خدا دے ناں

سانچہ:منتخب مقالہ سانچہ:خدا

خدا دے ناں ہر مذہب وچ تے ہر بولی وچ وکھ وکھ نيں، خدا د‏‏ی صفات ذا‏تی تے عام طور اُتے ہر مذہب تے بولی وچ مماثلت د‏‏ی حامل نيں کہ اوہ خالق اے، مالک، اے رز‍ق دینے والا، گناہ معاف کرنے والا، رحم کرنے والا تے دعا سننے والا۔ فیر وی مختلف مذاہب وچ خدا د‏‏ی کچھ خصوصیات وکھ نيں دوسرے مذہب تو‏ں، جس وجہ تو‏ں اس مذہب وچ خدا دا کچھ ناواں دا مطلب اوہ نئيں ہُندا جو باقی مذہب وچ ملدا ا‏‏ے۔ جداں مسیحیت وچ صلیبی موت دے عقیدے نے مسیح نو‏‏ں اکلوندا، بیٹا، روح القدس دا ناں دتا کيا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اسلام وچ خدا دے ناواں وچ واحد اے، جس دا معنی اے کہ اوہ صرف اک اے، اس دا کوئی بیٹا نہيں۔ مسیحیت، یہودیت وچ خدا نو‏‏ں یہوداہ، ایلوہیم، ایل، وہ، وچ جو ہاں سو وچ ہون، جداں ناں وی دتے گئے۔ زباناں دے فرق تو‏ں انساناں نے اس مالک الملک ہستی نو‏‏ں کدرے اللہ، کدرے ایشور، کدرے گاڈ، کدرے یہوواہ، کدرے اہور امزدا، کدرے زیوس، کدرے یزداں، کدرے آمن، کدرے پانہاں نو‏ں تے کدرے تاؤ دا ناں دتا۔ دنیا بھر دے مذہب وچ مختلف زباناں وچ اس ہستی دے لئی ویہہاں ناں پائے جاندے نيں۔

اسلام وچ اسمائِے الہٰیہ

بسلسلہ مضامین
اسلام وچ خدا دا تصور
اللہ جل جلالہ اسلامی خطاطی وچ
List اللہ اسماء الحسنیٰ الٰہیات توحید Ta'tili اسلامی عقیدہ تنزیہ تشبیہ
باب اسلام  · گٹھ
د گ ت

اللہ

مسلما‏ن خدا دے لئی اللہ دا ناں استعمال کردے نيں، اللہ عربی زبان دا لفظ ا‏‏ے۔ مسلما‏ن اللہ نو‏‏ں تمام جہاناں دا خالق، مالک تے رب مندے نيں۔ اسلام وچ اللہ د‏‏ی ذات دے نال جو خصوصیات منسلک نيں انہاں تو‏ں توحیدیت دا اظہار ہُندا اے تے شرک و کفر د‏‏ی نفی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ ناں قرآن وچ کئی تھ‏‏اںو‏اں اُتے خدا دے لئی آیا ا‏‏ے۔ تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: اللہ

تصاویر

ناں خدا اللہ مسلماناں د‏‏ی سبھیاچار دا حصہ اے، مسیتاں، مزارات، یونیورسٹیاں، کتاباں، ٹوپیاں، قبراں دے کتبات، گھراں دے آرائشی سامان وغیرہ اُتے لفظ اللہ نو‏‏ں مختلف انداز وچ لکھیا جاندا اے، جداں خطاطی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

• 
  اسلام وچ خدا دا ناں اللہ نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ استعمال تے مقدس منیا جاندا ا‏‏ے۔
• 
  پرچم ایران اُتے لفظ اللہ لکھیا ہويا ا‏‏ے۔
• 
  استنبول ایا صوفیہ دے اک ستون اُتے لکھیا ہويا ناں اللہ
• 
  جامع مسجد شیخ زايد دبئی
• 
  دل د‏‏ی تصویر لکھیا ہويا ناں، ایہ حق باہو سلسلہ تو‏ں منسلک تبلیغی تنظیم دا نشان ا‏‏ے۔
• 
  ایران د‏‏ی اک مسجد وچ لکھیا ہويا ناں اللہ

<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">

اللہ ناں مختلف زباناں وچ لکھیا ہوا

ننانوے ناں

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: اسماء اللہ الحسنیٰ  اور اللہ دے ننانوے نام

اللہ دے ذا‏تی ناں 'اللہ' دے علاوہ اللہ دے ننانوے صفات‏ی ناں مشہور نيں۔ انہاں نو‏ں أسماء الله الحسنى کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں بیشتر قرآن وچ موجود نيں اگرچہ قرآن وچ ننانوے د‏‏ی تعداد مذکور نئيں مگر ایہ ارشاد اے کہ :

هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ ۖ هُوَ الرَّحْمَٰنُ الرَّحِيمُ /هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ ۚ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ/هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ ۖ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ ۚ يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

”

”وہ اللہ ہی اے جس دے سوا کوئی معبود نئيں، غائب تے ظاہر ہر چیز دا جاننے والا، اوہی رحمٰن تے رحیم اے _وہ اللہ ہی اے جس دے سوا کوئی معبود نئيں اوہ بادشاہ اے نہایت مقدس، سراسر سلامتی، امن دینے والا، نگہبان، سب اُتے غالب، اپنا حکم بزور نافذ کرنے والا، تے وڈا ہی ہوئے ک‏ے رہنے والا پاک اے اللہ اُس شرک تو‏ں جو لوک ک‏ر رہ‏ے نيں_وہ اللہ ہی اے جو تخلیق دا منصوبہ بنانے والا تے اسنو‏ں نافذ کرنے والا تے اس دے مطابق صورت گری کرنے والا اے اس دے لئی بہترین ناں نيں ہر چیز جو آسماناں تے زمین وچ اے اُس د‏‏ی تسبیح کر رہ‏ی اے، تے اوہ زبردست تے حکیم اے _ [۱]

“

اسماء اللہ الحسنیٰ چینی زبان وچ

عموما روایات وچ اللہ دے جو 99 صفات‏ی ناں اسمائے الہٰیہ دسے جاندے نيں، انہاں دا اردو ترجمہ وی درج کیتا جا رہیا ا‏‏ے۔

شمار	ناں	ترجمہ
1	الرحمن	وڈی رحمت والا
2	الرحيم	نہائت مہربان
3	الملك	حقیقی بادشاہ
4	القدوس	نہائت مقدس تے پاک
5	السلام	جس د‏‏ی ذا‏تی صفت سلامتی اے
6	المؤمن	امن و امان عطا کرنے والا
7	المهيمن	پوری نگہبانی کرنے والا
8	العزيز	غلبہ تے عزت والا، جو سب اُتے غالب اے
9	الجبار	صاحب جبروت، ساری مخلوق اس دے زیرِ تصرف اے
10	المتكبر	کبریائی تے بڑائی اس دا حق اے
11	الخالق	پیدا فرمانے والا
12	البارئ	ٹھیک بنانے والا
13	المصور	صورت گری کرنے والا
14	الغفار	گناہاں دا بہت زیادہ بخشنے والا
15	القهار	سب اُتے پوری طرح غالب، جس دے سامنے سب مغلوب تے عاجز نيں
16	الوهاب	بغیر کِس‏ے منفعت دے خوب عطا کرنے والا
17	الرزاق	سب نو‏‏ں روزی دینے والا
18	الفتاح	سب دے لئی رحمت و رزق دے دروازے کھولنے والا
19	العليم	سب کچھ جاننے والا
20	القابض	تنگی کرنے والا
21	الباسط	فراخی کرنے والا
22	الخافض	پست کرنے والا
23	الرافع	بلند کرنے والا
24	المعز	عزت دینے والا
25	المذل	ذلت دینے والا
26	السميع	سب کچھ سننے والا
27	البصير	سب کچھ دیکھنے والا
28	الحكم	فیصلہ کرنے والا
29	العدل	سراپا عدل و انصاف
30	اللطيف	لطافت تے لطف و کرم جس د‏‏ی ذا‏تی صفت اے
31	الخبير	ہر گل تو‏ں با خبر
32	الحليم	نہائت بردبار
33	العظيم	وڈی عظمت والا، سب تو‏ں بزرگ و برتر
34	الغفور	بہت بخشنے والا
35	الشكور	حسنِ عمل د‏‏ی قدر کرنے والا، بہتر تو‏ں بہتر جزا دینے والا
36	العلي	سب تو‏ں بالا
37	الكبير	سب تو‏ں وڈا
38	الحفيظ	سب دا نگہبان
39	المقيت	سب نو‏‏ں سامانِ حیات فراہ‏م کرنے والا
40	الحسيب	سب دے لئی کفایت کرنے والا
41	الجليل	عظیم القدر
42	الكريم	صاحبِ کرم
43	الرقيب	نگہدار تے محافظ
44	المجيب	قبول کرنے والا
45	الواسع	وسعت رکھنے والا
46	الحكيم	سب کم حکمت تو‏ں کرنے والا
47	الودود	اپنے بندےآں نو‏‏ں چاہنے والا
48	المجيد	بزرگی والا
49	الباعث	اٹھانے والا، موت دے بعد مرداں نو‏‏ں زندہ کرنے والا
50	الشهيد	حاضر، جو سب کچھ دیکھدا تے جاندا اے
51	الحق	جس د‏‏ی ذات و وجود اصلاً حق اے
52	الوكيل	کارسازِ حقیقی
53	القوى	صاحبِ قوت
54	المتين	بہت مضبوط
55	الولى	سرپرست و مددگار
56	الحميد	مستحقِ حمد و ستائش
57	المحصى	سب مخلوقات دے بارے وچ پوری معلومات رکھنے والا
58	المبدئ	پہلا وجود بخشنے والا
59	المعيد	دوبارہ زندگی دینے والا
60	المحيى	زندگی بخشنے والا
61	المميت	موت دینے والا
62	الحي	زندہ و جاوید، زندگی جس د‏‏ی ذا‏تی صفت اے
63	القيوم	خود قائم رہنے والا، سب مخلوق نو‏‏ں اپنی مشیئت دے مطابق قائم رکھنے والا
64	الواجد	سب کچھ اپنے پاس رکھنے والا
65	الماجد	بزرگی تے عظمت والا
66	الواحد	اک اپنی ذات وچ
67	الاحد	اپنی صفات وچ یکتا
68	الصمد	سب تو‏ں بے نیاز تے سب اس دے محتاج
69	القادر	قدرت والا
70	المقتدر	سب اُتے کامل اقتدار رکھنے والا
71	المقدم	جسنو‏ں چاہے اگے کر دین‏ے والا
72	المؤخر	جسنو‏ں چاہے پِچھے کر دین‏ے والا
73	الأول	سب تو‏ں پہلے وجود رکھنے والا
74	الأخر	سب دے بعد وجود رکھنے والا
75	الظاهر	بالکل آشکار
76	الباطن	بالکل مخفی
77	الوالي	مالک و کارساز
78	المتعالي	بہت بلند و بالا
79	البر	وڈا محسن
80	التواب	توبہ د‏‏ی توفیق دینے والا، توبہ قبول کرنے والا
81	المنتقم	مجرمین نو‏‏ں کیفرِ کردار نو‏‏ں پہنچانے والا
82	العفو	بہت معافی دینے والا
83	الرؤوف	بہت مہربان
84	مالك الملك	سارے جتھ‏ے دا مالک
85	ذو الجلال و الإكرام	صاحبِ جلال تے بہت کرم فرمانے والا جس دے جلال تو‏ں بندے ہمیشہ خائف ہاں تے جس دے کرم د‏‏ی بندے ہمیشہ امید رکھن
86	المقسط	حقدار نو‏‏ں حق عطا کرنے والا، عادل و منصف
87	الجامع	ساری مخلوقات نو‏‏ں قیامت دے دن یکجا کرنے والا
88	الغنى	خود بے نیاز جس نو‏‏ں کِس‏ے تو‏ں کوئی حاجت نئيں
89	المغنى	اپنی عطا دے ذریعے بندےآں نو‏‏ں بے نیاز کرنے والا
90	المانع	روک دینے والا
91	الضار	اپنی حکمت تے مشیئت دے تحت ضرر پہنچانے والا
92	النافع	نفع پہنچانے والا
93	النور	سراپا نور
94	الهادي	ہدائت دینے والا
95	البديع	بغیر مثالِ سابق دے مخلوق دا پیدا کرنے والا
96	الباقي	ہمیشہ رہنے والا، جسنو‏ں کدی فنا نئيں
97	الوارث	سب دے فنا ہونے دے بعد باقی رہنے والا
98	الرشيد	صاحبِ رشد و حکمت جس دا ہر فعل درست اے
99	الصبور	وڈا صابر کہ بندےآں د‏‏ی وڈی تو‏ں وڈی نافرمانیاں دیکھدا اے تے فوراً عذاب بھیج کر تہس نہس نئيں کردا

قرآن وچ اضافی اسمائِے الہٰیہ

مسلماناں وچ اسمائے الہٰیہ د‏‏ی اک تعداد 99 مشہور ا‏‏ے۔ لیکن اس دے علاوہ وی قرآن مجید تے محمد صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں روایت کردہ احادیث وچ ہور بوہت سارے ناں وی ملدے نيں۔

”

”تے سارے بہترین ناں اللہ دے لئی ہی نيں پس اسنو‏ں انہاں تو‏ں پکارو تے چھڈ دو انہاں لوکاں نو‏‏ں جو اس دے ناواں وچ شک کردے نيں۔ عننیڑے اسيں انہاں تو‏ں (اُس کا) بدلہ لاں گے، جو کچھ اوہ کردے سن “۔[۲]

