Rhupunt hir

Y pedwar mesur ar hugain

Y pedwar mesur ar hugain yw'r gyfundrefn o fesurau caeth a ddaeth yn ganon awdurdodol ym marddoniaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol Diweddar, sef cyfnod Beirdd yr Uchelwyr. Rhestr Awdl gywydd Byr a thoddaid Clogyrnach Cyhydedd fer Cyhydedd hir Cyhydedd naw ban Cyrch a chwta Cywydd deuair fyrion Cywydd deuair hirion Cywydd llosgyrnog Englyn cyrch Englyn milwr Englyn penfyr Englyn proest cyfnewidiog Englyn proest cadwynog Englyn unodl union Englyn unodl crwca Gwawdodyn byr Gwawdodyn hir Hir a thoddaid Rhupunt byr Rhupunt hir Tawddgyrch cadwynog Toddaid

Un o'r pedwar mesur ar hugain ydyw'r rhupunt hir, sef un o'r mesurau caeth. Mae iddo bedair rhan, pob un yn bedair sillaf yr un. Mae un llinell, felly, yn 16 sillaf. Y patrwm odlau yma ydy a, b, a, b.

Mae diwedd chwarter cyntaf pob llinell yn odli gyda diwedd yr ail chwarter a'r trydydd chwarter; ac mae hwnnw yn creu cynghanedd (croes neu traws) gyda'r rhan olaf (y pedwerydd chwarter).

Dyma bennill o waith Tudur Aled:

Pybyr nerthwr pob dierthwr,

Pab, aberthwr, pawb a borthed;

Pob llawenydd hyd Faelienydd,

Pob awenydd, pawb a aned.

Gall pob traean ddiweddu'n acennog neu'n ddiacen ond fel arfer mae'r ddau draenau cyntaf o bob llinell yn ddiacen gyda'r odl yn odl ddwbwl, fel yn yr enghraifft uchod. Arferid hefyd cynganeddu'r ddwy ran gyntaf pan oeddent yn diweddu'n acennog.

O edrych ar bob cwpled fel un llinell, gwelir eu bod hefyd yn ffurfio math o gynghanedd sain, sef y gynghanedd sain deirodl.

Gweler hefyd

• Rhupunt byr
• Cerdd Dafod
• Y pedwar mesur ar hugain