Jakarta

Jakarta Daerah Khusus Ibu Kota Jakarta
Espesial a Kapitolio a Teritorio iti Jakarta
(Manipud ti ngato, kanigid nga agpakanawan): Daan nga Ili ti Jakarta, Hotel Indonesia Roundabout, Horisante ti Jakarta, Estadio ti Gelora Bung Karno, Taman Mini Indonesia Indah, Monumen Nasional, Merdeka Palace, Meskita ti Istiqlal
Wagayway Selio
Parbo a nagan:  Ti Dakkel a Durian[1]
Pasasao:  Jaya Raya (Indones) (Nangabak ken Nalatak)
Jakarta Lokasion ti Jakarta idiay Indonesia
Nagsasabtan: 6°12′S 106°49′ENagsasabtan: 6°12′S 106°49′E
Pagilian	Indonesia
Probinsia	Jakarta ˡ
Gobierno
• Kita	Espesial nga administratibo a lugar
• Gobernador	Anies Baswedan
Kalawa
• Siudad	740.28 km^2 (285.82 sq mi)
• Daga	662.33 km^2 (255.73 sq mi)
• Danum	6,977.5 km^2 (2,694.0 sq mi)
Kangato	7 m (23 ft)
Populasion  (2020)[2]
• Siudad	10,562,088
• Ranggo	6th in Indonesia
• Densidad	16,262/km^2 (42,120/sq mi)
• Metro [3]	33,430,285
• Densidad  (metro)	4,733/km^2 (12,260/sq mi)
Sona ti oras	UTC+7 (WIT)
Kodigo ti lugar	+62 21
Website	www.jakarta.go.id (opisial a sitio)
ˡ Ti Jakarta ket saan a paset ti ania man a probinsia, tinurayan a dagus daytoy babaen ti gobierno ken nainaganan nga Espesial a Kapitolio a Teritorio

Ti Jakarta, opisial nga ammo a kas ti Espesial a Kapitolio a Teritorio iti Jakarta (Indones: Daerah Khusus Ibu Kota Jakarta), ket isu ti kapitolio ken kadakkelan a siudad iti Indonesia. Mabirukan daytoy idiay amianan a laud a pantar iti Java, ti Jakarta ket isu daytoy sentro ti ekonomia, kultural ken politika iti pagilian ti Indonesia, ken addaan iti populasion iti 10,187,595 Naiyarkibo 2012-04-08 iti Wayback Machine manipud idi Nobiembre 2011, isu daytoy ti kaaduan ti populasion a siudad idiay Indonesia ken idiay Abagatan a daya nga Asia, ken isu daytoy ti maika-12 a kadakkelan a siudad iti lubong. Ti opisial a metropolitano a lugar, a naam-ammuan a kas ti Jabodetabekjur, ket isu ti maikadua a kadakkelan iti lubong, nupay kasta ti suburbio iti daytoy a siudad ket agtultuloy iti ruarna. Ti Jakarta ket nailista a kas ti sangalubongan a siudad idiay 2008 Globalisasion ken dagiti Sangalubongan a Siudad a Pagadalan a Grupo ken Network (GaWC) a panagsukisok.[4] ken addaan iti kalawa nga 661 kuadrado kilometro (255 sq mi). Daytoy a lugar ket addaan iti populasion iti sumurok a 28 a riwriw,[5] a mangaramid daytoy kadagiti kadakkelan a konurbasion iti termino ti bilang dagiti agnanaed.

Idi 2011, ti Jakarta nairanggo a maika-17 kadagiti kadakkelan a siudad iti lubong, ti ingangato ti pannkairangona idi 2007 iti 171. Ti Jakarta ket ad-adu ti idadakkelna ngem ti Kuala Lumpur, Beijing ken Bangkok.[6]

Daytoy ket nabangon idi maikapat a siglo, ti siudad ket nagbalinen a nangruna a puerto ti pagtagilakuan para iti Pagarian ti Sunda. Isu daytoy idi ti de facto a kapitolio ti Olandes a Daya nga India (idi naam-ammuan iti Batavia) ken nagtultuloyen a kas ti kapitolio ti Indonesia manipud iti pannakairangarang ti pannakawaya ti pagilian idi 1945.

Ti siudad ket isu ti tugaw ti Sekretariat ti ASEAN. Ti Jakarta ket sinerbian babaen ti Sangalubongan nga Eropuerto ti Soekarno–Hatta, Sangalubongan nga Eropuerto ti Halim Perdanakusuma, ken ti Pagsangladan ti Tanjung Priok; daytoy ket sinilpuan babaen kadagiti nadumadumanga intersiudad ken dagiti pagluganan a perrokarril, ken sinerbian babaen dagiti nadumaduma a linia ti bus a naipatpataray babaen kadagiti naireserba a dalan ti bus.