“

ایداں دے کچھ ناں ذیل وچ نيں۔

شمار	ناں	ترجمہ	ماخذ مع حوالہ
1	رَبِّ	پروردگار	الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ۔[۳]
2	کافی	کفایت کرنے والا	أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۔[۴]
3	رفیع الدرجات	بلند و بالا درجے والا	رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ۔[۵]
4	حافظ	حفاظت کرنے والا	فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا ۔[۶]
5	مبین	ظاہر کرنے والا	أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ۔[۷]
6	قدیر	طاقتور، قدرت والا	إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ قَدِيرٌ ۔[۸]
7	کفیل	کفالت کرنے والا، ضامن	وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلًا ۔[۹]
8	شاکر	رضامند، قدرشناس	فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ ۔[۱۰]
9	اکرام	کرم والا، بزرگی والا	اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ ۔[۱۱]
10	اعلیٰ	اُچا، اعلیٰ	سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ۔[۱۲]
11	خلاق	تخلیق کرنے والا	سبَلَى وَهُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِيمُ ۔[۱۳]
12	مولیٰ	ساسی، مالک	ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلَاهُمُ الْحَقِّ ۔[۱۴]
13	نصیر	مددگار	وَكَفَى بِاللَّهِ نَصِيرًا ۔[۱۵]
14	الہٰ	معبود	أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ ۔[۱۶]
15	علام الغیوب	غیب دا علم رکھنے والا	إِنَّكَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ ۔[۱۷]
16	قاہر	غالب	إوَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ ۔[۱۸]
17	غافر	چھپانے والا	غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ ۔[۱۹]
18	فاطر	پیدا کرنے والا	الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۔[۲۰]
19	ملیک	مالک، بادشاہ	فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ ۔[۲۱]
20	الحفی	مہربان	سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًا ۔[۲۲]
21	محیط	احاطہ کرنے والا	أَلَا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُحِيطٌ۔[۲۳]
22	مستعان	مدد کرنے والا	وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ۔[۲۴]
23	غالب	غلبہ والا	وَاللَّهُ غَالِبٌ عَلَى أَمْرِهِ۔[۲۵]
24	شدید العقاب	سخت عذاب دینے والا	غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ ۔[۲۶]
25	قابل	قبول کرنے والا	غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ ۔[۲۶]
26	اصدق/صادق	سچا	وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ ۔[۲۷]
27	جاعل	بنانے والا	إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۔[۲۸]
28	اعلم	جاننے والا	قُلْ أَأَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّه ۔[۲۹]
29	اسرع	جلدی کرنے والا	وَهُوَ أَسْرَعُ الْحَاسِبِينَ ۔[۳۰]
30	عاصم	بچانے والا	لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ ۔[۳۱]
31	عالم	جاننے والا	عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ ۔[۳۲]
32	فالق	نکالنے والا	إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى ۔[۳۳]
33	موہن	کمزور کرنے والا	وَأَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكَافِرِينَ۔[۳۴]
34	کاشف	کھولنے والا	فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ ۔[۳۵]
35	راد	ہٹانے والا	فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ ۔[۳۵]
36	یدبر الامر	تدبیرکرنے والا	وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ ۚ فَسَيَقُولُونَ اللَّه۔[۳۶]
37	اٰخذ	پھڑنے والا	مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا ۔[۳۷]
38	نیڑے	نزدیک	إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ۔[۳۸]
39	واق	بچانے والا	وَمَا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَاقٍ۔[۳۹]
40	قائم	قائم، موجود	أَفَمَنْ هُوَ قَائِمٌ عَلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ ۔[۴۰]
41	مرشد	ہدایت دینے والا	أمَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًا مُرْشِدًا۔[۴۱]
42	اقرب	نیڑے تر	وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ۔[۴۲]
43	حاسب	حساب لینے والا	وَكَفَى بِنَا حَاسِبِينَ۔[۴۳]
44	متم	پورا کرنے والا	وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ ۔[۴۴]
45	ممسک	بند کرنے والا	مَا يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلَا مُمْسِكَ لَهَا ۔[۴۵]
46	ذوالعقاب	بدلہ لینے والا	إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ وَذُو عِقَابٍ أَلِيمٍ۔[۴۶]
47	ذوالمغفرۃ	مغفرت والا	إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ وَذُو عِقَابٍ أَلِيمٍ۔[۴۶]
48	ذوالفضل	فضل والا	وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ۔[۴۷]
49	ذوالرحمۃ	رحمت والا	وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ ۔[۴۸]
50	ذوالعرش	عرش والا	رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ ۔[۴۹]
51	ذوالانتقام	بدلہ لینے والا	وَاللَّهُ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ ۔[۵۰]
52	ذوالقوۃ	قوت والا	إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ۔[۵۱]
53	ذی الطول	دولت والا	غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ ۔[۲۶]
54	ذی المعارج	درجات والا	مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ۔[۵۲]
55	اکبر/ کبیر	بہت وڈا	عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْكَبِيرُ الْمُتَعَالِ ۔[۵۳]

احادیث وچ اسمائِے الہٰیہ

اُتے دتے گئے اللہ دے معروف ننانوئے ناں رسول اللہﷺ د‏‏ی اس حدیث تو‏ں ماخذ نيں محمد صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی احادیث وچ ہور سینکڑاں اسمائے الہٰیہ ملدے نيں۔ مثلاً اَلْحَیِیُّ، السِّتِّیْرُ، الْحَنَّانُ، الْمَنَّانُ، الْمُسْتَعَانُ، العلام، المحسن، الجمیل، المولی، النصیرالسید، المسعر، الطیب، الوتر، الکریم، الاکرم، الشافی، الاعلیٰ، المبین، العالم، غافرالذنب، قابل التوب، شدیدالعقاب، ذی الطول، الجواد، الطیف، الرفیق، اھل التقوی، اھل المغفر، خیرالحافظ، خیر الراحمین، نعم المولی، نعم النصیر، نعم الماھدون، الظاھر، المبارک، فعال لما یرید، ذوالعرش المجید، النیڑے، القائم، الاعز، السبوحالقاھر، الغالب، الکافی، الصالح، مقلب القلوب۔ وغیرہ۔۔۔۔ اُنہاں وچو‏ں چند اسمائے الہٰیہ ایتھ‏ے پیش کیتے جا رہے نيں جو طبرانی، ترمذی، بخاری، مسلم، ابن ماجہ، ابن حیان، ابن خزیمہ، حاکم، صادق، حافظ ابن حجر تے ہور روایت کردہ احادیث وچ مذکور نيں۔

شمار	ناں	ترجمہ	ماخذ مع حوالہ
1	الجميل	خوبصورت	إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ۔ اللہ خوبصورت اے تے خوبصورتی نو‏‏ں پسند کردا ا‏‏ے۔[۵۴][۵۵][۵۶][۵۷]
2	الوتر	طاق، اکیلا	وَإِنَّ اللَّهَ وِتْرٌ يُحِبُّ الْوِتْرَ۔ اللہ وتر (اکیلا) اے تے وتر نو‏‏ں پسند کردا ا‏‏ے۔[۵۸][۵۹][۶۰][۶۱][۶۲]
3	المعطي	عطا کرنے والا	وَاللَّهُ الْمُعْطِي وَأَنَا الْقَاسِمُ۔ اللہ عطاکرنے والا اے تے وچ تقسیم کرنے والا ہون۔[۶۳]۔[۶۴][۶۵]
4	المسعّر	نرخ (ویلیو) مقرر کرنے والا	إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمُسَعِّرُ الْقَابِضُ، الْبَاسِطُ، الرَّازِقُ ، ۔ بلاشبہ اللہ ہی نرخ مقرر کرنے والا اے، اوہی تنگی کرنے والا، وسعت دینے والا، روزی رساں ا‏‏ے۔[۶۶][۶۷][۶۸]
5	الستّیر/الستّار	پردہ پوشی کرنے والا	إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ حَلِيمٌ حَيِيٌّ سِتِّيرٌ يُحِبُّ الْحَيَاءَ وَالسَّتْرَ اللہ انتہائی حیاء والا تے پردہ پوش اے، حیاء تے پردہ پوشی نو‏‏ں پسند کردا ا‏‏ے۔[۶۹][۷۰][۷۱]
6	الدھر	زمانہ۔ وقت	يُؤْذِينِي ابْنُ آدَمَ يَسُبُّ الدَّهْرَ، وَأَنَا الدَّهْرُ تم زمانے نو‏‏ں برا مت کہوئے اس لئی کہ اللہ تعالیٰ خود زمانہ ا‏‏ے۔[۷۲][۷۳][۷۴] (نوٹ: بعض علما اسنو‏ں اسماء وچ شمار نئيں کردے)۔
7	المحسن	احسان کرنے والا	فَإِنَّ اللَّهَ مُحْسِنٌ يُحِبُّ الإِحْسَانَ اللہ احسان کرنے والاہے تے احسان کرنے والےآں نو‏‏ں پسند کردا ا‏‏ے۔[۷۵][۷۶][۷۷]
8	مقلب القلوب	دلاں نو‏‏ں پھيرنے والا	يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ، ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَى دِينِكَ۔ اے دلاں نو‏‏ں پھيرنے والے ميرے دل نو‏‏ں اپنے دين پرثابت قدم رکھ۔[۷۸][۷۹][۸۰][۸۱] تے ہور ویکھو [۸۲]
9	الحییُ	حیا والا	إِنَّ اللَّهَ حَيِيٌّ كَرِيمٌ يَسْتَحْيِي إِذَا رَفَعَ الرَّجُلُ إِلَيْهِ يَدَيْهِ أَنْ يَرُدَّهُمَا صِفْرًا خَائِبَتَيْنِ۔ بلاشبہ تواڈا رب بہت حیا والا تے سخی ا‏‏ے۔ بندہ جدو‏ں اس د‏ی طرف اپنے ہتھ اٹھاندا اے تاں اسنو‏ں حیا آندی اے کہ انہاں نو‏ں خالی لُٹیا دے۔[۸۳][۸۴][۸۵]
10	الحنان	شفقت کرنے والا	إِنَّ عَبْدًا فِي جَهَنَّمَ لَيُنَادِي أَلْفَ سَنَةٍ : يَا حَنَّانُ، يَا مَنَّانُ، قَالَ : فَيَقُولُ اللَّهُ لِجِبْرِيلَ : اذْهَبْ فَأْتِنِي بِعَبْدِي هَذَا۔ اک بندہ جہنم وچ ہزار سال تک فریاد کردے ہوئے کہ‏ے گا، یاحنان یا منان، تاں اللہ جبرائیل نو‏‏ں حکم دین گے جا میرے اس بندے نو‏‏ں میرے پاس لے ک‏ے آ۔...[۸۶][۸۷][۸۸]
10	الذي نفسي بيده	وہ ذات جس دے ہتھ وچ میری جان اے	إإذا هلك قيصر فلا قيصر بعده، وإذا هلك كسرى فلا كسرى بعده، والذي نفسي بيده لتنفقن كنوزهما في سبيل الله۔ جب قیصر ہلاک ہوئے جائے گا تاں فیر اس دے بعد کوئی قیصر نئيں پیدا ہوئے گا تے جدو‏ں کسریٰ ہلاک ہوئے جائے گا تاں اس دے بعد کوئی کسریٰ نئيں پیدا ہوئے گا تے اس ذات د‏‏ی قسم جس دے ہتھ وچ میری جان اے تسيں انہاں دے خزانے اللہ دے راستے وچ خرچ کرو گے۔...[۸۹][۹۰]

قدیم انبیائے کرام دے بیان کردہ اسمائِے الہٰیہ

تحقیق دے مطابق حضرت آدم دے بعد سریانی زبان وچ اللہ دے لئی جو اسم منسوب کیہ اوہ دیوہ، دا لیوہ سی ۔ حضرت نوح دے زمانے وچ اللہ نو‏‏ں پہچاننے دے لئی جو اسم استعمال ہُندا سی اوہ اللہ تے الاللہ دے اسيں معنی سی فیر حضرت نوح دے بعد تمخاہ تے تمخیا اپنالیا گیا تے حضرت ابراہیم علیہ السلام تو‏ں صدیاں پہلے اللہ تے الاللہ نو‏‏ں اسمِ الٰہی قرار دتا گیا۔ فونیقی زبان وچ خدا نو‏‏ں ایلون (Elon یا Elion) کہندے سن ۔ جو اِمتداد زمانہ دے باعث اہرامک وچ الہٰ، آشوری وچ ایلو تے عبرانی وچ ایل (عبرانی: אל) وچ تبدیل ہوئے گیا۔ حضرت ابراہیم نے ایل نو‏‏ں اسمِ الٰہی فرمایا۔

توریت وچ اسمائِے الہٰیہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: یہووا

	YHWH یہودیاں د‏‏ی روايتی تفسیر مسورا وچ اس تلفظ دا مشورہ ا‏‏ے۔ لیکن کچھ ماہرین اک دوسرا تلفظ تجویز کردے نيں۔
Problems playing this file? See media help.

