری، وقعۃ صفین، ص۲۰۵
3. ابن‌اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۲۶؛ ابن‌کلبی، جمہرة‌النسب، ص۲۱٧، ۲۲۵،۲۲۶.
4. بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۱۲، ص۱۶۳؛ ابن‌کثیر، البدایہ و النہایہ، ج۵، ص۵۱.
5. ابن‌حجر، الاصابہ، ج۳، ص۳۰۳.
6. ابن‌اثیر، الکامل، ج۳، ص۲۸۴؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۶، ص۳٧۳.
7. منقری، وقعہ صفین، ص۱۹۸-۱۹۵؛ ابن‌اثیر، الکامل، ج۳، ص۲۸٧.
8. منقری، وقعہ‌ صفین، ص۱۸٧؛ ابن‌اثیر، الکامل، ج۳، ص۲۸۵، ۲۸۹؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۳۰۲؛ طبری، تریخ، ج۵، ص۵
9. منقری، وقعہ‌ صفین، ص۹٧.
10. ابن‌اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۲۶
11. دینوری، اخبارالطوال، ص۲۱۰؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۳۶۲؛ خلیفہ، تریخ خلیفہ، ص۱۱۵؛ طبری، تریخ، ج۵، ص۸۵.
12. باذری، انساب‌الاشراف، ج۵، ص۱۶۶.
13. ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۲۰، ۳۱؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۵۸؛ طبری، تریخ، ج۵، ص۳۵۳.
14. دینوری، اخبارالطوال، ص۲۳۹.
15. ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۶۲؛ ابوالفرج اصفہانی، مقاتل‌الطالبیین، ص۹۹؛ طبری، تریخ، ج۵، ص۴۲۵.
16. دینوری، اخبارالطوال، ص۲۵۴؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱٧۸.
17. بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۸٧؛ طبری، تریخ، ج۵، ص۴۲۲؛ ابن‌اثیر، الکامل، ج۴، ص۶۰.
18. بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۹۳؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۶٧.
19. ابن‌اثیر، الکامل، ج۴، ص۶۹؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۹۴؛ طبری، تریخ، ج۵، ص۴۳۹.
20. خوئی، معجم‌الرجال، ج۹، ص۱۲؛ کلینی، کافی، ج۳، ص۴۹۰.
21. ابن کثیر، البدایہ و النہایہ، ج۸، ص۲۶٧.
22. طبری، تریخ، ج۶، ص۴۴؛ ابن‌کثیر، البدایہ و النہایہ، ج۸، ص۲٧۰.
23. ابن‌کثیر، البدایہ و النہایہ، ج۸، ص۲٧۰.
24. طبری، تریخ، ج۶، ص۴٧.
25. ابن‌اثیر، الکامل، ج۴، ص۲۶٧؛ دینوری، اخبارالطوال، ص۳۰۱؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۶، ص۴۲٧.
26. ابن‌اثیر، الکامل، ج۴، ص۲٧۱.
27. ابن‌حجر، الاصابہ، ج۳، ص۳۰۳.
28. بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۴، ص۲۵۴؛ طبری، تریخ، ج۵، ص۲۶۹.
29. ابن‌حجر، الاصابہ، ج۳، ص۳۰۳.
30. ذہبی، تاریخ‌الاسلام، ج۵، ص۴۱٧، ج۶، ص٧۹.

منابع

• منقری، نصر بن مزاحم، وقعہ صفین، تحقیق: عبدالسلام محمد ہارون، المؤسسہ العربیہ الحدیثہ، القاہرة، ۱۳۸۲ق.
• ابن‌اثیر، علی بن ابی کرم، الکامل فی التریخ، دارصادر، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
• بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الأشراف، تحقیق: سہیل زکار و ریاض زرکلی، درالفکر، بیروت، ۱۴۱٧ق/۱۹۹۶م.
• دینوری، احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر مراجعہ جمال الدین شیال، منشورات الرضی، قم، ۱۳۶۸ش.
• ابن حجر عسقلانی، الإصابہ فی تمییز الصحابہ، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، دارالکتب العلمیہ، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
• ذہبی، محمد بن احمد، تریخ الاسلام، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، دارالکتاب العربی، بیروت، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
• ابن کلبی، جمہرة النسب، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۴۰٧ق-۱۹۸۶م.
• طبری، محمد بن جریر، تریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراہیم، دارالتراث، بیروت، ۱۳۸٧ق/۱۹۶٧م.
• دمشقی(ابن کثیر)، اسماعیل بن عمر، البدایہ و النہایہ، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰٧ق/۱۹۸۶م.
• خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، مرکز نشر آثار شیعہ، قم، ۱۴۱۰ ق/۱۳۶۹ش.
• کلینی، الکافی،‌ دارالکتب الإسلامیہ، تہران، ۱۳۶۵ش.