Etimolohia

Ti lugar a makunkuna tattan a Jakarta ket balay idi dagiti nadumaduma a pagnaedan a kaduana dagiti nainagnagan: Sunda Kelapa (397–1527), Jayakarta (1527–1619), Batavia (1619–1949), ken Djakarta (1949–1972).

Ti agdama a naganna ket naala manipud iti balikas a "Jayakarta". Dagiti taudan ti daytoy a balikas ket adda iti Daan a Habanes ken dimtengan iti pagsasao a Sanskrito. Ti "Jayakarta" ket maipatarus a kas ti "nagballigi nga aramid", "kompleto a tignay", wenno "kompleto a balligi".

Ti Jakarta ket nabirngasan iti Dakkel Durian, gapu ta ti siudad ket nakitkita a kas ti Indonesia a kapadpada ti Siudad ti New York (ti Dakkel a Mansanas).[7]

Pakasaritaan

Nangruna nga artikulo: Pakasaritaan ti Jakarta

Ti maikalima a siglo a Tugu a sinuratan a naduktalan idiay distrito ti Tugu , Amianan a Jakarta

Sakbay ti panawen ti kolonia

Ti lugar iti ken arubayan ti moderno a Jakarta ket paset idi timaiakapat a siglo a Sundanes a pagarian iti Tarumanagara, maysa kadagiti kaduogan a Hindu a pagarian idiay Indonesia.[8] Kalpasan ti pannakaapday ti Tarumanagara, dagiti teritoriona, a mairaman ti lugar ti Jakarta, ket nagbalin a paset ti Pagarian ti Sunda. Manipud idi maika-7 aginggana ti kasapaan ti maika-13 a siglo a puerto ti Sunda ket adda iti kaunegan ti lawlaw ti impluensia iti maipapan ti maritimo a Srivijaya. Segun ti Insik a taudan, a ni Chu-fan-chi, a naisurat idi circa 1200, ni Chou Ju-kua ket nagreporta idi nasapa a maika-13 a siglo a Srivijaya ket tinurturayanna pay laeng ti Sumatra, ti Malay peninsula, ken ti lumaud a Java (Sunda). Ti taudan ket nagrepreporta ti puerto ti Sunda a kas estratihiko ken agrangrang-ay, ti pimienta manipud idiay Sunda nga isu dagitoy ti kasayaatan iti kualidad. Ti tattao ket nagtrabtrabahoda iti agrikultura ket dagiti balayda ket ket naaramid kadagiti tarikayo a pila.[9] Ti lugar ti sangladan ket nagbalin nga ammo a kas ti Sunda Kelapa ken babaen idi maikasangapulo ket uppat a siglo, daytoy ket maysan a nangruna a pagtagilakuan a puerto para Sunda a pagarian.

Ti immuna a plota ti Europeano, uppat a Portuges a barko manipud idiay Malacca, ket simmangpetda idi 1513 idi dagiti Portuges ket agbirbirukda para iti maysa a dalan para kadagiti rekado.[10] Ti Pagarian ti Sunda ket nangramid ti maysa a kumadduaan a tulagan iti Portugal babaen ti panagpalubos ti Portugal a mangipatakder ti maysa a puerto idi 1522 tapno makasalaknib ti pumigpigsa a bileg ti Sultanato iti Demak manipud idiay Tengng a Java.[11] Idi 1527, ni Fatahillah, ti maysa a Hababes a Heneral manipud idiay Demak ket nangraut ken pinarukmana ti Sunda Kelapa, ken pinatalawna dagidi Portuges. Ti Sunda Kelapa ket nanaganan idi ti Jayakarta,[11] ken nagbalin a nagriringoran a pagarian iti Sultanato iti Banten a nagbalin a maysa anangruna a sentro ti pagtagilakuan iti Abagatan a daya nga Asia.