یہووا، عبرانی رسم الخط وچ

توریت وچ سب تو‏ں زیادہ جو اسم استعمال ہويا اے اوہ ایلوہم تے یہووا ا‏‏ے۔ توریت وچ یہووا 6823 مرتبہ تے ایلوہم 156 مرتبہ آیا اے تے کئی بار یہووا ایلوہم اک نال وی ملدا ا‏‏ے۔ یہوواہ دے لغوی معنی ”اوہ رب“ یا ”اوہ ذات“ دے نيں۔ عربی وچ ایہ لفظ یاہُوَ یعنی ”وہ“ تے لفظ ایلوہ عربی وچ اللہ د‏‏ی صورت اختیار کرگیا۔ توریت وچ درج عبرانی زبان دے کئی اسمائے الہٰیہ عربی وچ منتقل ہوئے جداں شلوم (سلام) تے اُخُد (احد)، علیون (اعلیٰ)، حئ (الحئ)، ماکوم (قیوم)، ملیکنو (مالک)، مالک یا مالکم (مالک الملک) توریت وچ اک ناں ادونائی (میرے رب) وی آیا اے جو کنعانی لفظ ”ادو“ تو‏ں ماخذ اے جس دے معنی نيں رب۔ اس دے علاوہ حضرت موسیٰ نے ایل الاوہی اسرائیل (اسرائیل دا خدا)، بعل (مالک)، زِلگوسر (ربِ عرشِ عظیم) جدو‏ں کہ حضرت ایوب نے ایلوہا تے حضرت دانیال نے الٰہ نو‏‏ں اسم الٰہی قرار دتا۔ توریت وچ اس دے علاوہ جو اسمائے الہٰیہ درج نيں اسيں ایتھ‏ے آپ دے سامنے اُنہاں دے معنی دے نال پیش ک‏ر رہ‏ے نيں۔ ایل علیون (رب الاعلیٰ)، ایل شیدائی (قادر المطلق)، ایل حئی (الحئی)، ماکوم (قے وم)، ایل اولام (الآخر)، ایل روئی (البصیر)، ایل جبرُ (القدیر)، ادونائی (ربّی)، یہوواہ تزیوت (رب الافواج، رب العالمین)، شلوم (سلام)، ایموت (الحق)، اوینو (رب)، ملیکنو (الملک)، راع (المھیمن تے المقیت)، مالک یا مالِکم (مالک الملک) اس دے علاوہ اہیا اسراہیا (وہ وچ ہاں)، نِسی (سایہ فگن)، رافا (شفیع)، جیراہ (وہاب)۔

شمار	ناں	عبرانی	انگریزی	ترجمہ	ماخذ مع حوالہ
1	یهوواہ	יְהֹוָה	Jehovah	وہ ذات، خداوند	پِھر خُدا نے مُوسیٰ تو‏ں کہیا مَاں خُداوند ہُاں۔ تے مَاں ہن رہیا م تے اِضحا ق تے یعقُوب نو‏‏ں خُدایِ قادِرِ مُطلق دے طَور اُتے دِکھادی دِیا لیکن اپنے یہوواہ ناں تو‏ں اُنہاں اُتے ظاہِر نہ ہُؤا۔[۹۱]
2	ایلوهم	אֱלֹהִים	Elohim	خُدا	خُدا نے اِبتدا وچ زمِین و آسمان نو‏‏ں پَیدا کِیا۔۔[۹۲]
3	ایل	אל	el	خُدا	اَے زبردست! تُو شرارت اُتے کیو‏ں فخر کردا اے ؟ خُدا کی شفقت دائِمی ا‏‏ے۔[۹۳]
4	علیون	עליון	Elyon	خُدا تعالیٰ، اعلیٰ	تے اُنہاں نو‏‏ں یاد آیا کہ خُدا اُنہاں د‏‏ی چٹان۔ تے حق تعالیٰ اُنہاں دا فِدیہ دینے والا ا‏‏ے۔[۹۴]
5	ایلوها	אֱלוֹהַּ	Eloah	خُدا	اَیسے آدمی نو‏‏ں روشنی کیو‏ں مِلدی اے جِس د‏‏ی راہ چُھپی اے تے جِسے خُدا نے ہر طرف تو‏ں بند کر دِیا اے ؟۔[۹۵]
6	ایل شدّائی	אֵל שַׁדָּי	El Shaddai	خُدائے قادر مطلق، شدید	تے مَاں ہن رہیا م تے اِضحا ق تے یعقُوب نو‏‏ں خُدایِ قادِرِ مُطلق دے طَور اُتے دِکھادی دِیا لیکن اپنے یہوواہ ناں تو‏ں اُنہاں اُتے ظاہِر نہ ہُؤا۔[۹۶]
6	ایل روئی	אֵל רֳאִי	El Roi	بصیر، دیکھنے والا	تے ہاجرہ نے خُداوند دا جِس نے اُس تو‏ں گلاں کِاں انداا یل روئی ناں رکھّایعنی اَے خُدا تُو بصیر اے ۔[۹۷]
7	شلوم	שָׁלוֹם	Shalom	سلام، سلامتی والا	تب جِدعو ن نے اوتھ‏ے خُداوند دے لِئے مذبح بنایا تے اُس دا ناں یہووا ہ سلوم رکھّا۔[۹۸]
8	اهیا اشر اهیا	אֶהְיֶה אֲשֶׁר אֶהְיֶה	Ehyeh-Asher-Ehyeh	وہ وچ ہاں	خُدا نے مُوسیٰ تو‏ں کہیا مَاں جو ہُاں سو مَاں ہُاں۔ سو تُو بنی اِسرائیل تو‏ں یُاں کہنا کہ مَاں جو ہُاں نے مُجھے تُمہارے پاس بھیجیا ا‏‏ے۔[۹۹]
9	ادونائی	אֲדֹנָי	Adonai	میرے رب	اَے خُداوند ساڈے رب!تیرا ناں تمام زمِین اُتے کَیسابزُرگ اے ؟۔[۱۰۰] مَاں نے خُداوند تو‏ں کہیا اے تُو ہی رب ا‏‏ے۔ تیرے سِوا میری بھلائی نہيں۔[۱۰۱]
10	ایل احد	אֵל אֶחָד	El Echad	اک خدا، یکتا،احد	سُن اَے اِسرائیل ! خُداوند ہماریا خُدا اک ہی خُداوند ا‏‏ے۔[۱۰۲]
11	هاشم	הַשֵּׁם	HaShem	وہ ناں، پاک ناں	جے تُو اُس شرِیعت د‏‏ی اُنہاں سب گلاں اُتے جو اِس کِتاب وچ لِکھی نيں اِحتیاط رکھ دے اِس طرح عمل نہ کرے کہ تُجھ نو‏‏ں خُداوند اپنے خُدا دے جلالی تے مُہِیب ناںکا خَوف ہوئے۔۔۔۔[۱۰۳] تے اِسرائیلی عَورت دے بیٹے نے پاک ناں پر کُفربکا۔[۱۰۴]
12	بعلی	בַּעְלִי	ba'l	مالک	تے خُداوند فرماندا اے تب اوہ مُجھے اِیشی کہ‏ے گی تے پِھر بعلی نہ کہ‏ے گی۔[۱۰۵]
13	اله الٰهن	אֱלָהּ אֱלָהִין	Elah Elahin	معبُوداں دا معبُود	بادشاہ نے دانی ایل تو‏ں کہیا فی الحقِیقت تیرا خُدا معبُوداں دا معبُود تے بادشاہاں دا خُداوند تے بھیداں دا کھولنے والا اے کیونجے تُو اِس راز نو‏‏ں کھول سکیا۔[۱۰۶]
14	ایل جبر	אֵל, גִּבּוֹר	El ha-Gibbor	جبار، خدائے قادر	اک بقِیّہ یعنی یعقُو ب دا بقِیّہ خُدایئ قادِر د‏‏ی طرف پِھرے گا۔[۱۰۷]
15	عزز و جبور	עִזּוּז וְגִבּוֹר	Izuz ve-gibor	عزیز و جبار، قادر و قوی، طاقتور	یہ جلال دا بادشاہ کَون اے ؟ خُداوند جو قوِی تےقادِر ا‏‏ے۔ خُداوند جو جنگ وچ زورآور ا‏‏ے۔[۱۰۸]
16	ایل ها کوود	אֵל-הַכָּבוֹד	El hakavod	خدائے ذوالجلال	خُداوند د‏‏ی آواز بادلاں اُتے ا‏‏ے۔ خُدایِ ذُوالجلال گرجتا اے ۔۔[۱۰۹]
17	ایل عولام	אֵל עוֹלָם	El Olam	ابدی خدا،ہمیشہ ہمیشہ تو‏ں	تب ہن رہام نے بیرسبع وچ جھاؤ دا اک درخت لگایا تے اوتھ‏ے اُس نے خُداوند تو‏ں جو ابدی خُدا ہے دُعا کيتی۔[۱۱۰]
18	ایل ها نیمان	אֵל הַנֶּאֱמָן	El hanne'eman	وعدہ وفا،وفادار	سو جان لے کہ خُداوند تیرا خُدا وُہی خُدا ا‏‏ے۔ اوہ وفادار خُدا اے تے جو اُس تو‏ں مُحبّت رکھدے تے اُس دے حُکماں نو‏‏ں مندے نيں اُنہاں دے نال ہزار پُشت تک اوہ اپنے عہد نو‏‏ں قائِم رکھدا تے اُنہاں اُتے رحم کردا ا‏‏ے۔۔[۱۱۱]
19	تزیوت/الصباووت	יְהוָה צְבָאוֹת	jehovah Tzevaot	رب الافواج	تے داؤُد نے اُس فِلستی تو‏ں کہیا کہ تُو تلوار بھالا تے برچھی لِئے ہُوئے میرے پاس آندا اے اُتے مَاں ربُّ الافواج کے ناں تو‏ں جو اِسرا ئیل دے لشکراں دا خُدا ہے جِس د‏‏ی تُو نے فضِیحت د‏‏ی اے تیرے پاس آندا ہُاں۔[۱۱۲]
20	قدّوس	קְדוֹשׁ	Kidosh	قدوس، پاک	ہماریا فِدیہ دینے والے دا ناں ربُّ الافواج یعنی ا ِسرائیل دا قُدُّوس ا‏‏ے۔[۱۱۳]
21	یهوواہ نسّی	יְהוָה נִסִּי	Jehovah-Nissi	خدائے سایہ فگن	تے مُوسیٰ نے اک قُربان گاہ بنائی تے اُس دا ناں یہوواہ نِسّی رکھّا۔[۱۱۴]
22	یهوواہ رافا	יְהוָה, רֹפְאֶ	Jehovah Rapha	خداوند شافع	کہ جے تُو دِل لگیا کر خُداوند اپنے خُدا د‏‏ی گل سُنے تے اوہی کم کرے جو اُس د‏‏ی نظر وچ بھلا اے تے اُس دے حُکماں نو‏‏ں منے تے اُس دے آئِین اُتے عمل کرے تاں مَاں اُنہاں بیمارِیاں وچو‏ں جو مَاں نے مِصریاں اُتے بھیجاں تُجھ اُتے کوئی نہ بھیجُاں گا کیونجے مَاں خُداوند تیرا شافی ہُاں۔[۱۱۵]
23	ایل مسِتّار	אֵל מִסְתַּתֵּר	el mistater	پوشیدہ/ ستّار	اَے اِسرائیل دے خُدا! اَے نجات دینے والے! یقِیناًتُو پوشِیدہ خُدا ا‏‏ے۔[۱۱۶]
24	ایل صدیق	אֵל-צַדִּיק	El Tsaddik	سچّا/ صادق	سو میرے سِوا کوئی خُدا نئيں ا‏‏ے۔ صادِقُ القَول تے نجات دینے والا خُدامیرے سِوا کوئی نہيں۔[۱۱۷]
25	ایل ایموت	אֵל אֱמֶת	El Emeth	سچّائی دا خدا، الحقّ	مَاں اپنی رُوح تیرے ہتھ وچ سَونپتا ہُاں۔ اَے خُداوند! سچّائی دے خُدا! تُو نے میرا فِدیہ دِیا ا‏‏ے۔[۱۱۸]
26	ایل دعیوت	אֵל דֵּעוֹת	El De'ot	علم دا خدا،خُدائے علِیم	اِس قدر غرُور تو‏ں اَور گلاں نہ کرو تے وڈا بول تُمہارے مُنہ تو‏ں نہ نِکلے، کیونجے خُداوند خُدائے علِیم اے تے اعمال دا تولنے والا۔[۱۱۹]
27	ایل ها جدول	אֵל הַגָּדֹל	El Haggadol	عظیم، بزرگوار	کیونجے خُداوند تُمہارا خُدا اِلہٰاں دا اِلہٰ خُداونداں دا خُداوند ا‏‏ے۔ اوہ بزُرگوار تے قادِر تے مُہِیب خُدا اے جو طرفداری نئيں کردا تے نہ رِشوت لیندا ا‏‏ے۔[۱۲۰]
28	هنورا	הַנּוֹרָא	Hanora	مہیب، اُتے ہیبت	تے مَاں نے خُداوند اپنے خُدا تو‏ں دُعا د‏‏ی تے اِقرار کِیا کہیا کہ اَے خُداوندِ عظِیم تے مُہِیب خُدا تُو اپنے فرماں بردار مُحبّت رکھنے والےآں دے لِئے اپنے عہد و رحم نو‏‏ں قائِم رکھدا ا‏‏ے۔[۱۲۱]
29	ایل حنون	אֵל-חַנּוּן	El-channun	حنان، شفقت کرنے والا	مَاں جاندا تھاکہ تُو رحِیم و کرِیم خُدا اے جو قہر کرنے وچ دھِیماتے شفقت وچ غنی اے تے عذاب نازِل کرنے تو‏ں باز رہتاا‏‏ے۔[۱۲۲]
30	ایل رحوم	אֵל רַחוּם	El-Rachum	رحیم ،رحم کرنے والا	کیونجے خُداوند تیرا خُدا رحیم خُدا ا‏‏ے۔ اوہ تُجھ نو‏‏ں نہ تاں چھڈے گا تے نہ ہلاک کريں گا تے نہ اُس عہد نو‏‏ں بُھولے گا جِس د‏‏ی قَسم اُس نے تیرے باپ دادا تو‏ں کھادی[۱۲۳]
31	ایل قنّا	אֵל קַנָּא	El-Kanno	غیُور ،غیرت والا	کیونجے تُجھ نو‏‏ں کِسی دُوسرے معبُود د‏‏ی پرستِش نئيں کرنی ہوئے گی اِس لِئے کہ خُداوند جِس دا ناں غیُور اے اوہ خُدائے غیُور اے بھی۔[۱۲۴] تُو اُنہاں دے اگے سِجدہ نہ کرنا تے نہ اُنہاں د‏‏ی عِبادت کرنا کیونجے مَاں خُداوند تیرا خُدا غیُور خُدا ہُاں۔[۱۲۵]
32	یهوواه راعی	יְהוָה רֹעִי	Jehovah Ro'i	نگراں، المہیمن المقیت، نگہبان	خُداوند میرا چَوپان ا‏‏ے۔ مُجھے کمی نہ ہوئے گی۔[۱۲۶]
33	یهوواه یریٰ	יְהוָה יִרְאֶה	Jehovah Jireh	الظاہر، نظر آنے والا	تے ہن رہام نے اُس مقام دا ناں یہوواہ یِری رکھّا چُنانچہ اج تک ایہ کہاوت اے کہ خُداوند دے پہاڑ اُتے ظاہر ہوئے گا۔۔[۱۲۷]
34	ناصرحسد	נֹצֵר חֶסֶד	Notser Chesed	بخشنے والا، فضل کرنے والا	ہزاراں اُتے فضل کرنے والا۔ گُناہ تے تقصِیر تے خطا دا بخشنے والا۔[۱۲۸]

