Tomen y Rhodwydd

Tomen y Rhodwydd

Math	castell mwnt a beili, cestyll y Tywysogion Cymreig
Sefydlwyd	1149
Daearyddiaeth
Sir	Sir Ddinbych
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.0554°N 3.2295°W
Cod OS	SJ1769651606
Statws treftadaeth	heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Dynodwr Cadw	DE018

Castell mwnt a beili a godwyd gan Owain Gwynedd i amddiffyn gororau Gwynedd Is Conwy yw Tomen y Rhodwydd. Saif mewn ardal o gaeau a bryniau isel i'r de o Landegla yn Iâl (de-ddwyrain Sir Ddinbych heddiw).

Hwn, mae'n ymddangos, oedd y 'Castell yn Iâl' a godwyd gan Owain Gwynedd yn 1149, yn ôl Brut y Tywysogion, pan gipiodd gantref Iâl oddi ar frenhinoedd Powys. Safodd y castell cyntaf hwnnw hyd 1157 pan gafodd ei losgi'n ulw gan Iorwerth Goch ap Maredudd (Iorwerth Goch) o Bowys yn sgîl cyrch gan Harri II o Loegr ar Wynedd. Ceir cofnod arall mewn dogfen Seisnig o 1212 sy'n cyfeirio at drwsio 'castell Iâl', ond mae'n debyg mai castell arall yn yr un ardal a olygir, sef Tomen y Faerdre, 3 milltir i lawr y dyffryn ger Llanarmon-yn-Iâl.

Awyrlun o'r enghraifft orau o gastell mwnt a beili drwy Gymru: Castell y Rhodwydd

Mae'r castell yn sefyll ar dir preifat ond gellir ei weld o'r ffordd A525 rhwng Wrecsam a Rhiwabon, tua milltir a hanner i'r de-orllewin o Landegla.

Llyfryddiaeth

• Richard Avent, Cestyll Tywysogion Cymru (Caerdydd, 1983)
• Paul R. Davies, Castles of the Welsh Princes (Abertawe, 1988)