Babaen ti relasion ken ni Prinsipe Jayawikarta manipud iti Sultanato iti Banten, dagiti Olandes a barko ket simmangpet idiay Jayakarta idi 1596. Idi 1602, ti immuna apanagbanniaga ti Kompania ti Ingles a Daya nga India, a binilbilin babaen ni Apo James Lancaster, ket simmangpet idiay Aceh ken nagtultuloy a nagbanniaga a napan idiay Banten nga idiayda a napalubosan a nangipatakder ti maysa a puerto ti pagtagilakuan. Daytoy a lugar ket nagbalin a sentro ti Ingles a pagtagilakuan idiay Indonesia aginggana idi 1682.[12]

Ti Jayawikarta ket naipagpagarupan a nakaaramid kadagiti pagtagilakuan a silpo kadagiti Ingles nga aglaklako, a kasuppiat dagiti Olandes, babaen ti panangipalubos kaniada a mangipatakder kadagiti balay a dagus iti ballasiw manipud kadagiti Olandes a pasdek idi 1615.[13]

Dagiti nagibasaran

1. "Travel Indonesia Guide – How to Appreciate the 'Big Durian' Jakarta" [Pagalagadan ti Panag-biahe ti Indonesia – Kasano ti Panagyaman iti ‘Dakkel a Durian’ Jakarta]. Free Travel Guide Articles – By Worldstepper (iti Ingles). 8 Abril 2008. Naala idi 27 Abril 2010.
2. "Hasil Sensus Penduduk 2020" (PDF) (iti Indones). Statistics Indonesia. 21 Enero 2021. p. 9. Naala idi 21 Enero 2021.
3. "Metropolitan Jakarta, Bogor, Depok, Tangerang, Puncak, Cianjur". PU-net (iti Indones). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-02-06. Naala idi 2021-08-16. Naiyarkibo 2020-02-06 iti Wayback Machine
4. "The World According to GaWC 2008". Globalization and World Cities (GaWC) Research Network [Globalisasion ken dagiti Sangalubongan a Siudad a Pagadalan a Grupo ken Network (GaWC)] (iti Ingles). Loughborough University. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2016-08-11. Naala idi 7 Disiembre 2009. Naiyarkibo 2016-08-11 iti Wayback Machine
5. "Sensus Penduduk 2010". Biro Pusat Statistik (iti Indones). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-10-13. Naala idi 2013-03-20.
6. "Foke Lebih Yakin Lembaga Survei Asing". Waspada Online (iti Indones). 24 Abril 2012. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-08-31. Naala idi 2013-03-20.
7. Tompkins, Robert (2001-04-14). "Sojourn In The Big Durian" [Kapaut ti Panagipagpagarup Ti Dakkel a Durian]. ThingsAsian (iti Ingles). Naala idi 14 Marso 2011.
8. Ayatrohaedi (2005). Sundakala: Cuplikan Sejarah Sunda Berdasarkan Naskah-naskah "Panitia Wangsakerta" Cirebon (iti Indones). Jakarta: Pustaka Jaya.
9. R. Soekmono (1973). Pengantar Sejarah Kebudayaan Indonesia 2 (iti Indones) (Maika-2 nga ed.). Yogyakarta: Penerbit Yayasan Kanisius. p. 60.
10. Adolf Heuken (1999). Sumber-sumber asli sejarah Jakarta, Vol. I: Dokumen-dokumen sejarah Jakarta sampai dengan akhir abad ke-16 (iti Indones). Jakarta: Yayasan Cipta Loka Caraka.
11. "History of Jakarta" [Pakasaritaan ti Jakarta]. BeritaJakarta (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-08-20. Naala idi 2013-03-20.
12. Ricklefs, M. C. (1993). A History of Modern Indonesia since c. 1300 [Ti Pakasaritaan ti Moderno nga Indonesia Manipud idi c.1300] (iti Ingles) (Maika-2 nga ed.). Londres: MacMillan. p. 29. ISBN 0-333-57689-6.
13. Adolf Heuken (2000). Sumber-sumber asli sejarah Jakarta, Vol. II: Dokumen-dokumen sejarah Jakarta dari kedatangan kapal pertama Belanda (1596) sampai dengan tahun 1619 [Autentiko a taudan ti Pakasaritaan ti Jakarta, Paset II: Dagiti dokumento iti pakasaritaan ti Jakarta manipud kadagiti immuna nga isasangpet ti Olandes a barko (1596) aginggana ti tawen 1619] (iti Indones). Jakarta: Yayasan Cipta Loka Caraka.

Dagiti akinruar a silpo

• Dagiti midia a mainaig iti Jakarta iti Wikimedia Commons
  
• Pakaammo ti panagbiahe idiay Jakarta manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
  
• Opisial a website
• Opisial a Website ti Panagbanniaga iti Jakarta Naiyarkibo 2008-12-19 iti Wayback Machine
• Ti a Panaglaglagip iti Panagsukisok ti Jakarta babaen ti Bisikleta Naiyarkibo 2013-08-31 iti Wayback Machine