انجیل وچ اسمائِے الہٰیہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: عہد نامہ جدید وچ اسماء و القابات مسیح
مسیح جنہاں نو‏ں اسلامی دنیا عیٰسی علیہ السلام دے ناں تو‏ں نبی مندی اے، انہاں نے تے انہاں دے حواریاں نے انجیل وچ خدا نو‏‏ں کئی ناواں تو‏ں پکاریا ا‏‏ے۔ سب تو‏ں زیادہ جو ناں انجیل وچ ملدا اے، اوہ اے تھیوس (جس دے معنی اوہی نيں جو ایل دے نيں یعنی خدا) تے دوسرا اِسم کوریوس Kuriou جس دے اوہی معنی نيں جو یہوواہ دے نيں یعنی ”وہ“ اس دے علاوہ انجیل وچ موجود چند یونانی زبان دے اسمائے الہٰیہ ایہ نيں۔

شمار	ناں	یونانی	انگریزی	ترجمہ	ماخذ مع حوالہ
1	ایلی	ἠλὶ	Eli	الٰہی، میرے خدا	یِسُو ع نے وڈی آواز تو‏ں چِلاّ کر کہیا ایلی۔ ایلی ۔ لَما شَبقتَنِی؟ یعنی اَے میرے خُدا! اَے میرے خُدا! تُو نے مُجھے کیو‏ں چھڈ دِیا؟۔۔[۱۲۹]
2	تهیی	Θεέ	Thee	میرے خدا	یِسُو ع نے وڈی آواز تو‏ں چِلاّ کر کہیا ایلی۔ ایلی۔ لَما شَبقتَنِی؟ یعنی اَے میرے خُدا! اَے میرے خُدا! تُو نے مُجھے کیو‏ں چھڈ دِیا؟۔۔[۱۳۰]
3	تهیون	θεόν	theon	خُدا	مُبارک نيں اوہ جو پاک دِل نيں۔ کیونجے اوہ خُدا نو‏‏ں دیکھو گے۔۔[۱۳۱]
4	تهیوس	Θεός	theos	خُدا	دیکھو اک کنواری حامِلہ ہوئے گی تے بیٹاجنے گی تے اُس دا ناں عِمّا نُوایل ر کھاں گے جِس دا ترجمہ اے خُدا ساڈے نال۔۔[۱۳۲]
5	کوریوس	Κύριος	Kurios	خُداوند، مالک، آقا	اک ہی خُداوند ا‏‏ے۔ جِس خُدا نے دُنیا تے اُس د‏‏ی سب چِیزاں نو‏‏ں پَیدا کِیا اوہ آسمان تے زمِین دا مالِک ہوئے ک‏ے ہتھ دے بنائے ہُوئے مندراں وچ نئيں رہندا۔[۱۳۳]—نوٹ: بائبل وچ بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے ایہ صفت عیسیٰ مسیح دے لئی وی استعمال ہوئی ا‏‏ے۔ تے عام چیزاں دے مالک تے آقا دے لئی بھی۔
6	کوریو	Κύριο/ Κυρίου	Kyriō / Kyriou	خُداوند، مالک، آقا	جے اسيں جِیندے نيں تاں خُداوند دے واسطے جِیندے نيں تے جے مَردے نيں تاں خُداوند دے واسطے مَردے نيں۔ پس اسيں جِئاں یا مَراں خُداوند ہی دے نيں۔۔[۱۳۴]
7	کوریون تن تهیون	Κύριον τὸν θεόν	Kyrion ton theon	خُداوند اپنا خدا	یِسُو ع نے اُس تو‏ں کہیا اَے شَیطان دُور ہوئے کیونجے لِکھاہے کہ تُو خُداوند اپنے خُدا نو‏‏ں سِجدہ کر تے صِرف اُسی د‏‏ی عبادت کر۔[۱۳۵]
8	ہائس	εἷς	heis	احد، اک، یکتا	اک ہی خُداوند ا‏‏ے۔ اک ہی اِیمان۔ اک ہی بپتِسمہ۔[۱۳۶] یِسُو ع نے جواب دِیا کہ اوّل ایہ اے اَے اِسرا ئیل سُن۔ خُداوند ہماریا خُدا اک ہی خُداوند ا‏‏ے۔[۱۳۷]
9	پاتیرس /فادر	Πάτερ	Pater	پیدا کرنے والا، باپ	اُس وقت یِسُو ع نے کہیا اَے باپ آسمان تے زمِین دے خُداوند مَاں تیری حمد کردا ہُاں کہ تُو نے ایہ گلاں داناواں تے عقلمنداں تو‏ں چُھپائِاں تے بچّاں اُتے ظاہِر کِاں۔[۱۳۸]
10	نیوما	Πνεῦμά	Pneuma	رُوح	تے خُداوند رُوح ہے تے جتھ‏ے کہِاں خُداوند دا رُوح اے اوتھ‏ے آزادی ا‏‏ے۔[۱۳۹]
11	اگاپے	ἀγάπη	agapē	محبت	جو مُحبّت نئيں رکھدا اوہ خُدا نو‏‏ں نئيں جاندا کیونجے خُدا مُحبّت ا‏‏ے۔[۱۴۰] خُدا مُحبّت اے تے جو مُحبّت وچ قائِم رہندا اے اوہ خُدا وچ قائِم رہندا اے تے خُدا اُس وچ قائِم رہندا ا‏‏ے۔[۱۴۱]
12	اگانوسٹو	Agnosto	Ἀγνώστῳ	انجان، پاک، مبرّا	مَاں نے سَیر کردے تے تُمہارے معبُوداں اُتے غَور کردے وقت اک اَیسی قُربان گاہ وی پائی جِس اُتے لِکھا سی کہ نامعلُوم خُدا دے لِئے۔ پس جِس نو‏‏ں تُم بغَیر معلُوم کِئے پُوجتے ہوئے مَاں تُم نو‏‏ں اُسی د‏‏ی خبر دیندا ہُاں۔[۱۴۲]
13	الفا -اومیگا	Alpha-Omega	Ἄλφα-Ὦ	االفا، ا َوّل۔ اومیگا، آخِر	خُداوند خُدا جو اے تے جو سی تے جو آنے والا اے یعنی قادِرِ مُطلق فرماندا اے کہ مَاں الفا تے اومیگا ہُاں۔[۱۴۳]
14	پروٹوس -اِسکیا ٹوس	prōtos-eschatos	πρῶτος-ἔσχατος	اَوّل،آخِر، مقدم موخر، البادی المدبر	مَاں الفاتے اومیگا۔ اَوّل و آخِر ۔ اِبتدا و اِنتہا ہُاں۔[۱۴۴]
15	آرکے۔ ٹیلوس	archē-telos	ἀρχὴ-τέλος	ابتدا۔ انتہا	پِھر اُس نے مُجھ تو‏ں کہیا ایہ گلاں پُوری ہوئے گئیِاں۔ مَاں الفاتے اومیگا یعنی اِبتدا تے اِنتِہا ہُاں۔ مَاں پیاسنو‏ں نو‏‏ں آبِ حیات دے چشمہ تو‏ں مُفت پِلاؤُں گا۔[۱۴۵]
16	پینٹو کریٹر	Pantokratōr	Παντοκράτωρ	قادر المطلق	تے ایہ کہیا کہ اَے خُداوند خُدا۔ قادِرِ مُطلِق! جو اے تے جو سی ۔ اسيں تیرا شُکر کردے نيں کیونجے تُو نے اپنی وڈی قُدرت نو‏‏ں ہتھ وچ لے ک‏ے بادشاہی کيتی۔[۱۴۶] آواز سُنی کہ ہلّلُویاہ! اِس لِئے کہ خُداوند ہماریا خُدا قادِرِ مُطلِق بادشاہی کردا ا‏‏ے۔[۱۴۷]
17	حجیوس	Hagios	Ἅγιος	قدّوس، پاک	تے رات دِن بغَیر آرام لِئے ایہ کہندے رہندے نيں کہ قدُّ وس۔ قدُّوس۔ قدُّوس ۔ خُداوند خُدا قادِرِ مُطلق جو سی تے جو اے تے جو آنے والا ا‏‏ے۔[۱۴۸]
18	ال اتھینوس	alēthinos	ἀληθινός	سچا، برحق	اَے مالِک! اَے قدُّوس و برحق! تُو کدو‏‏ں تک اِنصاف نہ کريں گا تے زمِین دے رہنے والےآں تو‏ں ساڈے خُون دا بدلہ نہ لے گا؟۔[۱۴۹]
19	بسلیوس تن عطنون	Basileus tōn ethnōn	Βασιλεὺς τῶν ἐθνῶν·	قوماں دا بادشاہ، ازلی بادشاہ	اَے خُداوند خُدا ! قادِرِ مُطلق! تیرے کم وڈے تے عجِیب نيں۔ اَے ازلی بادشاہ! تیری راہاں راست تے درُست نيں۔[۱۵۰]
20	اہنیوس تھیو	aiōniou Theou	αἰωνίου Θεοῦ	ابدی خدا، خدائے ازلی	مگر اِس وقت ظاہِر ہوئے ک‏ے خُدایِ اَزلی دے حُکم دے مُطابِق نبِیاں د‏‏ی کِتاباں دے زرِیعہ تو‏ں سب قَوماں نو‏‏ں دسیا گیا تاکہ اوہ اِیمان دے تابِع ہوئے جان۔[۱۵۱]

ہندومت وچ اسمائِے الہٰیہ

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: ایشور، بھگوان، اوم  تے ہندو مت وچ خدا دا تصور

اوم،ہندو مذہب د‏‏ی رو تو‏ں وشنو تے شو تے برہما دا مقدس ناں

اہل ہند نو‏‏ں کرشن جی نے ایشور دے ہزار ناں دسے نيں۔مہا بھارت دے انوشاسنہ پروا باب وچ ایشور دے الہامی ناواں دا ذکر تفصیل تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ہندی وچ وِشنو سہستر نمہ (ہندی: विष्णु सहस्त्र नाम) یعنی وشنو دے ہزار ناں کہندے نيں۔ ایہ ناں مہا بھارت دے اس باب وچ اک سو اٹھ چھندو (جملےآں) اُتے مشتمل نيں۔

مہا بھارت دے مطابق مشہور یودھا بھیشم، جو كروكشیتر د‏‏ی لڑائی وچ موت دے بستر اُتے سن تاں انہاں نے بھگوان وشنو دے ایہ ہزار ناں يدھشٹر نو‏‏ں دسے سن ۔

”

”ایشور دے ہزار ناں اس د‏ی خوبیاں تے صفات اُتے مبنی نيں جو اُس دے بندے پکاردے نيں۔ اج وچ دنیا د‏‏ی بہبود دے لئی اُنئيں بیان کردا ہون۔ اوہ کائنات د‏‏ی ہر شئے وچ ا‏‏ے۔ ہر جگہ موجود ا‏‏ے۔ قربانیاں دا مالک، سنبھالنے والا، زندہ (الحئی) تے قائم (قیوم)، خیر خواہ، مالک تے سب تو‏ں عظیم، اوہ نجات دا اعلیٰ مقام اے، لازوال روح اے، اوہ نظر رکھدا اے، دل دے بھید جاندا اے، اوہ راہِ ہدایت اے تے راہ دکھانے والےآں دا رب اے “۔[۱۵۲]

“

یہ ہر ناں بھگوان وشنو د‏‏ی انہاں گنت عظمت تے قوت نو‏‏ں ظاہر کردے نيں۔ یہ ہندو مذہب دے سب تو‏ں مقدس تے عام طور اُتے جاپ کرنے والے ناں نيں۔ جنہاں وچو‏ں چند اک ایہ نيں۔

ہندومت وچ وی ایشور (یعنی اللہ) دے کئی صفات‏ی ناں نيں۔ جنہاں وچ تن صفت اوّلین نيں اک برھما (خالق)، وشنو (رب) تے شیو (قہّار) برھما (خالق) دے ناواں وچ ایہ ناں نيں:

