Нократ губернасы

Вятка губернасы
1796 — 1929
Герб
Башкала	Вятка
Мәйдан	169 629 км²
Халык	3 030 831 кеше[1]
← Вятка калгайлыгы Түбән Новгород өлкәсе (РСФСР) →

Вятка губернасы, яки Вәтке губернасы[2][3] (рус. Вятская губерния, удм. Ватка губерния) — Россия империясенең административ берәмлеге. 1796 елда Вятка калгайлыгыннан чыккан. Элекке Вятка губернасы территориясендә хәзерге Удмуртиянең һәм Киров өлкәсенең зур өлешләре урнаша.

География

Чиктәшлек (1914 елына)

Як	Губерния
Көньяк	Казан губернасы
Көньяк-көнчыгыш	Уфа губернасы
Көнчыгыш	Пермь губернасы
Төньяк-көнбатыш	Вологда губернасы
Көньяк-көнбатыш	Түбән Новгород губернасы
Көнбатыш	Кострома губернасы

Тарих

Алтарих

1708—1710 елларда Петр I илне җиде губернасына бүлгән. Вятка иле Казан, Себер һәм Архангельск губерналары арсында бүленгән; Себер губернасына аның төп өлеше кергән.

Реформа буенча, Себер губернасын үзәге Тубыл иде, ләкин беренче Себер губернаторы Вятканы яхшырак күргән. 1711—1715 елларда Вятка Себер губернаның хакыйкый үзәге иде.

Яңа реформа буенча, Себер губернасы эчендә өч (Вятка, Саликам һәм Тубыл) провинция барлыкка килгән. Вятка провинциясе эченә җиде дистрикт барлыкка килгән. 1721 елда Көңгер дистрикты Саликам провинциясе составына тапшырылган.

1780 елгы административ реформа буенча, Вятка провинциясе һәм Казан губернасының көньяк өязләре Вятка калгайлыгына берләштерелгәннәр.

XVIII гасыр

1796 елда Вятка губернасы барлыкка килә.

XX гасыр

1918 елда Советск өязе барлыкка килә.

1919 елда Төньяк Нократ тау округы барлыкка, ләкин ел үткәч, ул юкка чыкты.

1920 елда Алабуга, Сарапул, һәм Глазов өязләре, шулай ук Малмыж, Өрҗем, һәм Яраң өязләре Пермь губернасы, Татарстан АССРга, Вәтәк АӨ һәм Мари АӨ составына тапшырылганнар.

1921 елда Омутниск өязе барлыкка килә.

1923 елда Орлов өязе исемен Халтурин өязенә исемен алыштырды.

1924 елда Советск өязе, ә 1928 елда — Өрҗем өязе юкка чыгарла.

1929 елда Вятка губернасы юкка чыгарыла, ә аның территориясе Түбән Новгород өлкәсе составына керә.

Административ бүленеше

Вятка губернаның административ бүленеше

1775 елда барлыкка килгән Вятка калгайлыгы башта 13 өязгә (Вятка, Орлов, Глазов, Сарапул, Алабуга, Слободской, Кайгород, Өрҗем, Котельнич, Царевосанчурск, Малмыж, Яраң һәм Нулин) бүленгән. 1796 елда, Кайгород һәм Царёвосанчурск өязләр юкка чыгарылганнар.

№	Өяз	Өязнең үзәге	Мәйдан, кв. чакрымларда	Халык саны, кеше[1]
1	Вятка өязе	Вятка (25 008 кеше)	5224,1	192 208
2	Глазов өязе	Глазов (3 509 кеше)	25 166,3	368 567
3	Алабуга өязе	Алабуга (9 674 кеше)	7729,0	241 005
4	Котельнич өязе	Котельнич (4 240 кеше)	10 066,6	276 749
5	Малмыж өязе	Малмыж (3 165 кеше)	14 651,0	280 427
6	Нулин өязе	Нулин (4 764 кеше)	5806,1	180 707
7	Орлов өязе	Орлов (3 256 кеше)	12 974,2	213 479
8	Сарапул өязе	Сарапул (21 398 кеше)	13 108,1	408 058
9	Слободской өязе	Слободской (10 051 кеше)	24 092,2	213 650
10	Өрҗем өязе	Өрҗем (4 413 кеше)	10 174,0	289 188
11	Яраң өязе	Яраң (4 808 кеше)	11 519,0	366 773