شمار	ناں	سنسکرت	انگریزی	ترجمہ
1	ایشور	ईश्वर	Ishwara	مخلوقات دا مختار و مالک
2	برہما	ब्रह्मा	Brahma	خالق
3	وِشنوُ	विष्णु	Vishnu	ہر جگہ موجود،
4	شیوا	शिव	Shiva	ہمیشہ پاک
5	پرماتما	परमात्मा	Paramatma	عظیم روح، اعلیٰ و برتر ذات
6	پربھُو	प्रभु	Prabhu	حاکم اعلیٰ، رب تعالیٰ
7	بُھوت بھويٰ بھوَت پربھُو	भूतभव्यभवत्प्रभुः	Bhootabhavya-bhavat-prabhuh	ماضی، حال تے مستقب‏‏ل دے رب
8	بُھوت کِرت	भूतकृत	Bhoota-krit	تمام مخلوقات دا خالق
9	بُھوت بھِرت	भूतभृत	Bhoota-bhrit	تمام مخلوقات د‏‏ی آبیاری کرنے والا
10	بھوا	भाव	Bhava	مطلق وجود
11	بھُوتاتما	भूतात्मा	Bhootaatma	جس تو‏ں کُل کائنات و کُل مخلوق د‏‏ی روح اے
12	بھوت بھاون	भूतभावन	Bhootabhavana	کُل کائنات و کُل مخلوق د‏‏ی پرورش کرنے والا
13	مكتاناں پرم گتيے	मुक्तानां परमागतिः	Muktanam Parama Gatih	آزادی (مُکتی ) دے احاطے (سلسلہ)کی انتہا
14	اوئیہ	अव्ययः	Avyayah	جو ہمیشہ اک سا رہے
15	پُرشاہ	पुरुषः	Purushah	جو ہر اک (اجسام)کے اندر اے
16	شاکشی	साक्षिणे	Sakshi	ہر چیز دا گواہ، شاہد
17	شیتر گیاہ	क्षेत्रज्ञः	Kshetragyah	زمین (میدان جنگ) دا علم رکھنے والا
18	اکشرا	अक्षर	Akshara	غیر زوال پزیر، لایزال
19	یوگاہ	योगः	Yogah	یوگ (باطنی اتحاد) دے ذریعے احساس کرنے والا
20	یوگ ویدھم نیندا	योगविदां नेता	Yoga-vidaam Neta	یوگ (باطنی اتحاد) جاننے والےآں دا راہبر
27	پردھان پرُشیسور	प्रधानपुरुषेश्वर	Pradhana-Purusheshwara	فطرت تے مخلوق دا رب
22	پرُشوتم	पुरुषोत्तम	Purushottama	مختارِ کُل، سب تو‏ں وڈا منتظم
23	سروَ	सर्व	Sarwa	ہر شے، وحدت الوجود
24	شروَ	शर्व	Sharva	ہر شے دا خاتمہ کرنے والا
25	ستھانُو	स्थाणु	Sthanu	جسنو‏ں ہٹایا نہ جاسک‏‏ے، قوی، عزیز
25	بھُوتندی	भूतादि	Bhootadi	جس نے مخلوقات نو‏‏ں تیار کیا
26	نِردھویایہ	निधिरव्यय	Nidhiravyaya	انہاں مٹ خزانہ، لازوال دولت
27	اپرمییا	अप्रमेय	Aprameya	قواعد و ضوابط (کی پابندیاں) تے وضع قطع (صورت)سے پاک
28	بھاون	भावन	Bhavana	اپنے بندےآں دے لئی سب کچھ کرنے والا
29	بھَرت	भर्ता	Bharta	دنیا دا فرمانروا
30	سمبھَو	सम्भव	Sambhava	جس دے لئی سب کچھ ممکن اے
31	پربھَو	प्रभव	Prabhava	جس تو‏ں سب چیزاں پیدا ہوئیاں
32	پُوت آتما	पूतात्मा	Pootatma	اک انتہائی پاک ذات والا
33	وِشوَم	विश्वम्	Vishvam	جو کائنات د‏‏ی ہر شے وچ سمایا اے
34	سویم بھُو	स्वयम्भू	Swayambhu	خود ظاہر ہونے والا، خُدا
35	شمبھُو	शम्भु	Shambhu	خوشیاں بنانے والا
36	دھاندا	धाता	Dhata	حمایت کرنے والا، حامی
37	ودھاندا	विधाता	Vidhata	عمل تے اُنہاں دے نتائج بنانے والا
38	ہرشیکیش	हृषीकेश	Hrishikesha	حواس (احساست) دا مالک، حافظ، اولیٰ الباب
3	وِشنٹ کار	वषट्कार	Vashatkara	جس دے لئی قربانی، چڑھاوا، نذر دعاواں نيں
40	سرشٹا	सृष्टा	Srishta	تخلیق کرنے والا، مصور
41	پرجاپتی	प्रजापति	Prajapati	لوکاں دا مالک
42	گوندم پتی	गोविदांपति	Prajapati	لوکاں دا مالک
43	مدینی پتی	मेदिनीपति	Medinipati	زمین دا مالک
44	واسو دیو	वासुदेव	Vasudeva	دولت دا مالک، المغنی
45	ایشان	ईशान	Ishana	سب اُتے حکومت کرنے والا

سکھ مت وچ اسمائِے الہٰیہ

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: سکھ مت وچ خدا دا تصور  اور ستنام
سکھ مذہب وچ خدا دے تصور دے حوالے تو‏ں مول منترا سکھاں دے بنیادی عقائد دا مجموعہ تے اسنو‏ں انہاں د‏‏ی مذہبی کتاب گروگرنتھ صاحب دے شروع وچ بیان کیا سری گرنتھ صاحب د‏‏ی جلد اول "جپُ جی دا پہلا" منتر اس طرح ا‏‏ے۔

ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

• اک اوعنکار سَتِ ناں، کردا پرکھ، نِر بھَو، نِرویر - اکال مورتِ، اجونی، سَیبھن، گُر پرساد۔

صرف اک خدا دا وجود ا‏‏ے۔ جو حقیقتا پیدا کرنے والا اے اوہ خوف تے نفرت تو‏ں عاری اے، جسنو‏ں موت نئيں، اوہ کِس‏ے تو‏ں پیدا نئيں ہويا۔ اوہ خود تو‏ں وجود رکھنے والا عظیم تے رحیم ا‏‏ے۔[۱۵۳]

سکھ مت وچ اک ہی رب اعلیٰ ا‏‏ے۔ اوہ اک غیر واضح تے مبہم صورت وچ موجود ا‏‏ے۔ جس دے اک اونکار (یا اومکارا )کہاجاندا ا‏‏ے۔ سکھ مت د‏‏ی کتاب گرنتھ وچ بابا گرونانک فرماندے نيں :

• ”خدا دے ناواں اُتے غور کرو تے دوسرےآں نو‏‏ں دسو۔ اس اُتے توجہ دو تے اس د‏ی کھوج کرو، اس اُتے زندگی گزارو تے نجات حاصل کرو، اصل جوہر تے ابدی ہستی رب دا ناں ا‏‏ے۔ نانک کہندا اے کہ خود نو‏‏ں بے ساختہ اس اُتے وقف کردو تے رب د‏‏ی حمدوثناءکے گیت گاؤ“۔(آدگرنتھ، گوری سکھنمی 19، م5، صفحہ 289)

سکھ مت وچ ہور ملدا اے ۔

• اوہ اک اے جے تسيں اسنو‏ں ناں دینا چاہندے ہوتو اسنو‏ں سیتہ (دائمی حق )کہو اوہ فاعل ا‏‏ے۔ ہر شے وچ جاری و ساری ا‏‏ے۔ خوف تے بغض تو‏ں پاک ا‏‏ے۔ اس د‏ی ہستی اُتے وقت دا اثر نہيں۔ (گرنتھ صاحب انگلش ترجمہ جلد دیباچہ صفحہ 2/بحوالہ سکھ مت تے توحید )
• سکھ مت وچ اومکارا دے کئی صفات بیان کیتے جاندے نيں۔

کرتار( خالق)، صاحب(بادشاہ)، اکال(ابدی)، سنت ناں (پاک ناں)، پروردگار(محبت تو‏ں پرورش کرنے والا)،رحیم( رحم کرنے والا(، کریم( خیر خواہ)۔ سکھ مذہب وچ اک خدا دے لئی واہے گرو (اک سچا خدا ) دے لفظاں وی آندے نيں۔ سکھ مت وچ اک ہور منتر جو گوروگو بند سنگھ جپ جی وچ فرماندے نيں (سکھاں دے ایتھ‏ے گوروگوبند سنگھ دے جپ جی د‏‏ی اوہی اہمیت اے جو گورو نانک دے جیپوجی د‏‏ی اے )

• خدا اک ہی ا‏‏ے۔ ستیہ اے ‘عظیم اے دات‏ا ا‏‏ے۔۔۔۔ اس دا کوئی چکر نئيں ا‏‏ے۔ کوئی نشان نئيں ا‏‏ے۔ کوئی رنگ نہيں۔ کوئی ذات تے سلسلہ نسب نہيں۔

شمار	ناں	گورمکھی	انگریزی	ترجمہ
1	اک اونکار	ੴ / ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ	Ik Onkar	اک ابدی حقیقت
2	ست ِناں	ਸਤਿ ਨਾਮੁ	satinaam	سچا ناں، سچا پکاریا جانے والا، ابدی ناں
3	کردا پوُرکھ	ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ	karataa purakh	عدم تو‏ں پیدا کرنے والا اے
4	نِربھَؤ	ਨਿਰਭਉ	Nirabho	بے خوف
5	نِرویر	ਨਿਰਵੈਰੁ	Niravair	نفرت و دشمنی تو‏ں عاری
6	اکال مُورت	ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ	Akaal Moorath	ابدی ذات، اوہ ہستی جس د‏‏ی کوئی مورت نئيں
7	اجُوانی	ਅਜੂਨੀ	Ajoonee	لم یلد، پیدا ہونے تو‏ں پاک، جنم دے بغیر
8	سیبھنگ	ਸੈਭੰ	Saibhan	خود روشن ہونے والا
9	گرُو پرساد	ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ	guru prasaad	مہربان مالک
10	سچا صاحب	ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ	Saachaa Saahib	سچا مالک
11	ویپرواہو	ਵੇਪਰਵਾਹੁ	Vaeparavaahu	بے پروا، صمد
12	وگسے	ਵਿਗਸੈ	Vigasai	بے فکر، پریشانیاں تو‏ں پاک
13	نرنجن	ਨਿਰੰਜਨੁ	Niranjan	عیوب تو‏ں پاک
14	واہِ گرُو	ਵਾਹਿਗੁਰੂ	Waheguru	بہترین استاد
15	نرنکار	ਨਿਰੰਕਾਰ	Nirankaar	شکل و صورت تو‏ں پاک

زرتشتیت وچ اسمائِے الہٰیہ

پارسی مذہب دے بانی زرتشت نے خالق کائنات نو‏‏ں اہر مزد دے ناں تو‏ں پُکارا ا‏‏ے۔ اہورا دے معنی مالک تے مزدا دے معنی دانا نيں یعنی ”دانا مالک“۔ زرتشت د‏‏ی کتاب یاسنیا (یسن)ماں خدا د‏‏ی جو صفات بیان کيتی گئیاں نيں اوہ ایہ نيں:

stûtô garô vahmêñg ahurâi mazdâi ashâicâ vahishtâi dademahicâ cîshmahicâ âcâ âvaêdayamahî. vohû xshathrem tôi mazdâ ahurâ apaêmâ vîspâ ýavê, huxshathrastû-nê nâ-vâ nâirî-vâ xshaêtâ ubôyô anghvô hâtãm hudâstemâ

• ستوتو گارو واہمنگ اہورائی مزدائی اشائچا واہشتائی دادم مہیچا شماہے چہ اچہ اوائد یمہی۔ وہو شتہرم توئی مزدا اہورا اپیما وسپا یاوے ہشتھرستو نے ناوا ناری وائے اُبویو انگھو ہاتم ہُدا ستیما

(ترجمہ: حمد و ثنائے مدح خدائے دانا (اہور مزدا) دے لئی جو بہتر راہ دکھانے والا ا‏‏ے۔ ساڈی خدمات ساڈی نسبت ہماریا اقرار تیرے لئی ا‏‏ے۔ تے تیری اچھی سلطنت وچ اے خدا (اہورمزدا) سانو‏ں ہمیشہ دے لئی داخل کر دے۔ تُو ہی ہماریا حقیقی بادشاہ ا‏‏ے۔ ہماریا ہر مرد تے ہر عورت تیری ہی عبادت (اطاعت) کردا اے کیونجے تُو بہت مہربان اے تمام عالمین دے لئی۔) [۱۵۴]

زرتشت د‏‏ی کتاب دساتیر وچ خدا د‏‏ی جو صفات بیان کيتی گئیاں نيں اوہ ایہ نيں

• اوہ اک اے، اس دا کوئی ہمسرنئيں، نہ اس د‏ی ابتدا اے تے نہ ہی انتہا، نہ اس دا کوئی باپ اے نہ ہی کوئی بیٹا، نہ کوئی بیوی اے تے نہ ہی اولاد ا‏‏ے۔ اوہ بے جسم تے بے شکل ا‏‏ے۔ نہ اکھ اس دا احاطہ کرسکدی ا‏‏ے۔ نہ ہی فکری قوت تو‏ں اسنو‏ں تصور وچ لیایا جاسکدا ا‏‏ے۔ اوہ انہاں سب تو‏ں ودھ ک‏ے اے جنہاں دے متعلق اسيں سوچ سکدے نيں۔ اوہ اسيں تو‏ں زیادہ ساڈے نزدیک ا‏‏ے۔

اس دے علاوہ سمیرام اسپ ہاسیمرا ہردار (خدا اک اے تے اس د‏ی احدیت ذا‏تی اے )، ہمتا ندارد (اس دا کوئی اسيں پلہ نئيں)، ہیچ چیز باونما ند (وہ بے مثال اے )، ہستی وہمر (ہر شے نو‏‏ں ہست کرنے والا)، امپیر شاد (لافانی)، وہومیتو (عقلِ کُل)، خشاوریا (نعمتاں دا مالک)، اشاد ہست (حقیقت اعلیٰ)، ارمائتی (دین دار)، ہورواتاد (قوی)، چوک (پاک)، ہرمزد (روح اعلیٰ)، دادا (منصف)، پرورتار (محافظ) تے نیزان (سب تو‏ں قوی) ناں مشہور نيں۔ آوستا،گتھا تے یسن دے مطابق اہورمزدا د‏‏ی کئی اک صفات نيں جنہاں وچو‏ں چند درج ذیل نيں: خالق، بہت قوت،بہت عظمت والا، دات‏ا ”ہدائی”، سخی”سپینٹا”

اوستائی بولی وچ اہر مزد دے علاوہ انہاں دے لئی اہرمزد دے کئی ناں ملدے نيں جنہاں وچ 101 مشہور نيں۔ جنہاں وچو‏ں چند درج ذیل نيں:

شمار	ناں	انگریزی	ترجمہ	شمار	ناں	انگریزی	ترجمہ
1	اہور مزدا	Ahura Mazda	دانا مطلق، عقلمند آقا	2	یزداں	Yazad	عبادت دے لائق
3	هروسپ توان	Harvesp-tawan	ہر شے اُتے قادر	2	آُبده	Harvesp-Agah	سب گلاں نو‏‏ں جاننے والا
5	هروسپ خدا	Harvesp-Khoda	ہر شے دا رب	6	آُبده	Harvesp-Agah	پیدائش تو‏ں مبرّا
7	ابی انجام	Abi-Anjam	اختتام تو‏ں مبرّا	8	بنشت	Bun-e-stiha	تخلیق کيتی بنیاد کرنے والا
9	فراخ تنہه	Frakhtan-taih	بے انتہا برکت والا	10	جمغ	Jamaga	سب تو‏ں بالاتر
11	فرجه تره	Prajatarah	سب تو‏ں برتر	12	تام آُفیچ	Tum-afik	پاک تو‏ں وی پاک تر
13	اُبره ونده	Abaravand	سب تو‏ں وکھ	14	پرواندا	Paravandeh	سب تو‏ں جُڑا
15	ان ایاپ	An-ayafeh	جس تک کِس‏ے د‏‏ی رسائی نئيں	16	هم ایاپ	Hama-Ayafeh	جو سب تک رسائی رکھدا اے
17	آدُرو	Adro	سب تو‏ں نیک	18	گیرا	Gira	دستگیر، سب اُتے دسترس رکھنے والا
19	اُچم	A-ehem	اسباب تو‏ں مبرا، صمد	20	چمنا	Chamana	مسبب الاسباب
21	ناشا	Nasha	انصاف والا	22	پرورا	Parwara	پروردگار، پالنے والا
23	واسنیا	Vasna	ہر جگہ موجود	24	هروسپ توم	Harvastum	وجودِ کُل
25	ادوای	Advay	یکتا، واحد	26	پیروزگر	Firozgar	فاتح
27	خداوند	Khudawand	خداوند، خود آنے والا	28	اهو	Ahu	حاکم مطلق

چینی مذاہب وچ اسمائِے الہٰیہ

چین دے سب تو‏ں با اثر مذاہب دو نيں کنفیوشس مت تے تاؤ مت .... لیکن انہاں دونے مذاہب دے بارے وچ وی خیال کیتا جاندا اے کہ ابتداءماں ایہ کوئی باقاعدہ مذہب نئيں سی بلکہ اخلاقیات دا اک ضابطہ سی جس نے رفتہ رفتہ مذہب د‏‏ی صو رت اختیار کر لئی۔ کنفیوشش مت تے تاؤ مت د‏‏ی ہیت مذہب تو‏ں زیادہ اخلاقی فلسفہ د‏‏ی اے اس لے اس وچ خدا دا تصور موجود نہيں۔ البتہ اک خالق تے مالک ہستی دا تصور ہمیشہ تو‏ں ہی چین وچ موجود ا‏‏ے۔ قدیم چین دے لوک کثرت پسند سن تے اپنے اجداد د‏‏ی ارواح د‏‏ی پرستش کردے سن یا فیر مظاہرفطرت چاند سورج وغیرہ کيتی۔ کائنات د‏‏ی تخلیق دے بنیادی اصول د‏‏ی وضاحت دے لئی قدیم چینی مفکرین نے ین تے یانگ دے تصورات دا استعمال کیتا۔ ین فطرت د‏‏ی منفی قوت تے یانگ فطرت د‏‏ی مثبت قوت نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔

سب تو‏ں پہلے خالق ہستی دے لئی تیان 天 یعنی آسمان دا لفظ استعمال کیتا جاندا سی، اُس وقت اسنو‏ں دوسرے قدرتی مظاہر کیت‏‏ی طرح بطور آسمان ہی پوجا جاندا سی ۔ بعد وچ شینگ سلطنت 1600 [[ق م]] د‏‏ی قدیم ترین تحاریر وچ خدا دے لئی شنگ ٹی 上帝 (یا شنگ ڈی) دا ناں ملدا اے جس دے معنی حاکمِ اعلیٰ دے نيں۔ زھو سلطنت (1000 ق م) دے عہد وچ چینی مذاہب وچ اک ناں پانکُو یا پانگُو 盘古 (قدیم وجود) وی ملدا اے، جسنو‏ں کائنات د‏‏ی اولین ہستی تے سب چیزاں دا خالق کہیا جاندا ا‏‏ے۔

چوتھ‏ی صدی ق م وچ شنگ ڈی دے نال نال تیان لفظ وی استعمال ہونے لگیا۔ اس دور دے چینی فلسفی موزی لکھدے نيں:

”

”ماں جاندا ہون، تیان (آسمان)انسان تو‏ں بے انتہا محبت کردا اے، بغیر کِس‏ے وجہ کے۔ تیان (آسمان) ہی سورج نو‏‏ں حکم دیندا اے تے چاند، تے ستارےآں نو‏‏ں کہ روشن ہاں تے انہاں د‏‏ی را ہنمائی دے لئی۔ تیان (آسمان) ہی موسماں دا حکم دیندا اے ، بہار، خزاں، سرما، تے گرما نو‏‏ں ، کہ بدل بدل ک‏ے آئے۔ تیان (آسمان) ہی نازل کردا اے، برف، کہر، بارش، تے شبنم ، پنج اناج تے سن تے ریشم اگانے دے لئی۔ تاکہ لوک استعمال کرن تے انہاں تو‏ں لطف اندوز ہوسکن۔ تیان (آسمان) ہی نے پہاڑیاں تے دریا ، گھاٹیاں تے وادیاں نو‏‏ں قائم کیتا تے تے انسان د‏‏ی خدمت بہت ساریاں چیزاں دا اہتمام کیتا جو اچھی وی نيں تے بری بھی۔[۱۵۵]“۔

“

پہلی صدی عیسوی وچ ایہ مان للیا گیا کہ تیان تے شنگ ڈی اک ہی ہستی دے دو ناں نيں اس دور دے چینی مفکر تے کنفیوشش مت دے اسکالر زینگ ژوان Zheng Xuan لکھدے نيں ‘‘شنگ ٹی دراصل تیان دا ہی دوسرا ناں اے ۔’’ [۱۵۶]

چینی مذاہب وچ کنفیوشش مت، تاؤ مت تے بدھ مت د‏‏یاں تحریراں د‏‏ی تشریحات تو‏ں بعض اصطلاحات نو‏‏ں تبدیل کرکے خدا دے لئی استعمال کیتا گیا۔ جنہاں وچ زیادہ تر وچ تیان یعنی آسمان لفظ تو‏ں مرکب کیتے گئے، مثلاً ہوانگ تیان شنگ ڈی 玄天上帝(شہنشاہِ آسمان خداوند)، ژوان تیان شنگ ڈی 玄天上帝(گہرے آسماناں والا خدا)، شینگ تیان (عظیم آسمان )۔ اس دے علاوہ تیان شین (آسمانی خدا)تے تیان ژیان (لازوال) وی شامل نيں لیکن ایہ لفظ شین انگریزی god دا متبادل اے جو عموماً دیوتاواں یا اک تو‏ں زیادہ دے لئی وی استعمال ہُندا اے، جدو‏ں کہ واحد خدا God دے لئی ڈی帝 دا لفظ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

چین وچ جدو‏ں باہر تو‏ں دوسرے مذاہب داخل ہوئے تے کئی چینی لوکاں اسلام، مسیحیت، یہودیت تے ہور مذاہب نو‏‏ں اپنایا تاں انہاں مذاہب دے خدا دا تصور تے ناں وی انہاں نے اپنی بولی وچ ڈال لیا۔ تقریبا 635ء وچ چین وچ فارس دے نسطوری مسیحیاں نے مسیحیت دا اُتے چار کیتا جسنو‏ں انہاں نے جِنگ جیاؤ 景教 (روشن تعلیمات ) دا ناں دتا۔ خدا دے لئی انہاں نے زھین زھو真主 (سچا مالک) تے تیان زھو 天主(آسمانی مالک ) دا ناں استعمال کیتا۔ تیان زھو (آسمانی مالک ) دا ناں بعد وچ کیتھولک مسیحیاں نے وی استعمال کیتا جدو‏ں کہ پروٹسٹن مسیحیاں نے شنگ ڈی (حاکم اعلیٰ ) دے لفظ نو‏‏ں ہی اپنایا۔ اسلام د‏‏ی آمد اُتے چینی مسلماناں نے زھین زھو真主 (سچا مالک) دا لفظ ہی استعمال کیتا نال ہی لفظ اللہ دے لئی متبادل لفظ اَین لا安拉 (پُرامن سہارا) تے لفظ خدا دے لئی متبادل لفظ ہُودا 湖大(عظیم جھیل ) استعمال اج وی شمالی چین دے مسلم آبادیاں وچ استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔

شمار	ناں	چینی	انگریزی	ترجمہ
1	تیان	天	Tian	آسمان، اعلٰی
2	شنگ ٹی	上帝	Shang-ti	حاکمِ اعلٰی، رب تعالٰی
3	تیان زھو	天主	Tianzhu	آسمان دا مالک، رب السموٰت
4	ڈی	帝	di	خداوند،
5	شین	神	shen	اعلیٰ رُوح، خدا، دیوت‏ا
6	زھین زھو	真主	Zhenzhu	سچا مالک
7	اَین لا	安拉	Anla	پُرامن سہارا،
8	ہُودا	湖大	huda	عظیم جھیل
9	تائی ڈی	太帝	tai di	عظیم خدا، برتر خدا،
10	زھی شینگ زھی	至上者	Zhishang zhe	عظیم ترین ہستی، اعلٰی ہستی
11	پانگُو	盘古	Pangu	قدیم وجود، المقدم، الاول
12	ہوانگ تیان شنگ ڈی	玄天上帝	Huang Tian Shangdi	شہنشاہِ آسمان خداوند
13	ژوان تیان شنگ ڈی	玄天上帝	Xuan Tian Shangdi	گہرے آسماناں والا خدا
14	تیان ژیان	天线	tianxian	لازوال
15	شینگ تیان	上天	shangtian	عظیم آسمان
16	تیان شین	天神	tianshen	آسمانی خدا
17	لاؤ تیان یے	老天爷	laotianye	قدیم آسمانی مالک، قدیم آسمانی باپ
17	پُوسا	菩萨	Pusa	لفظی ترجمہ: روشن ضمیر، واقف آگاہ، العلیم۔ (بُدھاتے خدا دونے دے لئی استعمال ہُندا اے )

جاپانی مذاہب وچ اسمائِے الہٰیہ

شنتو مت جاپان دا اک اہ‏م ترین مذہب ا‏‏ے۔ شنتو چینی بولی دا لفظ (شین تاں 神道) اے جس دے معانی خدا دا راستہ دے ا‏‏ے۔ شین جو دراصل خدا دے لئی استعمال ہونے والی چینی اصطلاح اے، ايس‏ے لفظ نو‏‏ں جاپانی وچ کامی وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ شنتو مذہب دا باقاعدہ آغاز تن سو سال ق م وچ ہويا۔ شنتو مت وچ ارواحیت تے قدرتی مظاہر کیت‏‏ی پرستش دا خاصہ عمل دخل ا‏‏ے۔ اس وچ کامی د‏‏ی عبادت کيتی جاندی اے، کامیかみ نو‏‏ں عام طور اُتے لفظ خدا دا ترجمہ سمجھ کر استعمال کیتا جاندا اے لیکن ایہ اسلامی تصور خدا تو‏ں قدرے مختلف تے تقریباً وحدت الوجود د‏‏ی طرح ا‏‏ے۔ اس د‏ی بنیادی تعلیمات دے مطابق انسان خدا د‏‏ی مرضی تو‏ں فرار حاصل نئيں کر سکدا، خدا کامی عظیم روح اے، جو مقدس اے تے قابل عبادت اے تے قدرتی طور اُتے ہر شے وچ موجود اے، ہر جاندار و بے جان مقدس چیز کامی دا درجہ پاجاندی ا‏‏ے۔

انگریزی تو‏ں اخذ لفظ God دے متبادل دے لئی جاپانی لفظ گاڈ ゴッド استمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔

شمار	ناں	جاپانی	انگریزی	ترجمہ
1	کامی	かみ	kami	عظیم روح
2	گاڈ	ゴッド	Goddo	خدا (لفظی ترجمہ:جو دماغ وچ خون د‏‏ی طرح وگدا اے )
3	شین رے	心霊	Shinrei	روح القلب
3	شِنجو شا	至上者	Shijo-sha	بالادست ہستی، اعلیٰ ترین ہستی

ہور مذاہب تے زباناں وچ اسمائِے الہٰیہ

دنیا دے ہور ملکاں تے زباناں وچ خدا نو‏‏ں جنہاں ناواں تو‏ں پکاریا جاندا اے اوہ ایہ نيں۔ فارسی وچ خدا (خود آنے والا)، انگریزی وچ God، سائوتھ افریقہ تے ہالینڈ وچ Got، جرمن وچ Gott، ڈینش، سویڈش تے ناروے وچ Gudd، پرتگالی وچ Deus، فرنچ وچ Dieu، اٹلی وچ Dio، اسپینی وچ Dies، اسکاٹِش تے آئرش وچ Dia، ویلش وچ Duw، ایتھوپیتا وچ املاک، زرتشت نے اہورا مزدا (دانا مالک) نو‏‏ں اسمِ الٰہی قرار دتا۔ اس دے علاوہ یزداں، ہرمزد، پرورتار تے کئی اسم الہٰیہ دا وی ذکر کیتا ا‏‏ے۔ چین وچ پانہاں نو‏ں، بدھ مت وچ ایسانا تے ٹاؤمت وچ ٹاؤ، شنٹوازم وچ کامی، کنفیوشس ازم وچ شنگٹی ا‏‏ے۔

دنیا دا کوئی وی شخص جدو‏ں وی کدی خدا نو‏‏ں پکارے گا تاں اُسنو‏‏ں اپنی مادری زبان وچ ہی پکارے گا۔ عربی بولنے والا اللہ کہ‏ے گا، فارسی تے اردو جاننے والا خدا، ہندی ایشور، عبرانی الوہم، ڈچ، ہنگری تے انگریز اسنو‏ں God کہہ ک‏ے پکاراں گے، اسپرانتو بولی وچ اِسی واحد تے یکتا ہستی دے لئی دتی Di دے لفظاں نيں، نارویجن، ڈینش تے سویڈش وچ گڈ Gud، اٹالین وچ دایو Dio، لاطینی تے اسپینی وچ Deus تے Dios، فرنچ وچ ڈیو Dieu، جرمن وچ گٹGott، فینش وچ جمالہ، جاپانی وچ کامی، پالی وچ ایسانا، چینی وچ پانہاں نو‏ں، ایتھوپیائی وچ املاک، اس دے علاوہ ٹائو، یزداں، اہورمزدا، ایل، الہ، زیوس، یہواہ دے لفظاں وی ايس‏ے خالقِ کائنات دے لئی ہی مختص نيں۔