Халык

Уезды	Халык саны	руслар	арлар	чирмешләр	татарлар	коми-пермяклар	башкортлар	типтәрләр
Губерния, тулаем алганда	3030831	77,4%	12,5%	4,8%	4,1%	…	…	…
Вятка	192208	99,5%	…	…	…	…	…	…
Глазов	368587	54,7%	41,6%	…	2,1%	1,5%	…	…
Алабуга	241005	53,3%	21,9%	3,1%	16,3%	…	3,7%	1,7%
Котельнич	276749	99,7%	…	…	…	…	…	…
Малмыж	280427	53,8%	23,8%	3,7%	18,6%	…	…	…
Нулин	180707	99,9%	…	…	…	…	…	…
Орлов	213479	97,6%	…	…	…	2,4%	…	…
Сарапул	408058	71,3%	24,0%	…	1,8%	…	1,2%	…
Слободской	213650	95,0%	2,9%	…	2,0%	…	…	…
Өрҗем	289188	69,5%	…	25,3%	4,8%	…	…	…
Яраң	366773	86,0%	…	13,9%	…	…	…	…

Еллар буенча халык саны[4]:

Ел	1851	1858	1897	1910
Халык саны	1 818 752	2 123 904	3 082 788	3 747 000

Губернаның җитәкчелеге

Генрал-губернаторлар

Исеме
Алексей Ступишин	1780—1783
Платон Мещерский	1783—1792
Михаил Голенищев-Кутузов	1792—1796

Наместниклыгынын хакимнәре

Исеме
Степан Жихарев	01.01.1780—08.04.1785
Фёдор Желтухин	08.04.1785—01.04.1796
Сергей Зиновьев	01.04.1796—05.09.1798

Губернаторлар

Исеме
Степан Тютчев	05.09.1798—12.04.1800
Алексей Латышев	12.04.1800—08.02.1802
Павел Рунич	08.02.1802—31.08.1804
Василий Болгарский	02.09.1804—15.04.1808
Фёдор Брадке	03.07.1808—23.03.1816
Павел Добринский	23.03.1816—23.12.1824
Андрей Рыхлевский	08.01.1825—24.01.1830
Ефим Ренкевич	24.01.1830—19.03.1834
Кирилл Тюфяев	13.04.1834—29.05.1837
Александр Корнилов	01.06.1837—27.02.1838
Иван Хомутов	27.02.1838—02.10.1840
Александр Мордвинов	10.10.1840—30.08.1842
Аким Середа	06.12.1843—08.04.1851
Николай Семёнов	08.04.1851—22.11.1857
Николай Муравьёв	22.11.1857—06.09.1859
Михаил Клингенберг	06.09.1859—04.01.1863
Владимир Струков	10.01.1863—08.03.1866
Николай Компанейщиков	11.03.1866—14.03.1869
Валерий Чарыков	14.03.1869—05.12.1875
Николай Тройницкий	02.01.1876—13.07.1882
Аполлон Волков	15.07.1882—05.02.1887
Алексей Анисьин	05.02.1887—02.08.1894
Фёдор Трепов	04.08.1894—09.07.1896
Николай Клингенберг	11.07.1896—19.10.1901
Павел Хомутов	19.10.1901—23.12.1904
Алексей Левченко	23.12.1904—10.06.1906
Сергей Горчаков	10.06.1906—27.03.1909
Пётр Камышанский	06.04.1909—02.11.1910
Иван Страховский	02.11.1910—1915
Андрей Чернявский	1915—1916
Николай Руднев	1916—1917

Искәрмәләр

1. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=10
2. Милләттәшләр энциклопедиясендә мәкалә
3. Динә Йосыпова Татарстан тарихы: ТАССРның беренче этнографик картасы нинди булган?/Татар-Информ
4. Россия: Полное географическое описание нашего отечества: Настольная и дорожная книга. Том 5. Урал и Приуралье/ Под ред. В. П. Семенова-Тян-Шанского; Под общим руководством П. П. Семенова-Тян-Шанского и академика В. И. Ламанского.