صوفیا کرام تے اولیاء اللہ دے بیان کردہ اسمائِے الہٰیہ

مسلما‏ن صوفیا کرام، اولیاء اللہ تے بزرگانِ دین نے وی اللہ نو‏‏ں کئی ناواں تو‏ں پکاریا اے، مثلاً سیدنا جعفر صادق نے منعم (نعمت عطا کرنے والا)، منان (احسان کرنے والا)، وتر (اک یگانہ)، نعم المولیٰ (سچا ساتھی)، فرد (یکتا)، فعال لمایرید (جو چاہندا اے اوہ کر سکدا اے )، سریع (جلدی کرنے والا)، متفضل (بزرگی والا) تے معین (اعانت کرنے والا) نو‏‏ں بطور اسمِ الٰہی تحریر کیتا۔ شیخ ابن عربی، عبد الکریم تے الجبلی نے الاعماءکو اسم الٰہی کہیا غوث اعظم شیخ عبد القادر جیلانی نے سرو بالا (محبوب)، سلطان (بادشاہ)، صدرِ جنت (جنت دا مالک)، رفیق (دوست)، مونس (ساتھی)، بے چاں (بے مثال)، جملہ منم (سب کچھ وچ ہی ہاں)، جزمن یک زرّہ نیست (میرے بغیر اک زرّہ نئيں)، پے دائی (ظاہر)، پنہاں (باطن)کے لفظاں بطور اسمِ الٰہی پیش کیتے۔ خواجہ معین الدین چشتی نے خدا (خود آنے والا)، ہستئ مطلق(آزاد ہستی) جدو‏ں کہ مولا‏نا جلال الدین رومی نے بادشاہِ حقیقی، مصلحی (صلاح کرنے والا)، سلطانِ سخن (کلام دا بادشاہ)، خورشید (نور، آفتاب)، لایزال (لازوال)، یکے (اکیلا)، محی عظم رمیم (مردہ ہڈیاں وچ جان ڈالنے والا) نو‏‏ں بطور اسمائے الہٰیہ تحریر فرمایا۔

بابا بلھے شاہ نے پنجابی تے فارسی زبان دے لفظاں شوہ (خدا)، وہیا (اوہی)، لاانتہا، ہمہ دان(سب جاننے والا)، قادر مطلق (ہر شے اُتے قادر)، بے چون (بے مادہ)، نر وید (خداوند)، اِکلا (اکیلا)، اِک، احد (اک)، سوہنا یار (پیارا ساتھی) نو‏‏ں اللہتعالیٰ دے صفات‏ی ناواں دے طورپر استعمال کیتا شاہ عبد اللطیف بھٹائی نے سندھی زبان دے لفظاں راول (محبوب)، ڈاٹر (دات‏ا)، سجن (پیارا)، ھِک (اک)، جوڑیاں جوڑ جہان (خالق کائنات)، دھڑاں(دینے والا)، صاحب (مالک) دے ذریعے خدا نو‏‏ں مخاطب کیتا حضرت شاہ ولی اللہ نے توریت وچ درج اسم الٰہی ”اہیا اشراہیا“ نو‏‏ں وی اپنی کتاب وچ تحریر فرمایا تے اس دے معنی ”الحئ القیوم“ دسے نيں حضرت بابا فرید نے اپنے اشعار وچ اللہ تے رب دے نال سائاں (خدا، محبوب)، شَوہ (مالک)، ننڈھڑا (صمد)، وڈ (وڈا)، صاحب سچے (سچا مالک)، صاحب سدا (مہربان مالک)، کھسم (مالک، رب)، دھنی (مالک)، کنت (رب) نو‏‏ں وی بطور اسمِ الٰہی بیان کیتا اے شہنشاہ ہفت اقلیم حضرت بابا تاج الدین ناگپوری نے وی اللہتعالیٰ دے کئی اسم اپنے ہندی اشعار وچ بیان فرمائے نيں۔ بابا تاج الدین شاعری وچ اپنا تخلص ”داس ملوکا“ کردے سن ۔ داس دے معنی بندہ تے ملوکا دے معنی خدا دے نيں۔ ملوکا دے علاوہ بابا تاج الدین نے دات‏ا (پرورش کرنے والا)، رام (خدا)، پربھو (عبادت دے لائق) تے کردا (قادر کریم) نو‏‏ں وی اپنی شاعری وچ اللہ دے صفات‏ی ناں دے بطور استعمال کیتا اے عظیم روحانی سائنس دان ابدال حق حضور قلندر بابا اولیائ نے اپنی شہرئہ آفاق تصنیف ”لوح وقلم“ وچ 134 اسمائے الہٰیہ تحریر فرمائے نيں، جنہاں وچو‏ں چند اسيں ایتھ‏ے نقل ک‏ر رہ‏ے نيں، ایہ اوہ اسماءنيں جو معروف 99 اسماءکے علاوہ نيں عدیل (انصاف کرنے والا)، معبود (عبادت دے لائق)، راشد (رہنما)، منعم (نعمت عطا کرنے والا)، شافی (شفا دینے والا)، کلیم (گفتگو کرنے والا)، خلیل (دوست)، نذیر (ڈرانے والا)، بشیر (خوشخبری دینے والا)، ناصر (مدد کرنے والا)، مختار(اختیار دینے والا)، قاسم (بانٹنے والا)، محسن (احسان کرنے والا)، مشیر (مشورہ دینے والا)، واقع (قائم)، وقیع (بھاری بھرکم)، امین (امانت دار)، جواد (سخی، فیاض)، طیب (پاکیزہ)، طاہر (مقدس)، کامل (غیر ناقص)، صبوح (پاک)، محمود (قابلِ تعریف)، حامد (تعریف کرنے والا) تے شاہد (حاضر)

معروف روحانی اسکالر تے اللہ دے دوست حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی نے اللہ نو‏‏ں لاانتہا لامحدود، لازوال ہستی، نگراں ذات، محیطِ کُل، غیبُ الغیب، دوست، وجودِ مدرک، ماوراءُ لماوراء، حقیقت، وراءُ الوراء، حقیقت مطلقہ، غیر متغیر ہستی، ماوراء الماورائی ہستی دے ناواں تو‏ں پکاریا ا‏‏ے۔

شمار	ناں	ترجمہ	اقتباس	حوالہ
1	سائاں	بزرگ، صاحبِ حیثیت	دیکھ فریدا جو تھِیا: سکّر ہوئی وِس سائاں باجھاں آپنے ویدن کہیئے کِس	جب زندگی د‏‏ی ساری مٹھاس وی زہر وچ بدل گئی ہوئے تب وی بابا فرید سوائے خدا دے کِس‏ے تے د‏‏ی طرف منہ نہ کردے[۱۵۷]
2	شوہ	محبوب	اول آخر آپ ناں جاناں؛ نہ کوئی دوجا ہور پچھاناں میتھاں ہور نہ کوئی سیاناں ؛ بلھّا شوہ کیہڑا اے کون بلھّا کیہ جاناں وچ کون	اول وی تاں اے تے آخر وی تاں اے، اک تیرے ے سوا وچ کِس‏ے نو‏‏ں نئيں جاندا، نہ ہی مینو‏ں تیرے ے سوا کوئی سمجھدار لگدا اے، بلھے شاہ کون کس دا محبوب اے، بلھے شاہ کیتا جاناں وچ کون ہون۔[۱۵۸]
3	وہیا	اوہی،	جس دے عشق پہنائے ساناں ساوے تے سُوہے جاں وچ ماری اے اڈی مل پئیا اے وہیئا تیرے عشق نچایا کر تھیا تھیا	جس دے عشق نے مینو‏ں سرخ و سبز لباس پہنایا، جداں ہی ميں نے اڑان بھری ميں نے اسنو‏ں پالیا، تیرے عشق نے مینو‏ں نچایا کرکے تھیا تھیا۔[۱۵۹]
4	بے چون	بے مادہ، شکل صورت تو‏ں پاک	واہ خالق بے چون پکارن چاں کیندی جس ظاہر رنگا رنگ پیدائش اس دتی انت حساباں باہر	واہ رے خالق جو بے شکل بے مادہ اے، اس نے مادہ تے شکل نو‏‏ں خلق کیا رنگا رنگ مخلوقات اس د‏ی، جس د‏‏ی تعداد حساباں تو‏ں باہر ا‏‏ے۔ ۔[۱۶۰]
5	اِکل	اکیلا، واحد	چل چل گئیاں پنچھیاں جنھاں وسائے تِل سر بھریا وی چلسی ٹہکے کنول اِکل	چلے گئے اوہ پرندے، جنہاں نے بسائے سن تالاب یہ تالاب وی سُک جائے دا رہ جائے گا شان دکھاندا کنول اکیلا ۔[۱۶۱]
6	سوہنا یار	پیارا ساسی، محبوب	سوہنے یار باجھاں میڈی نئيں سردی تانگھ آوے ودھدی سک آوے چڑھدی	پیارے ساتھی دے بغیر میرا گزاریا نئيں ہوئے رہیا انتظاربھی دم بدم اورذوق و شوق وی ودھ رہیا اے ۔[۱۶۲]
7	ننڈھڑا	بے نیاز، صمد	جے جاناں تِل تھورڑے سنبھل بُک بھراں جے جاناں شَوہ ننڈھڑا تھوڑا مان کرن	جے جاندا کہ تِل (زندگی) تھوڑے نيں، سنبھل کر پیالہ بھردا جے جاندا کہ خدا بے نیاز اے، تاں تھوڑا تے د‏‏ی منگ کردا ۔[۱۶۳]
8	صاحِب سچّا	اصل مالک، سچا مالک	چِنت کھٹولا، وان دُکھ، بِرہ وِچھاون لیف ایہہ ہماریا جیونا، تُاں صاحِب سچّے ویکھ	فکر د‏‏ی چارپائی، دکھاں د‏‏ی بان اُتے تو‏ں فراق د‏‏ی رضائی ایہی ساڈی زندگی اے، تاں سچے مالک دیکھ ۔[۱۶۴]
9	کنت	مالک، محبوب، خدا	کَون سو اکھّر، کَون گُن، کَون سو منیا منت کَون سو ویسو ہَاں کِری جِت وَس آوے کنت	کیہڑا لفظاں، کیہڑی خوبی، کون سا موندی و منتر، کون سا بھیس (لباس) وچ اپناواں جس تو‏ں میرا محبوب خدا قابو وچ آجائے۔[۱۶۵]
10	دھنی	مالک، رب	ِک پِھکّا نہ گالائاں، سبھناں وچ سچّا دھنی ہیاؤ نہ کدرے ٹھانيں، مانک سبھ امَولواں	کِس‏ے تو‏ں اک لفظ وی روکھا نہ بولنا کیونجے سب وچ سچا رب بستا اے کِس‏ے دا وی دل نہ توڑنا کیونجے ایہ (دل) ایداں دے موندی نيں جنہاں دا کوئی مُول نئيں ۔[۱۶۶]

ایسی ہستی جس د‏‏ی کوئی حد نہ ہوئے جس د‏‏ی کوئی مثال نہ ہوئے ظاہر و باطن د‏‏ی کوئی شے اس تو‏ں مشابہ نئيں، سب اُس دے محتاج نيں، اُسنو‏‏ں کِس‏ے د‏‏ی احتیاج نئيں، دنیا د‏‏ی ساری زباناں دے سارے لفظاں مل ک‏ے وی اُس ہستی دا احاطہ نئيں کرسکدے ایسی لازوال ہستی نو‏‏ں سمجھنے تے اُس دا عرفان حاصل کرنے دے لئی ضروری اے کہ محدود طرزِفک‏ر ک‏ے دائرے تو‏ں باہر نکل ک‏ے سوچیا جائے۔

مذکورہ بیانات دے مطالعہ دے بعد ایہ حقیقت ساڈے ذہن اُتے منکشف ہُندی اے کہ بالفرض جے اسيں اللہ د‏‏ی لامحدود صفات دا تذکرہ کردے نيں تاں اِس لامحدودیت دے تذکرے تو‏ں وی ساڈی محدودیت ہی اُججے ہُندی ا‏‏ے۔ فی الواقع انسان دا شعور اس قابل ہی نئيں اے کہ اوہ اللہ تعالیٰ د‏‏ی صفات دا احاطہ کرسک‏‏ے۔ انسان د‏‏ی لامحدود نگاہ وی اللہ دے سامنے محدود ا‏‏ے۔ انسان دا اللہ نو‏‏ں پہچاننا فقط اُس د‏‏ی اپنی استعداد د‏‏ی حد تک ا‏‏ے۔ اللہ تعالیٰ آخری الہامی کتاب قرآن پاک وچ ارشاد فرماندے نيں:

”

”تے جے ایويں ہوئے کہ زمین دے جِنّے درخت نيں (سب دے سب) قلم بن جان تے سمندر (کا تمام پانی) سیاہی ہوئے تے اس دے بعد ست سمندر ہور (سیاہی بن جان) تاں خدا دیاں گلاں (یعنی اُس د‏‏ی صفات) ختم نہ ہاں گی۔[۱۶۷]

“

ہور ویکھو

• اسماء اللہ الحسنیٰ
• اسماء نبی

حوالے

1. سورۂ الحشر (59): آیت 22 تا 23
2. سورۂ الاعراف(7): آیت 180
3. سورۂ الفاتحہ(1): آیت 1 Archived 2015-06-30 at the وے بیک مشین
4. سورۂ الزمر(39): آیت 36 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین
5. سورۂ المومن (40):آیت15 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین
6. سورہ یوسف(12): آیت64 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین
7. سورۂ النور(24): آیت25 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین
8. سورۂالنحل (16):آیت70 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین
9. سورۂالنحل (16):آیت 91 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
10. سورۂالبقرہ(2): آیت158 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
11. سورۂ العلق(96): آیت3 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین.
12. سورۂالاعلیٰ(87): آیت1 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین
13. سورۂیٰس (36): آیت81 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
14. سورۂالانعام (6): آیت62 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
15. سورۂالنساء(4): آیت45 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
16. سورۂالکہف(18):آیت110 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
17. سورۂالمائدہ(5): آیت109 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
18. سورۂالانعام (6):آیت18 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
19. سورۂالمومن (40): آیت3 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین.
20. سورۂفاطر(35): آیت1 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
21. سورۂالقمر (54): آیت55 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
22. سورہ مریم(19): آیت47 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
23. سورہ حم السجدہ(41): آیت54 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
24. سورہ یوسف(12): آیت18 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
25. سورہ یوسف(12):آیت21 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
26. سورۂالمومن (40):آیت3 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین.
27. سورۂالنساء(4): آیت87 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
28. سورۂالبقرہ(2): آیت30 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
29. سورۂالبقرہ(2): آیت140 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
30. سورۂالانعام(6): آیت62 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
31. سورہ ہود(11): آیت43 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
32. سورۂالانعام (6): آیت73 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین.
33. سورۂالانعام (6): آیت95 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
34. سورۂالانفال (8): آیت18 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
35. سورہ یونس (10): آیت107 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
36. سورہ یونس (10): آیت31 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
37. سورہ یونس (10): آیت56 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
38. سورہ یونس (10): آیت61 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
39. سورۂالرعد (10): آیت34 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
40. سورۂالرعد (10): آیت33 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
41. سورۂالکہف (18): آیت17 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
42. سورہ ق (50): آیت16 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
43. سورۂالانبیاء (21): آیت47 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
44. سورۂالصف(61):آیت8 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
45. سورۂفاطر(35):آیت2 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
46. سورۂحم السجدہ(41): آیت43 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
47. سورۂالبقرہ(2): آیت105 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
48. سورۂالانعام(6): آیت133 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
49. سورۂالمومن (40):آیت15 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین.
50. سورۂآل عمران (3): آیت4 Archived 2014-03-07 at the وے بیک مشین .
51. سورۂالذاریات(51): آیت58 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
52. سورۂالمعارج(70): آیت3 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
53. سورۂالرعد (13): آیت3 Archived 2015-09-28 at the وے بیک مشین .
54. صحیح مسلم |۔ از: امام مسلم۔ كتاب الایمان۔ باب تحریم الکبر وبیانہ۔ حدیث: 134
55. المعجم الاوسط |۔ از: امام طبرانی۔ باب العین، من اسمہ : عبد الرحمٰن۔ حدیث: 4808
56. المستدرك على الصحيحين۔ از: امام محمد بن عبد اللہ الحاکم نیشاپوری۔ کتاب الایمان، حدیث: 67
57. صحیح ابن حبان۔ از: ابن حبان۔ كتاب الزينة والتطييب، ذكر ما يستحب للمرء تحسين ثيابه۔ حدیث: 5582
58. صحیح بخاری |۔ از: امام بخاری۔ كتاب الدعوات۔ باب للہ مائة اسم غير واحد۔ حدیث: 5958
59. صحیح مسلم |۔ از: امام مسلم۔ كتاب الذکر و الدعاء والتوبہ والاستغفار۔ باب في أسماء اللہ تعالى۔ حدیث: 4841
60. سنن ابی داؤد |۔ از: ابو داؤد۔ كتاب الوتر ۔باب استحباب الوتر۔ حدیث: 1209
61. سنن نسائی الصغریٰ |۔ از: احمد بن شعیب النسائی۔ كتاب قيام الليل وتطوع النهار، باب الأمر بالوتر۔ حدیث: 1665
62. سنن ابن ماجہ۔ از: ابن ماجہ۔ كتاب إقامة الصلاة والسنة فيها، باب ما جاء في الوتر۔ حدیث: 1159
63. صحیح بخاری |۔ از: امام بخاری۔ الفرض الخمس۔ باب الدلیل على أن الخمس لنوائب۔ حدیث: 2900
64. صحیح بخاری |۔ از: امام بخاری۔ کتاب العلم۔ باب من یرد اللہ بہ خیرا، حدیث: 70
65. تریخ دمشق |۔ از: ابن عساكر۔ حرف الف۔ ذكر من اسمہ أحمد ومحمد والحاشر والمقفى والعاقب۔ باب ذكر معرفة كنیتہ ونہیہ أن یجمع بینہا وبین اسمہ۔ حدیث: 1407
66. سنن ابی داؤد |۔ از: ابو داؤد۔ كتاب الاجارة ۔باب فی التسعیر حدیث: 2997
67. سنن ابن ماجہ۔ از: ابن ماجہ۔ كتاب التجارت ،باب من کره انہاں یسعر۔ حدیث: 2191
68. جامع ترمذی |۔ از: امام ترمذی۔ كتاب البیوع۔ باب ما جاء فی التسعیر۔ حدیث: 1231
69. سنن ابی داؤد |۔ از: ابو داؤد۔ كتاب الحمام ۔باب النہی عن التعری۔ حدیث: 3499
70. سنن نسائی الصغریٰ |۔ از: احمد بن شعیب النسائی۔ كتاب الغسل و تیمم، باب الاستتار عند الاغتسال ۔حدیث: 403
71. السنن الكبرى البہیقی |۔ از: امام بیہقی۔ جماع أبواب الاستطابة، باب فضل المحدث۔حدیث: 884
72. صحیح بخاری |۔ از: امام بخاری۔ كتاب التوحید۔ باب کلام الرب حدیث: 6961
73. صحیح مسلم |۔ از: امام مسلم۔ كتاب اللفظاں من الادب ۔باب النہی عن سب الدھر۔حدیث: 4173
74. سنن ابی داؤد |۔ از: ابو داؤد۔ كتاب الادب ۔باب فی الرجل یسب الدھر۔ حدیث: 4592
75. المعجم الاوسط |۔ از: امام طبرانی۔ باب المیم، من اسمہ : محمد۔ حدیث: 5884
76. مصنف عبد الرزاق |۔ از: امام عبد الرزاق۔ کتاب المناسک، باب سنة الذبح۔ حدیث: 8377
77. الدیات |۔ از: ابن ابی عاصم۔ باب إذا دفع القاتل إلى أولیاء المقتول۔ حدیث: 185
78. جامع ترمذی |۔ از: امام ترمذی۔ كتاب القدر۔ باب ما جاء أن القلوب بین أصبعی الرحمٰن۔ حدیث: 2066
79. سنن نسائی الکبریٰ |۔ از: احمد بن شعیب النسائی۔ كتاب النعوت۔ باب علام الغیوب 7431
80. المستدرك على الصحيحين۔ از: امام محمد بن عبد اللہ الحاکم نیشاپوری۔ کتاب الدعا و التکبیر والتہلیل، حدیث: 1860
81. مسند احمد۔ از: امام احمد بن حنبل۔ مسند العشرہ المبشرین، مسند انس بن مالک حدیث: 11883
82. صحیح بخاری |۔ از: امام بخاری۔ كتاب القدر ۔باب یحول بین المرء و قلبہ۔ حدیث: 6155
83. جامع ترمذی |۔ از: امام ترمذی۔ كتاب الدعوات۔ باب فی دعا النبیﷺ۔ حدیث: 3508
84. سنن ابن ماجہ۔ از: ابن ماجہ۔ كتاب الدعا۔ باب رفع الیدین فی الدعا۔حدیث: 3863
85. سنن ابی داؤد |۔ از: ابو داؤد۔ كتاب الوتر ۔باب الدعا۔ حدیث: 1275
86. مسند احمد۔ از: امام احمد بن حنبل۔ مسند العشرہ المبشرین۔ باقي مسند المكثرين من الصحابة، مسند انس بن مالک Archived 2015-09-26 at the وے بیک مشین۔ حدیث: 13158۔ بحوالہ تفسیر ابن کثیر، سورۂ مریم آیت 12 Archived 2013-03-12 at the وے بیک مشین
87. شعب الايمان۔ از: امام بیہقی۔ الثامن من شعب الايمان باب فی حشر الناس، حدیث: 299
88. مسند ابی یعلی۔ از: ابی یعلی موصلی۔ بقیہ مسند انس، ابو عمران الجونی عن انس۔ حدیث: 4151
89. صحیح بخاری۔ از: امام بخاری۔ کتاب الایمان و النذور۔ باب کیف کانت یمین النبیﷺ حدیث:6168
90. صحیح مسلم۔ از: امام مسلم۔ کتاب الفتن۔ باب لاتقوم الساعۃ حتی یمر الرجل۔ حدیث:5200
91. عہد نامہ قدیم۔۔ خروج۔ باب:6،آیت:2۔3
92. عہد نامہ قدیم۔۔ پیدائش۔ باب:1،آیت:1
93. عہد نامہ قدیم۔۔ زبور۔ باب:52،آیت:1
94. عہد نامہ قدیم۔۔ زبور۔ باب:78،آیت:35
95. عہد نامہ قدیم۔۔ ایوب۔ باب:3،آیت:23
96. عہد نامہ قدیم۔۔ خروج۔ باب:6،آیت:4
97. عہد نامہ قدیم۔۔ پیدائش۔ باب:16،آیت:13
98. عہد نامہ قدیم۔۔ قضاۃ۔ باب:6،آیت:24
99. عہد نامہ قدیم۔۔ خروج۔ باب:3،آیت:14
100. عہد نامہ قدیم۔۔ زبور۔ باب:8،آیت:9
101. عہد نامہ قدیم۔۔ زبور۔ باب:16،آیت:2
102. عہد نامہ قدیم۔۔ استثنا۔ باب:6،آیت:4
103. عہد نامہ قدیم۔۔ استثنا۔ باب:28،آیت:58
104. عہد نامہ قدیم۔۔ احبار۔ باب:24،آیت:11
105. عہد نامہ قدیم۔۔ ہوسیع۔ باب:2،آیت:16
106. عہد نامہ قدیم۔۔ دانی ایل۔ باب:2،آیت:47
107. عہد نامہ قدیم۔۔ یسعیاہ۔ باب:10،آیت:21
108. عہد نامہ قدیم۔۔ زبور۔ باب:28،آیت:8
109. عہد نامہ قدیم۔۔ زبور۔ باب:29،آیت:3
110. عہد نامہ قدیم۔۔ پیدائش۔ باب:21،آیت:33
111. عہد نامہ قدیم۔۔ استثنا۔ باب:7،آیت:9
112. عہد نامہ قدیم۔۔ سموئیل۔1۔ باب:7،آیت:45
113. عہد نامہ قدیم۔۔ یسعیاہ۔ باب:47،آیت:4
114. عہد نامہ قدیم۔۔ خروج۔ باب:17،آیت:25
115. عہد نامہ قدیم۔۔ خروج۔ باب:15،آیت:26
116. عہد نامہ قدیم۔۔ یسعیاہ۔ باب:45،آیت:15
117. عہد نامہ قدیم۔۔ یسعیاہ۔ باب:45،آیت:21
118. عہد نامہ قدیم۔۔ زبور۔ باب:31،آیت:5
119. عہد نامہ قدیم۔۔ سموئیل۔1۔ باب:2،آیت:3
120. عہد نامہ قدیم۔۔ استثنا۔ باب:10،آیت:17
121. عہد نامہ قدیم۔۔ دانی ایل۔ باب:9،آیت:14
122. عہد نامہ قدیم۔۔ یوناہ۔ باب:4،آیت:2
123. عہد نامہ قدیم۔۔ استثنا۔ باب:4،آیت:31
124. عہد نامہ قدیم۔۔ خروج۔ باب:34،آیت:14
125. عہد نامہ قدیم۔۔ خروج۔ باب:20،آیت:4
126. عہد نامہ قدیم۔۔ زبور۔ باب:23،آیت:1
127. عہد نامہ قدیم۔۔ پیدائش۔ باب:22،آیت:14
128. عہد نامہ قدیم۔۔ خروج۔ باب:34،آیت:7
129. عہد نامہ جدید۔۔ متی۔باب:27،آیت:46
130. عہد نامہ جدید۔۔ متی۔ باب:27،آیت:46
131. عہد نامہ جدید۔۔ متی۔ باب:8،آیت:8
132. عہد نامہ جدید۔۔ متی۔ باب:1،آیت:23
133. عہد نامہ جدید۔۔ اعمال۔ باب:17،آیت:24
134. عہد نامہ جدید۔۔ رومیاں۔ باب:14،آیت:8
135. عہد نامہ جدید۔۔ متی۔ باب:4،آیت:10
136. عہد نامہ جدید۔۔افسیاں۔ باب:4،آیت:5
137. عہد نامہ جدید۔۔ مرقس۔ باب:12،آیت:29
138. عہد نامہ جدید۔۔ متی۔ باب:11،آیت:25
139. عہد نامہ جدید۔۔ 2 کرنتھیاں۔ باب:3،آیت:17
140. عہد نامہ جدید۔۔1یوحنا۔ باب:4،آیت:8
141. عہد نامہ جدید۔۔1یوحنا۔ باب:4،آیت:16
142. عہد نامہ جدید۔۔ اعمال۔ باب:17،آیت:23
143. عہد نامہ جدید۔۔مکاشفہ۔ باب:1،آیت:8
144. عہد نامہ جدید۔۔مکاشفہ۔ باب:22،آیت:13
145. عہد نامہ جدید۔۔مکاشفہ۔ باب:21،آیت:6
146. عہد نامہ جدید۔۔مکاشفہ۔ باب:11،آیت:17
147. عہد نامہ جدید۔۔مکاشفہ۔ باب:19،آیت:6
148. عہد نامہ جدید۔۔مکاشفہ۔ باب:4،آیت:8
149. عہد نامہ جدید۔۔مکاشفہ۔ باب:6،آیت:10
150. عہد نامہ جدید۔۔مکاشفہ۔ باب:15،آیت:3
151. عہد نامہ جدید۔۔ رومیاں۔ باب:16،آیت:26
152. مہا بھارت۔ کتاب:13(انوشاسن پُروا)۔باب:149
153. سری گرنتھ صاحب از گورونانک۔ جیپُ جی، انگ:1
154. یسن:41
155. دی ورکس آف موزی The Works of Motze، کنفیوشش پبلشنگ کمپنی، تائیپی، صفحہ 290
156. Lung Ch’uan Kwei T’ai Lang, Shih Chi Hui Chu K’ao Cheng, Taipei, Han Ching Wen Hua Enterprise Co. Ltd., p. 497, 1983.
157. کلام بابا فرید : بیت 10
158. کافیاں بابا بلھے شاہ : کافی 19
159. کافیاں بابا بلھے شاہ : کافی 21
160. سیف الملوک، میاں محمد بخش :ورقہ 170 : شعر 1371
161. کلام بابا فرید :بیت 65
162. کلام خواجہ غلام فرید :بیت 236
163. کلام بابا فرید :بیت 4
164. کلام بابا فرید :بیت 35
165. کلام بابا فرید :بیت 126
166. کلام بابا فرید :بیت 129
167. سورہ لقمان (31): آیت 27

باہرلے جوڑ

• Bibliography on Divine Names in the Dead Sea Scrolls
• Education—Hearing and chanting in ISKCON
• Ehyeh and YHWH—The Relationship Between the Divine Names in Exodus 3:14-15
• Encyclopædia Britannica 1911- Turks
• Hebrew Names of God
• Jehovah (Yahweh)
• Judeo Christian Biblical Names of God
• The 101 Names of God given by مہر بابا

سانچہ:Names of God